Władysław IV Waza - wykształcenie, panowanie, wojny, mecenat, śmierć

Wczesna biografia przyszłego króla Władysława IV Wazy, ciekawostki

Młodość królewicza, jego biografia a wielka smuta, ciekawostki

Przyszły król Władysław IV Waza urodził się 9 czerwca 1595 roku, zaś na chrzcie otrzymał imiona Władysław Zygmunt, które miały stanowić nawiązanie do Władysława Jagiełły oraz jego ojca, Zygmunta III. W nim samym widziano gwarancję ciągłości władzy w Polsce, chociaż kiedy miał 4 lata istniał plan szwedzkich możnych, aby osadzić go na tronie tego państwa pod warunkiem, że zostanie wychowany w Szwecji w wierze protestanckiej. Sprzeciw wyraził jednak Zygmunt III.

Władysław wychowywał się więc w Polsce, po śmierci matki pod okiem dwórek, zaś kiedy podrósł ojciec zadbał o to, by zdobył gruntowne wykształcenie i nauczył się języków obcych: łaciny, niemieckiego i włoskiego. Jego wychowawcą był ksiądz Gabriel Provancius. Jednak jeszcze zanim Władysław został królem Polski został wplątany w kolejną awanturę o tron, tym razem moskiewski. Państwo to w wyniku wydarzeń nazywanych wielką smutą (wygasła wtedy dynastia Rurykowiczów) było wtedy dość niestabilne wewnętrznie.

Na pewnym etapie bojarzy zaproponowali, by kolejnym carem został Władysław, poczynione nawet zostały wstępne ustalenia, oczekiwali jednak jego przyjazdu do Moskwy. Na to nie chciał się zgodzić Zygmunt III, być może obawiając się zamachu na syna. Ostatecznie z Moskwy wyparta została polska załoga, a kolejna wyprawa Zygmunta III na to miasto poniosła klęskę. W tym czasie jednak król Polski zaczął zaznajamiać syna z arkanami władzy, zezwalając na jego udział w obradach senatu.

Kilka lat przed koronacją i sama elekcja – najważniejsze wydarzenia

Później Władysławowi proponowano jeszcze koronę czeską, która nie została przyjęta. W roku 1621 królewicz był obecny w polskim obozie w trakcie bitwy pod Chocimiem, lecz z powodu choroby nie brał udziału w walce. W połowie lat 20. za radą ojca odbył podróż po Europie, odwiedzając Śląsk, Czechy, Wiedeń a także Włochy. W Rzymie odwiedził papieża Urbana VIII. W Antwerpii był m.in. w pracowni Petera Paula Rubensa. Po drodze kupował i był obdarowywany dziełami sztuki. Już jako król miał roztoczyć mecenat nad twórcami kultury i sztuki. Już po powrocie w roku 1626 Władysław chciał wyruszyć jako dowódca armii naprzeciw atakującym Polskę Szwedom, nie wyrażono jednak na to zgody.

Co ciekawe to, że zostanie królem po śmierci Zygmunta III nie było przez cały czas takie oczywiste. Część ministrów Zygmunta III proponowała nawet wybór przyrodniego brata Władysława Jana Kazimierza, jednakże nie było to możliwe ze względów formalnych. Ostatecznie jednak król wskazał swojego pierworodnego syna jako swojego następcę, który pomimo działań protestantów na rzecz m.in. Gustawa Adolfa został wybrany na kolejnego króla Polski. Uzyskanie konsensusu na zjeździe w tym względzie przyśpieszyła inwazja wojsk moskiewskich, które złamały warunki rozejmu. Władysław został wybrany na króla w dniu 8 listopada 1632 roku, zaś 6 lutego 1633 roku miała miejsce jego koronacja.

Władysław IV Waza: jego panowanie i dokonania, mecenat, jego śmierć

Najważniejsze dokonania i wydarzenia w kontekście polityki zagranicznej

Pierwszą sprawą, jaką musiał się zająć nowy król była wojna z Moskwą. Jesienią 1632 roku w granice Rzeczypospolitej wkroczyła licząca ponad 30 000 żołnierzy armia pod dowództwem Michała Szeina, która już w grudniu rozpoczęła oblężenie Smoleńska, zajmując wcześniej wiele miast. Przy okazji sejmu koronacyjnego uchwalone zostały podatki i wystawiona została licząca 23 000 żołnierzy armia. Władysław IV Waza dokonał też drobnej reformy w odniesieniu do proporcji rodzajów wojsk. We wrześniu dowodzona przez króla armia dotarła pod Smoleńsk, przerwała oblężenie, a następnie otoczyła wojska Szeina. 25 lutego 1634 roku armia moskiewska skapitulowała i wycofała się, pozostawiając za sobą jedynie artylerię. Za tym zwycięstwem nie poszły jednak dalsze sukcesy, ostatecznie 14 czerwca w Polanowie zawarty został pokój.

