Wojna polsko-rosyjska za rządów Stefana Batorego – przyczyny, przebieg, rezultat

Przyczyny konfliktu

I wojna polsko-rosyjska nie zaczęłaby się, gdyby nie militarna aktywność cara Iwana IV Groźnego, który w 1575 roku zaatakował Inflanty. Odniósł wówczas szereg spektakularnych sukcesów.

Dwa lata później (1577) Iwan Groźny ponownie pojawił się w Inflantach. Wykorzystał wówczas zaangażowanie polskiego króla Stefana Batorego podczas jego wojny z Gdańskiem. W konsekwencji armia rosyjska zajęła większość ośrodków inflanckich. W rękach polskich ostała się jedynie Ryga. Podczas zmagań na froncie Rosjanie dopuścili się wielu nadużyć. Na szeroką skalą gwałcili kobiety, wbijali mężczyzn na pal, ćwiartowali i rozrywali końmi.

Na odpowiedź zaatakowanych nie trzeba było długo czekać. Jeszcze w 1577 roku zebrało się litewskie pospolite ruszenie, które rozpoczęło odzyskiwanie strat. W efekcie odbito aż 17 zamków inflanckich. W październiku 1578 roku wojska moskiewskie musiały uznać wyższość kilkukrotnie mniej licznych wojsk Andrzeja Sapiehy.

I wojna polsko-rosyjska – przebieg i najważniejsze wydarzenia

Przygotowania do wojny i strony konfliktu

Stefan Batory oficjalnie wypowiedział wojnę Rosji pod koniec czerwca 1579 roku. Nieco wcześniej rozpoczął przygotowania do niej. Król Polski doskonale zdawał sobie sprawę, iż pokonanie państwa rosyjskiego nie będzie łatwe. Iwan Groźny dysponował bowiem zdecydowanie liczniejszą armią od polskiej. Była ona dodatkowo lepiej uzbrojona (zwłaszcza w artylerię).

Dzięki usilnym staraniom Stefana Batorego do życia powołano tzw. piechotę wybraniecką w liczbie około 2500 żołnierzy. Rekrutowała się ona z chłopów służących w majątkach królewskich, których zobowiązano do służenia w wojsku w zamian za zwolnienie ze świadczenia pańszczyzny.

Do wojny z Rosją Stefan Batory wprzęgnął również kilkuset Kozaków zaporoskich, służących za pieniądze. Król zreorganizował także artylerię. Rozbudował arsenały, zwiększył produkcję armat i usprawnił ich transport na pole walki.

Jeszcze przed wyruszeniem na front Batory kazał przygotować mapy Inflant, aby móc lepiej poznać przyszły teatr działań wojennych. Podjęcie tych prac było pierwszym takim przedsięwzięciem w dziejach naszego kraju, świadczącym o dużym zmyśle strategicznym ówczesnego dowództwa polskiego.

Król dostrzegał także znaczenie propagandy na użytek wojny. W wyniku działań propagandowych polskiego władcy Iwan Groźny nie był w stanie rozkodować właściwych planów strategicznych strony przeciwnej. Dezorganizację w rosyjskim dowództwie pogłębiły działania „sojuszników” Polski, Szwedów i Tatarów krymskich, którzy uderzyli na Rosję od północy i południa.

Triumfalny pochód na Połock (1579)

Wojna Polski z Rosją rozpoczęła się w 1579 roku. Na wschód Stefan Batory wziął ze sobą ponad 11-tysięczną jazdę oraz prawie 30-tysięczną piechotę. W skład tej armii wchodzili Polacy, Litwini, Węgrzy, Inflantczycy, Niemcy, Tatarzy litewscy oraz Szkoci. Wojsko to maszerowało w kierunku docelowym w kilku kolumnach, co w ówczesnych armiach europejskich nie było praktycznie w ogóle stosowane.

