Wojna futbolowa - przyczyny, przebieg, straty, podpisanie pokoju

Wojna futbolowa według Kapuścińskiego

Honduras przegrywa eliminacje

Dramaturgia, jaką przedstawia Kapuściński w swojej książce, godna jest powieści Gabriela Garcii Marqueza. Trwają eliminacje do mistrzostw świata w Meksyku. Podczas meczu 9 czerwca 1969 roku Honduras wygrywa z Salwadorem 1:0. Zrozpaczona osiemnastoletnia Amelia Bolaños sięga do szuflady po pistolet ojca i strzela sobie w serce. W pogrzebie dziewczyny miał uczestniczyć sam prezydent Salwadoru i piłkarska reprezentacja kraju. (Kapuściński R., 1988: s.167) Następnie wygrana Salwadoru 15 czerwca miała dać sygnał do rozruchów kibiców, które zakończyły się zamknięciem granic i krótkotrwałą wojną między dwoma krajami.

Powodem przegranych w obu przypadkach były działania kibiców. Najpierw przeciw drużynie salwadorskiej w Hondurasie, następnie przeciw honduraskiej w Salwadorze. Kibice hałasowali całą noc pod hotelem, żeby nie pozwolić graczom się wyspać. Następnie drużyna futbolowa była przewożona w wozie pancernym na stadion, gdzie odbywał się mecz eliminacyjny.

Pytanie tylko, czy wersja Ryszarda Kapuścińskiego jest wiarygodna. Czy faktycznie w Ameryce Łacińskiej wojny wybuchają z powodu przegranego meczu? Nie do końca.

Przebieg meczu i rozruchy

Nie ma wątpliwości, że piłka nożna wzbudzała i do dziś wzbudza w latynoskich kibicach wielkie emocje. Poza tym mistrzostwa świata są jedną z niewielu chwil, w których mieszkańcy ubogich państw, takich jak Honduras czy Salwador, mogą poczuć dumę przed innymi narodami. Przebieg meczu budzi czasem wrogość między kibicami i potrafi doprowadzić nawet do przypadków śmiertelnych. Nie znaczy to, że wyłącznie z powodu walk między kibicami rządy zamkną granice i otworzą do siebie ogień.

Mecz w dniu 15 czerwca 1969 roku przebiegał w atmosferze ogromnego napięcia. Kiedy Salwador wygrał 3:0, rozpętały się zamieszki. Spłonęły samochody Honduraszczyków, którzy przyjechali na mecz, kilka osób poniosło śmierć. Wielu kibiców z Hondurasu musiało uciekać przez granicę.

Według Ryszarda Kapuścińskiego już kilka godzin później granica została zamknięta, a dzień później na hondurańską stolicę Tegucigalpa spadła bomba. Reportażysta znalazł się w samym środku konfliktu i on pierwszy wysłał depeszę o wojnie do Warszawy. Taką wersję przeczytamy w książce „Wojna futbolowa”. Ile w niej prawdy?

Wojna futbolowa czy wojna stu godzin?

Prawdziwa przyczyna wojny

Oficjalna data rozpoczęcia wojny (zaczętej zresztą bez wypowiedzenia) to 14 lipca 1969, a więc miesiąc później niż Kapuściński opisywał swoje przygody w Tegucigalpie. (Garcia O., 2019: s. 70) 26 czerwca Salwador zerwał stosunki dyplomatyczne z Hondurasem, ale nie wypowiedział wojny. Niemożliwe, żeby 10 dni wcześniej państwa zachowywały się jakby były w stanie wojny. Chociaż niewątpliwie napięcie na granicy trwało od jakiegoś czasu.

Główna przyczyna wojny to konflikt o ziemię. Myślę, że warto spojrzeć przez chwilę całościowo na historię Ameryki Łacińskiej po II wojnie światowej. Niemałą rolę tu i w innych krajach regionu odegrały koncerny ze Stanów Zjednoczonych, które już od początku XX wieku opanowywały eksport bananów oraz hodowlę zwierząt. Po wojnie dodatkowo zacieśniła się współpraca rządu USA z wojskowymi w Ameryce Łacińskiej. To dawało amerykańskim koncernom większą swobodę. Punktem odniesienia była też zimna wojna między liberalnymi (bardziej lub mniej) Stanami Zjednoczonymi i krajami NATO a komunistycznym Związkiem Radzieckim i krajami Układu Warszawskiego. Wpływy korporacji z USA oraz konserwatywne reżimy wojskowe były niekorzystne dla dużej części biedniejszej populacji krajów latynoskich. Dla robotników i chłopów (hiszp. campesinos – określenie używane do dziś na drobnych użytkowników ziemi rolnej) atrakcyjne były hasła socjalistyczne. Jednak walka o prawa pracownicze i ziemię była nie do przyjęcia dla reżimów wojskowych. Udana rewolucja na Kubie, która przetrwała (mimo kryzysu nuklearnego) była dla konserwatywnych rządów i koncernów z północy sygnałem alarmowym. Wiele konfliktów wewnętrznych, przewrotów wojskowych i lokalnych wojen charakterystycznych dla Ameryki Łacińskiej wynikało ze ścierania się tych sił. (Chasteen J. Ch., 2007: s. 219-220)

