Wojny moskiewskie - daty, przyczyny, przebieg, znaczenie, skutki

Wojny moskiewskie toczone na przełomie wieku XV i XVI

Przebieg działań wojennych od roku 1493 do 1506, najważniejsze bitwy

Chociaż zakres czasowy tego artykułu dotyczyć ma przede wszystkim wojen, jakie Polska oraz Wielkie Księstwo Litewskie toczyły z Moskwą w pierwszej połowie XVI wieku, to jednak do walk pomiędzy naszym państwem a sąsiadem zza wschodu doszło jeszcze pod koniec wieku XV. W roku 1493 bowiem zaatakowana i zdobyta została Wiaźma. Rok później zawarty został pokój, na mocy którego nie tylko Wiaźma, ale i księstwa wierchowskie miały znaleźć się w granicach państwa moskiewskiego. Co prawda w roku 1495 Wielki Książę Litewski Aleksander poślubił córkę Iwana III Helenę, jednakże nie osłabiło to napięć pomiędzy oboma państwami.

Pod koniec wieku (lata 1499-1500) Moskwa wymusiła na kilku pogranicznych książętach złożenie jej hołdu. Kolejna wojna była nieunikniona. Tym razem wojska moskiewskie zajęły księstwo czernihowsko-siewierskie, rozbijając pod Wiedroszą armię Konstantego Ostrogskiego i biorąc jego samego do niewoli. Co prawda sytuację udało się Aleksandrowi nieco odwrócić, pozyskując jako sojuszników zakon inflancki oraz Tatarów, jednakże sam później poświęcał wojnie zbyt mało uwagi, będąc zajętym walką o tron Polski po śmierci Jana Olbrachta.

Później udało mu się jeszcze odeprzeć wojska Moskwy spod Połocka i Smoleńska. Wsparcia udzielił mu także Plettenberg, wielki mistrz inflancki. Moskwa wycofała się. Uzgodnienie warunków pokoju okazało się niemożliwe: Litwa oczekiwała zwrotu ziem, Moskwa – oddania ziem ruskich. W efekcie w roku 1506 zawarto jedynie sześcioletni rozejm, na mocy którego utracono nie tylko wspomniane już księstwo, ale i znaczną część terenów ruskich. 

Konflikt z lat 1507-1508, przyczyny, chwiejny sojusznik tatarski

Do kolejnej wojny miało już zatem dojść za panowania Zygmunta I Starego. W marcu 1507 roku posłowie polskiego króla bezskutecznie domagali się od Wasyla zwrotu zagarniętych ziem. Dyplomacja zawiodła, na Litwie w kwietniu uchwalono podatki na wojnę i ogłoszono pospolite ruszenie. Strona polska i litewska zamierzały później wykorzystać okres przejmowania władzy przez Wasyla III po śmierci Iwana III, pozyskano nawet silnego sojusznika: chana krymskiego Mengli Gireja. Jak podaje Mariusz Markiewicz, plany kolejnej wojny zostały poczynione jeszcze za Aleksandra.

Do pierwszych starć doszło w roku 1507. W roku 1508 do Polski po ucieczce powrócił Konstanty Ostrogski. Również od 1508 roku strona polska zaczęła korzystać z usług oddziałów zaciężnych, którymi dowodził Mikołaj Firlej. Trzeba jednak zauważyć, że na tamtym etapie walk obie strony konfliktu unikały walnych bitew. Przykładowo armia Wasyla III próbowała oblegać Orszę, jednakże na wieść o zbliżaniu się wojsk polskich i litewskich wycofała się.

Polskie i litewskie wojska dotarły wtedy do utraconej kilka late temu Wiaźmy, a nawet pod Możajsk. Jednakże nieoczekiwane okoliczności zmusiły Zygmunta I do szukania rozwiązania na drodze rokowań, oto bowiem stronę zmienił chan krymski i skierował swoje wojska przeciwko dotychczasowemu sojusznikowi. W rezultacie zatem 8 września 1508 roku został zawarty pokój wieczysty. Tym razem powrócono do status quo sprzed wojny. A może zainteresuje cię także ten artykuł na temat wojny polsko-rosyjskiej?

