Wybuch powstania wielkopolskiego - dążenia niepodległościowe Polaków

Wybuch powstania wielkopolskiego – historia Wielkiego Księstwa Poznańskiego

Wielkopolska pod zaborem pruskim

W 1795 r., po trzecim rozbiorze, Polska zniknęła całkowicie z map Europy. Wielkopolska jeszcze wcześniej znalazła się pod zaborem pruskim. Kiedy król pruski Fryderyk Wilhelm II jesienią 1792 r. zażądał wcielenia tego terenu do swojego królestwa, po negocjacjach z Rosjanami żądanie to zmieniło się w propozycję dokonania wspólnie II rozbioru Polski. 23 stycznia 1793 r. król pruski i caryca rosyjska Katarzyna II podpisali traktat rozbiorowy. Obradujący od czerwca do listopada grodzieński sejm rozbiorowy uznał przekazanie Prusom 57000 km² powierzchni kraju.

Na mocy pokoju w Tylży z 1807 r., z ziem II i III zaboru cesarz francuzów Napoleon Bonaparte utworzył Księstwo Warszawskie. Zmuszenie Prus do rezygnacji z zagarniętych terenów umożliwiło włączenie Wielkopolski do nowoutworzonego państwa. Kiedy jednak Napoleon został pokonany, a traktat wersalski ustanowił nowy porządek na starym kontynencie, tereny te zostały odłączone od nowego tworu, zależnego od Rosji Królestwa Polskiego. Utworzono z nich wchodzące w skład Prus autonomiczne Wielkie Księstwo Poznańskie.

Autonomia w obrębie Prus, a także zagwarantowana dwujęzyczność na terenie księstwa miały na celu zaspokojenie niepodległościowych dążeń Polaków. Mieszkańcy Wielkopolski nie zapomnieli jednak o swojej przynależności do Rzeczpospolitej i w 1830 r. poparli wybuch powstania listopadowego w Królestwie Polskim przeciwko zaborcy rosyjskiemu. Stało się to przyczyną nasilenia procesu germanizacji w Księstwie, który swoje apogeum osiągnął po zjednoczeniu Niemiec w 1871 r. Jednocześnie w 1848 r. oficjalna autonomia została zlikwidowana – kiedy 5 grudnia Fryderyk Wilhelm IV nadał krajowi konstytucję, nie wspomniał w niej o Wielkim Księstwie Poznańskim. Ziemie przemianowano na Prowincję Poznańską.

Wielkopolska w czasie I wojny światowej

Mieszkańcy wszystkich trzech zaborów na wojnę, która wybuchła w 1914 r. patrzyli raczej z nadzieją niż z obawą. Pierwszy raz państwa okupujące walczyły przeciwko sobie. Na terenie Galicji zaczęto tworzyć legiony polskie, które brały udział w walkach wojsk austriackich z rosyjskimi.

14 sierpnia 1914 r. to data pierwszego pojawienia się na terenie Wielkopolski ulotek zachęcających obywateli do wstąpienia do organizacji bojowych, które od jakiegoś czasu tworzyły się na tych terenach. Przebieg działań wojennych spowodował, że z Prowincji Poznańskiej do wojska wcielono około 700 000 osób, choć wiadomo, że Polakom nie pozwalano na zbyt wysokie awanse w niemieckiej armii.

Dzięki różnym inicjatywom podejmowanym przez lokalną społeczność pochodzenia polskiego, silnie rozwijały się towarzystwa pielęgnujące polską kulturę i naukę. To one zadbały o wykształcenie patriotyczne przyszłych powstańców. Działały również stowarzyszenia sportowe, które przygotowywały swoich członków do ewentualnej walki przeprowadzając tajne szkolenia wojskowe. Niektórzy dodatkowo wstępowali do pruskiej armii, żeby uzupełnić swoje umiejętności i informacje w zawodowym wojsku.

Wybuch powstania wielkopolskiego – przyczyny powstania wielkopolskiego

Wybuch powstania wielkopolskiego – rok 1918

Józef Piłsudski, którego legenda rosła wraz z przebiegiem wielkiej wojny, za głównego wroga powstającej z niewoli Polski uważał Rosję. Jednocześnie nie ufał Niemcom i nie zamierzał podejmować kwestii granicy polsko-niemieckiej. Kiedy zakończyła się I wojna światowa, Wielkopolskę pozostawiono w zależności od spadkobiercy cesarstwa niemieckiego, jakim była republika weimarska. Dlatego też powstańcy wielkopolscy, kiedykolwiek by ich nie spytano, czuli się opuszczeni przez Rzeczpospolitą.