11 sierpnia 1579 roku Stefan Batory zaczął oblegać miasto Połock. Pierwsze dni zmagań o tę twierdzę należały do szczególnie ciężkich. Padał wówczas intensywny deszcz, co uniemożliwiało Polakom podpalenie drewnianych umocnień obleganej warowni. Zasadniczy zwrot nastąpił pod koniec sierpnia, kiedy artyleria polska swoimi pociskami zdołała spalić obwarowania wroga. Sukces wojsk oblężniczych zniechęcił całkowicie obrońców do dalszej walki. W efekcie Połock znalazł się w rękach króla, który niedługo potem powrócił do domu. Sprawdź także zebrane w tym miejscu artykuły o największych polskich bitwach.

Kampania wielkołucka (1580)

Po sukcesie odniesionym w 1579 roku Stefan Batory nie zwolnił tempa, kontynuując wojnę z Rosją w roku kolejnym (1580). Udało mu się po długich namowach przekonać obradujący w Warszawie sejm do uchwalenia nowych podatków na wyprawę wschodnią. W efekcie zebrał armię przewyższającą liczebnie siły zgromadzone w 1579 roku.

Iwan Groźny został zaskoczony działaniami polskiego króla. Spodziewał się, iż jego wojska podejdą pod Smoleńsk i tam też z podległymi sobie oddziałami oczekiwał na niego. Tymczasem Stefan Batory, podzieliwszy swoją armię na dwie kolumny (jedną dowodził osobiście, drugą zaś powierzył hetmanowi Janowi Zamoyskiemu) pociągnął w kierunku Wielkich Łuk. Twierdza ta po kilkudniowym oblężeniu poddała się Polakom (5 września).

Niedługo potem „król niemalowany” wycofał się na Litwę, zaś nad przebiegiem dalszych działań zbrojnych czuwał Jan Zamoyski. W sumie cała wyprawa z 1580 roku zakończyła się pomyślnie dla Stefana Batorego. W jego ręce wpadł szereg kolejnych twierdz nieprzyjaciela, co rozwścieczyło do czerwoności Iwana Groźnego, który wyraźnie ustępował pod względem militarnym swemu konkurentowi.

Wojna pskowska (1581)

W 1581 roku Stefan Batory jeszcze raz postanowił wyprawić się przeciwko Iwanowi Groźnemu. Tym razem jego głównym celem było zmuszenie cara do zawarcia pokoju. Zamierzał to osiągnąć po zdobyciu newralgicznie posadowionej twierdzy w Pskowie.

Zanim jednak król wyruszył na wschód, musiał rozegrać batalię ze szlachtą, niezbyt skorą do opodatkowania się na cele wojenne. Zmagania te ostatecznie wygrał władca, który namówił brać szlachecką do uchwalenia nowych subsydiów. Pozwoliło to na zmobilizowanie ponad 30-tysięcznej armii.

W celu osłonięcia sił głównych, maszerujących w kierunku Pskowa, Stefan Batory wysłał w głąb Rosji kilkutysięczny oddział pod dowództwem hetmana polnego litewskiego Krzysztofa Radziwiłła „Pioruna”. Przez prawie 3 miesiące „Piorun” pokonał ponad 1400 kilometrów i dotarł aż do górnej Wołgi.

Tymczasem pozostałe wojsko Stefana Batorego dotarło pod Psków. O wzięciu tej twierdzy z marszu nie mogło być mowy, gdyż strzegł go silny garnizon rosyjski. Przez pięć miesięcy Polacy dzielnie atakowali Psków, jednak za każdym razem byli odpierani przez broniącą się załogę. Decydujący szturm na pozycje przeciwnika nastąpił 8 września. Niestety nie powiódł się on całkowicie, zaś w jego wyniku strona polska poniosła spore straty w sile żywej. Wobec zbliżającej się zimy oraz widocznych braków w sprzęcie artyleryjskim, król postanowił zwinąć oblężenie i powrócić do domu.