W przypadku Salwadoru i Hondurasu przyczyną było przejmowanie ziemi w tym drugim kraju przez latyfundystów. Była to również porażka Wspólnego Rynku Ameryki Środkowej (hiszp. Mercado Comun Centroamericano) ustanowionego w 1960 roku.

Od początku XX wieku salwadorscy chłopi osiedlali się w Hondurasie na terenach przygranicznych lub szukali pracy w tutejszych fabrykach. Po II wojnie światowej stanowili ok. 20% populacji tego kraju. Ziemię w Salwadorze posiadali głównie oligarchowie kawowi, w Hondurasie królowała Krajowa Federacja Rolników i Hodowców. Ta ostatnia opowiadała się za wypędzeniem salwadorskich osadników i rozdaniem ich ziemi rolnikom z Hondurasu. Sprawdź także zebrane w tym miejscu artykuły o polskiej literaturze.

Wojna stu godzin – preludium i przebieg

W styczniu 1969 roku Honduras odmówił odnowienia umowy o migracji z Salwadorem. Narodowy Instytut Rolniczy ogłosił, że wprowadzona zostanie w życie ustawa o reformie rolnej, zezwalająca na posiadanie ziemi tylko Honduraszczykom. (Garcia O.: s. 69) W czerwcu około 500 salwadorskich rodzin zostało wysiedlonych z Hondurasu. Nieraz bez możliwości zabrania dobytku.

Nic dziwnego, że sytuacja była napięta i po obu stronach narastały nastroje nacjonalistyczne. Porażka Hondurasu w rozgrywce futbolowej była tylko iskrą, która rozpaliła emocje. Hasło „wojna futbolowa” było też atrakcyjne dla gazet. Zwłaszcza tych, które niespecjalnie chciały się zagłębiać w ekonomiczno-polityczne problemy Ameryki Środkowej.

Jeżeli chodzi o sam przebieg wojny, to wyglądał następująco:

• 14 lipca po południu Salwador zarządził blackout, a bombowce wyruszyły w stronę Hondurasu. Zbombardowały cele przy granicy. Przede wszystkim zniszczono cele wojskowe, uniemożliwiając odpowiedź militarną przeciwnikowi.
• Armia Salwadorska w trzech kontyngentach wkroczyła do Hondurasu od północnego zachodu, północy i od wschodu
• 16 lipca Honduras odpowiedział atakiem na bazę lotniczą Ilopango. Zbombardował też inne cele, przede wszystkim regiony wydobycia ropy.
• 18 lipca na prośbę Hondurasu OPA (Organizacja Państw Amerykańskich z siedzibą w Waszyngtonie) rozpoczęły się mediacje. OPA zażądała natychmiastowego wycofania wojsk salwadorskich z Hondurasu.

Mówiąc o przebiegu wojny, trzeba dodać jeszcze, że Salwador do 2 sierpnia opierał się żądaniom wycofania wojsk. Jednak z datą 18 lipca wymiana ognia była zakończona. Dlatego w historiografii funkcjonuje również określenie „wojna stu godzin”.

Straty i konsekwencje

Straty po obu stronach

Opisując straty, trzeba oddzielić szkody, które wzajemnie wyrządziły sobie armie obu państw i prześladowania oraz zabójstwa cywilów. Jeżeli chodzi o ilość zabitych, to po stronie Salwadoru zginęło ok. 900 osób, głównie cywilów. Honduras stracił około 2 tys. cywilów i 250 żołnierzy. Ponieważ wojna toczyła się na terenie Hondurasu, to ten kraj ucierpiał najwięcej.

Do innego rodzaju strat można zaliczyć długoterminowe koszty. Ekonomia obu krajów ucierpiała na zamknięciu granic i rynków zbytu po obu stronach. Pogorszyła się też społeczna sytuacja w Salwadorze. Ci, którzy zostali wypędzeni z Hondurasu, wcale nie spotkali się z miłym przyjęciem w swojej ojczyźnie. Zasilili głównie szeregi biedoty. Nie licząc strat moralnych i psychicznych, na jakie naraziły ich szykany i prześladowania w Hondurasie. Niezadowolenie z powodu trudności społecznych wywołało w następnej dekadzie wojnę domową w Salwadorze, a wygrana wojskowych oddaliła nadzieję na demokrację.