Władysław Herman - pochodzenie, objęcie władzy, polityka, ciekawostki

Władysław Herman: informacje biograficzne, droga do władzy, ciekawostki

Władysław Herman był jednym z czterech synów Kazimierza Odnowiciela. Jego braćmi byli Bolesław, Mieszko i Otton, dwaj ostatni jednak dość wcześnie zmarli. Władysław był jednocześnie jednym z władców Polski, jednakże nie można stwierdzić, aby droga, którą do niej doszedł była pokojowa. Jego starszy brat, Bolesław Śmiały, lub też Bolesław Szczodry, jak również go nazywano, został koronowany na króla Polski w 1076 roku. Nie było to na rękę Władysławowi, który otrzymał w zarządzanie najprawdopodobniej tylko Mazowsze. Być może obawiał się życia w cieniu brata oraz faktu, że z pewnością kolejnym następcą tronu zostałby syn Bolesława Mieszko Bolesławowic, toteż bunt, który wybuchł w Polsce przeciwko Bolesławowi był mu bardzo na rękę. Szczęśliwie dla istniejącej wtedy opozycji sprzeciwu wobec buntu nie wyrazili władcy państw ościennych, Henryk IV i Wratysław II. Ważny w tym kontekście był trwający wtedy konflikt pomiędzy cesarstwem niemieckim a papieżem (pamiętać należy o upokorzeniu, jakiego Henryk IV doznał w Canossie), zaś Bolesław II Szczodry był uważany za sojusznika papieża. Natomiast po dojściu Władysława do władzy Polska stanęła w opozycji do Grzegorza VII.

Niewiele jest wiadome o przebiegu samego buntu, pojawia się tutaj szereg pytań, na które dostępne źródła odpowiadają różnie w zależności od autorów. Wielu rzeczy musimy się tutaj domyślać, ponieważ najważniejsze źródło z tamtego czasu – Kronika Galla Anonima – milczy na temat przebiegu buntu, jej autor po prostu odmówił skomentowania tych wydarzeń. Natomiast wspomniane pytania brzmią:

1. Czy Władysław Herman był w jakiś sposób inicjatorem buntu, czy też tylko na nim skorzystał?
2. Kto mógł poprzeć Władysława i z jakich powodów? Istnieją domniemania, że wśród jego popleczników znalazł się tzw. ród Prawdziwców, z którego miała pochodzić jego pierwsza żona. Być może liczyli oni na realny wpływ na losy państwa za pośrednictwem Władysława.
3. Jaką dokładnie rolę od początku buntu odegrał w nim uważany za jego przywódcę Sieciech? Rządził on w Sieciechowicach nad Wisłą i był potomkiem książąt tynieckich. Był też jednym z liderów opozycji wobec Bolesława Szczodrego. W późniejszym czasie miał on być związany z Władysławem Hermanem już jako władcą, występując w pewnym sensie w roli „szarej eminencji”.
4. Jakie było dokładnie znaczenie sprawy biskupa Stanisława dla przebiegu buntu w kontekście późniejszego wyniesienia Władysława do władzy? W tym samym czasie rozgrywał się bowiem słynny konflikt pomiędzy Bolesławem Śmiałym a biskupem Stanisławem, jednakże brak jest dowodów na dołączenie Stanisława do spisku Władysława i/lub Sieciecha oraz vice versa. Niemniej jednak nie jest wykluczone, że sprawa ta przysporzyła tej idei dodatkowej popularności. Czarę goryczy mógł przelać sposób, w jaki Bolesław rozprawił się ze Stanisławem, który został skazany na obcięcie członków, a później zamordowany.
5. I wreszcie czy sprawa potencjalnego stronnictwa Władysława Hermana, opozycji kierowanej przez Sieciecha oraz tej pod przywództwem biskupa Stanisława była jedną sprawą, były one powiązane ze sobą (i na ile), czy też rozgrywały się równolegle? Wydaje się prawdopodobne, że zadziałał tu „efekt domina”: w momencie, kiedy biskup Stanisław obłożył Bolesława Śmiałego klątwą wzmocniło to zarówno Władysława Hermana, jak i Sieciecha, którzy mogli opowiadać się po stronie biskupa. Tym samym z początku odrębne sprawy mogły się w tym kontekście połączyć.

W całym przebiegu buntu, jak i nawet jego przyczyn jest zatem wiele niewiadomych, których być może nie uda się nigdy do końca wyjaśnić. Niemniej jednak król Bolesław Szczodry został odsunięty od władzy. W momencie wybuchu i eskalacji buntu był w Krakowie, z którego dość szybko z rodziną musiał uchodzić na Węgry, gdzie dotarł w 1079 roku.

Panowanie Władysława Hermana

Początki panowania, polityka zagraniczna i gospodarcza, wątpliwe osiągnięcia

Władysław Herman przejął zatem władzę w Polsce, jednakże tak długo, jak długo żył Bolesław w kraju przez część ludności nie był uważany za prawowitego władcę. Sytuacja ta uległa zmianie dopiero w momencie śmierci Szczodrego, co Herman wykorzystał do celów wizerunkowych, sprowadzając ciało brata z Węgier i urządzając mu uroczysty pogrzeb. Sprowadził również żonę Bolesława oraz ich syna Mieszka, którego niedługo później ożenił z księżniczką z Rusi. Mieszko jednak później nagle zmarł, według Galla Anonima mógł zostać otruty.