Jednak Wielkopolanom bardzo zależało na powrocie ich ziemi do Polski i z tej przyczyny jeszcze w 1917 r. rozpoczęli tworzenie Polskiej Organizacji Wojskowej Zaboru Pruskiego. Jej pomysłodawcą był późniejszy komendant, Wincenty Wierzejewski, a data sformowania pierwszych oddziałów to 15 lutego 1918 r. To właśnie POWZP zorganizowało i nadzorowało później przebieg powstania wielkopolskiego. Informacje o członkach organizacji były tak utajnione, by w razie aresztowania powstańcy byli w stanie wskazać jak najmniejszą liczbę towarzyszy.

Między końcem września a początkiem listopada poddały się państwa centralne. 11 listopada Karol I Habsburg zrezygnował z rządzenia Austro-Węgrami. Oznaczało to koniec monarchii w ostatnim z państw zaborczych Polski. Tego samego dnia w Compiègne we Francji podpisano traktat pokojowy z Niemcami, od godziny 11.00 zaprzestano działań wojennych. Skończyła się trwająca ponad cztery lata I wojna światowa. Również 11 listopada 1918 r. do Warszawy powrócił zwolniony z więzienia w Magdeburgu komendant I Brygady Legionów Polskich Józef Piłsudski.

Na początku listopada nastąpiły także zmiany polityczne, mające bezpośredni wpływ na sytuację w Wielkopolsce, traktowane jako przyczyny powstania wielkopolskiego. 3 listopada w Kilonii wybuchł bunt marynarzy, który jako rewolucja listopadowa rozprzestrzenił się na cały kraj, w tym na prowincję poznańską. Parę dni później ogłoszono detronizację cesarza Wilhelma II Hochenzollerna. Do życia powołana została Rzesza Niemiecka, której potoczna nazwa to Republika weimarska (od nazwy miasta, w którym uchwalono konstytucję). Borykający się z własną rewolucją Niemcy obawiali się jej połączenia z rewolucją rosyjską i wywołania rewolucji światowej. Dlatego uważali za niezbędne powstanie państwa polskiego – jednak bez ziem zaboru pruskiego – jako buforu oddzielającego ich kraj od sowietów. Z tej przyczyny pozwolili Piłsudskiemu na powrót do kraju. Jeśli szukasz więcej informacji, sprawdź także ten artykuł o przyczynach powstania wielkopolskiego.

Przyczyny wybuchu powstania wielkopolskiego

Powstanie wielkopolskie wybuchło jako reakcja na wydarzenia końca 1918 r. Nie było w pełni zaplanowane, ale w pełni spodziewane, czy wręcz oczekiwane. Odradzająca się Polska przewidując konieczność ustalenia granicy wschodniej kraju drogą konfliktu zbrojnego, nie zamierzała walczyć na dwóch frontach. Jednocześnie Niemcy, tak cesarskie, jak i Rzesza, uznawały Prowincję Poznańską za integralną część państwa. Sami Wielkopolanie mieli dość zależności i postępującej germanizacji, dlatego przygotowywali się do połączenia się z Rzeczpospolitą poprzez powstanie.

Bezpośrednią przyczyną wybuchu powstania wielkopolskiego stała się wizyta Ignacego Jana Paderewskiego w Poznaniu. Pianista i działacz niepodległościowy, któremu zawdzięczamy wpisanie istnienie suwerennego państwa polskiego do traktatu pokojowego zaproponowanego przez Thomasa Woodrowa Wilsona, wracał do Warszawy ze Stanów Zjednoczonych. Zamierzał załagodzić nasilający się konflikt między Komitetem Narodowym Polskim w Paryżu a rządem Jędrzeja Moraczewskiego. Paderewskiego, mimo dość późnej pory wieczornej, przywitano w Poznaniu entuzjastycznie, tłum zablokował Niemcom możliwość wręczenia mu nakazu opuszczenia miasta. Następnie w hotelu Bazar wydano okolicznościowy bankiet, który zakończył się manifestacją patriotyczną.