Kwestią, która również zaprzątała głowę Władysława IV były relacje ze Szwecją. Odziedziczył on po swoim ojcu tytuł króla tego państwa, jest też zatem możliwe, że po części mógł myśleć o tym tronie. Jednakże bardziej prawdopodobne jest, że gotów był zrzec się tego prawa w zamian za rekompensatę w postaci dziedzicznych ziem. Polska linia Wazów takich ziem bowiem nie posiadała. Wykorzystując przebieg wojny trzydziestoletniej oraz śmierć króla Gustawa Adolfa Władysław IV próbował na różne sposoby pozyskać w Europie sojuszników. Przy wszelkich rozmowach Szwedzi odmawiali polskiemu władcy jakichkolwiek praw do tronu. Równolegle Władysław IV przygotowywał się do wojny, uchwalone zostały podatki, a na wybrzeżu wzniesione zostały umocnienia. W maju 1635 roku w Sztumskiej Wsi w obecności posłów z Francji, Holandii, Anglii i Brandenburgii rozpoczęły się negocjacje, które jednak spełzły na niczym, ponieważ polski król nie chciał zrzec się swoich praw, a Szwedzi nie chcieli ustąpić nawet w minimalnym stopniu. W efekcie 12 września zawarto jedynie rozejm, który miał obowiązywać do lipca 1661 roku.

Jednym z kluczowych z punktu widzenia interesów polskiego króla stało się na pewnym etapie wywołanie kolejnej wojny z Turcją. Trzeba nadmienić, że w traktacie z 1637 roku Habsburgowie wyrazili zgodę, by tereny zdobyte na Turcji stały się własnością dziedziczną Wazów a na tym Władysławowi szczególnie zależało. Prawo zabraniało mu najechania Turcji, toteż musiał szukać innego, pośredniego sposobu. Miało nim być sprowokowanie Tatarów, którym przestano płacić zwyczajowy haracz, za który ci zgadzali się nie najeżdżać polskich ziem. Jednakże kiedy król przedstawił swoje zamiary na sejmie spotkał się z gwałtownym sprzeciwem szlachty. Władysławowi przypomniano, że bez zgody sejmu nie wolno mu było rozpoczynać wojny czy formować oddziałów. Plan króla upadł. A może zainteresuje cię także ten artykuł na temat Zygmunta III Wazy?

Dokonania i mecenat Władysława IV Wazy, ciekawostki, jego śmierć

Władysław IV Waza przeprowadził zgodnie ze swoimi obietnicami reformę polskich sił zbrojnych. Według wzorców z Europy Zachodniej oprócz wojsk narodowych wprowadzony został tzw. cudzoziemski autorament. Wprowadzony został również nowy rodzaj podatku dla dzierżawców królewszczyzn, który nosił nazwę nowa kwarta. Celem jego pobierania było zadbanie o potrzeby artylerii. Utworzono też nowe stanowisko: starszego nad armatą, który miał dbać o rozwój tego rodzaju wojsk. Ponadto w Warszawie i Lwowie powstały nowe arsenały państwowe. Ujednolicony został kaliber dział. Zadbano również o odpowiednie zapasy tak sprzętu, jak i amunicji. Dość powiedzieć, że kiedy kończyło się panowanie Władysława IV Rzeczpospolita dysponowała ponad 300 armatami.

Co niewątpliwie zwraca uwagę w kontekście panowania Władysława IV to jego mecenat nad kulturą i sztuką. Jego biografia pełna jest osiągnięć na tym polu. To on był autorem programu ideowego wykonanego w latach 1640-1642 Pokoju Marmurowego na Zamku Królewskim w Warszawie. Zawieszono tam portrety przodków króla z dynastii Jagiellonów, Wazów oraz Habsburgów, zaś sam projekt był autorstwa Giovanniego Battisty Gisleniego. Głównym portrecistą i nadwornym malarzem za Władysława IV był pochodzący z Amsterdamu Peter Danckers de Rijn. To Władysław IV ufundował wreszcie unikalny pomnik na cześć jego ojca – kolumnę Zygmunta III Wazy, wykonaną zgodnie z projektem Augustyna Locciego. Sama postać Zygmunta III została odlana przez Daniela Tyma. Był to pierwszy taki świecki pomnik w Polsce. To również ten król stworzył teatr operowy, kierowany przez Virgila Puccitellego, za jego rządów po raz pierwszy utworzono też stały teatr dworski.