Za Władysława radykalnej zmianie uległa polityka zagraniczna Polski. Polski książę nie tylko przeszedł do obozu cesarskiego, porozumiał się również z Czechami, a konkretnie z Wratysławem II, z którego córką Judytą się ożenił. Poprawa tych relacji miała jednak swoją cenę: płacenie trybutu ze Śląska. W kontekście zaś relacji na linii Henryk IV – Wratysław II – Władysław Herman istniało ryzyko, że po koronacji Wratysława Polska zostałaby zepchnięta do najniższej na tej linii rangi, księstwa zależnego od królestwa Czech, które z kolei podlegałoby cesarstwu. Relacje Polski z Czechami zmieniły się diametralnie po przejęciu steru tamtejszych rządów przez Brzetysława II.

W przeciwieństwie do swojego brata Władysław nigdy nie został królem, przez cały czas panował tylko jako książę. Kolejna koronacja w Polsce miała zaś odbyć się dopiero ponad dwa wieki później. Przeciwieństw pomiędzy nimi dwoma było zresztą więcej. Generalnie uważa się go za władcę słabego, nieudolnego, którym osoby z jego otoczenia mogły łatwo sterować. Podejmował nieskuteczne próby odzyskania Pomorza, którego mieszkańców chciał zastraszyć wydając rozkaz podpalenia grodów. Spotkało się to z buntem i wymordowaniem lub wypędzeniem zarządców, których Herman ustanowił. Z drugiej natomiast strony część autorów zwraca uwagę na pewne osiągnięcia i sukcesy gospodarcze jego panowania, jak np. emisja pełnowartościowych monet, poprawa zasobności skarbca oraz ukończenie budowy katedry w Gnieźnie.

Historia relacji z synami, Zbigniewem i Bolesławem z postacią Sieciecha w tle

Władysław Herman od samego początku swojego panowania musiał się liczyć ze środowiskami, które pomogły mu przejąć władzę. Najważniejszą z tych osób był Sieciech, który został palatynem Władysława, co oznaczało, że zarządzał między innymi dworem księcia. Ponadto nierzadko (jako wojewoda) zastępował Władysława jako zwierzchnik sił zbrojnych. Wybijał nawet monety z własnym imieniem i wizerunkiem. Realizował on własne cele polityczne, od pewnego momentu wespół z trzecią żoną Władysława i siostrą Henryka IV Judytą Marią. Pierwszym efektem ich wspólnych działań było wysłanie w 1089 roku pierworodnego syna Władysława Hermana, Zbigniewa, do klasztoru w Saksonii. Jednocześnie z tą decyzją Sieciech skazywał na wygnanie, niewolił i usuwał z urzędów wszelkie osoby, które się temu sprzeciwiały. Wobec samego zaś Zbigniewa puszczono także w obieg informację o tym, że był on synem z nieprawego łoża.

Zbigniew został przez zwolenników zabrany z klasztoru (ponoć z inspiracji Brzetysława II) i ukryty u Magnusa, kasztelana wrocławskiego. Z namowy Sieciecha Władysław wyruszył na Śląsk, jednakże nie tylko rycerstwo opowiedziało się po stronie Zbigniewa. Również wezwany przez Hermana król węgierski Władysław wystąpił przeciwko niemu, porywając przy okazji Sieciecha oraz drugiego syna Władysława Hermana, Bolesława (Krzywoustego). W rezultacie w 1093 roku Władysław Herman formalnie uznał Zbigniewa za swojego syna, który ponadto uzyskał w zarząd grody na Śląsku.

Nie był to jednak koniec tych wydarzeń. Sieciech uciekł bowiem z Węgier, powrócił do Polski i ponownie namówił Hermana do wyprawy przeciwko synowi. Tym razem jednak na Śląsku nikt nie stanął w jego obronie (według Anonima z powodu skorumpowania miejscowych przez Sieciecha), stało się to dopiero na Kujawach, dokąd zbiegł. Po krwawej bitwie nad Gopłem Zbigniew został pojmany i uwięziony pod nadzorem Sieciecha aż do 1097 roku, kiedy to dzięki wstawiennictwu biskupów został uwolniony i przywrócono mu prawa.

Relacje Władysława z synami miały jednak okazać się jeszcze trudniejsze. Zaczęło się od wysłania Zbigniewa i Bolesława na wyprawę na Pomorze (istnieją opinie, że zostali wysłani z inicjatywy Sieciecha, który miał chcieć przejąć władzę w Polsce), z której, podejrzewając pułapkę, obaj zawrócili i zwrócili się przeciwko ojcu, żądając jednocześnie podzielenia się z nimi władzą. Tak się też stało: Bolesław uzyskał Małopolskę, Śląsk i ziemię lubuską, natomiast Zbigniew Wielkopolskę, Kujawy oraz Łęczycę i Sieradz. Sprawa relacji na linii synowie Władysława – on sam – Sieciech miała natomiast dopiero znaleźć swój finał.