Wojny moskiewskie do końca lat 30. XVI wieku, najważniejsze bitwy

Dalszy konflikt, jego przebieg i przyczyny z Maksymilianem I i zakonem krzyżackim w tle

Jak się jednak miało okazać, pokój wieczysty wcale nie miał trwać wiecznie. Oto bowiem już w 1512 roku wojna rozgorzała na nowo. Tym razem jednak sytuacja była dla Polski groźniejsza, ponieważ mieliśmy do czynienia nie z jednym przeciwnikiem, ale z możliwą dość szeroką koalicją, w skład której oprócz Moskwy miał wchodzić zakon krzyżacki, państwo Maksymiliana I, a według pewnych projektów nawet Brandenburgia czy Dania. Maksymilianowi nie podobała się polska polityka wobec Węgier. Wracając natomiast do spraw związanych czysto z Moskwą: w lipcu roku 1514 na rzecz tego państwa Polska utraciła Smoleńsk. W tamtym czasie po Europie zaczęły krążyć niepokojące opinie, zgodnie z którymi „sprawa z Królestwem Polskim [była] już skończona” (Markiewicz, s. 331), tak m.in. mówiono o Polsce w Rzymie.

Karta jednak miała się odwrócić, tym razem na korzyść Polski. Oto bowiem już w sierpniu spod Wilna ruszyła wspólna polsko-litewska kontrofensywa. Pod dowództwem hetmana litewskiego Konstantego Ostrogskiego oraz hetmana polnego Wojciecha Sampolińskiego znalazła się licząca łącznie 35 000 żołnierzy armia, natomiast naprzeciw niej stanęły oddziały moskiewskie dowodzone przez kniazia Iwana Czeladina w liczbie aż 80 000. Mogłoby się wydawać, że przewaga Moskwy będzie miażdżąca, jednakże, kiedy 8 września 1514 roku doszło do bitwy pod Orszą to Polska i Litwa były w niej górą. Armia Moskwy poszła w rozsypkę, zaś Czeladina oraz około 5 000 żołnierzy wzięto do niewoli. Strona polska wykorzystała jednak to zwycięstwo dla celów propagandowych. Rozesłano po Europie polskich posłów z jeńcami moskiewskimi, jednocześnie podkreślając, że z pozoru broniący chrześcijaństwa (czytaj: zakonu krzyżackiego) przed Zygmuntem I Maksymilian sprzymierzył się z księciem moskiewskim. Akcja odniosła spodziewany skutek, którym przede wszystkim była zmiana postawy papieża Leona X i osłabienie sojuszu Maksymiliana i Moskwy.

Sama wojna z Moskwą jednak trwała nadal. Ponownie obie strony starały się pozyskać sojusznika w osobie nowego chana krymskiego, Mehmeda Gireja (Mengli zmarł w 1515 roku). Pierwotnie wsparł on Polskę, jednakże w roku 1519 przekonany przez Moskwę najechał nasze państwo, zwyciężając pod Sokalem. Dodatkowo dwa lata wcześniej Moskwa na podstawie tajnego układu zaczęła wspierać finansowo zakon krzyżacki. Jednakże wielkie kampanie nie przynosiły rozstrzygnięcia. Zarówno wyprawa litewska z roku 1517, jak i marsz trzech armii Moskwy na Mińsk nie przesądziły o losach wojny. Sytuacja ponownie miała się zmienić na korzyść Polski w roku 1520, kiedy to na stronę naszego państwa ponownie przeszedł Mehmed Girej, któremu nie spodobało się osadzenie w Kazaniu przychylnego Moskwie chana. Mehmed Girej zorganizował zatem wyprawę na samą Moskwę, która została zdobyta i jedynie zapłacony okup ocalił miasto. Jak jednak podaje Mariusz Markiewicz, kompletnie nie wykorzystano tej okazji, a strona polska zadowoliła się jedynie podpisaniem w 1522 roku rozejmu, do tego Smoleńsk pozostał za granicą państwa litewskiego. Granica miała przebiegać tak, jak w 1508 roku.