Wybuch, przebieg, znaczenie i skutki powstania kościuszkowskiego

Wybuch i przebieg powstania kościuszkowskiego

Przyczyny i wybuch powstania kościuszkowskiego

W wyniku pierwszych dwóch rozbiorów, dokonanych przez Rosję, Prusy i Austrię w 1772 i 1793 r., Polska straciła ponad 518000 km². Kraj pod koniec XVIII w. był osłabiony, traciła na tym zarówno polityka wewnętrzna jak i zewnętrzna. W 1791 r. podjęto próbę reform i uchwalono konstytucję (3 maja 1791 r.) – pierwszą w Europie, a drugą na świecie po amerykańskiej. To z kolei doprowadziło do wybuchu konfederacji Targowickiej, wojny z Rosją, a w jej następstwie do drugiego rozbioru Polski na sejmie w Grodnie 23 września 1793 r.

W kraju zaczęły rozwijać działalność organizacje, których celem było wywołanie powstania. Ponad rok wcześniej Tadeusz Kościuszko udał się do Paryża, by doprowadzić do zawiązania sojuszu politycznego z Francją. Oprócz obietnic nie otrzymał on jednak nic więcej niż poparcie powstania. Po powrocie do kraju wyznaczono go na dyktatora przyszłego zrywu.

W kraju pogarszała się sytuacja gospodarcza, szlachta narzekała na konieczność utrzymywania armii okupacyjnej, biedota w poszukiwaniu chleba ruszała do stolicy. W warszawie upadły największe banki, a ceny żywności szły w górę. Kolejne przyczyny wybuchu powstania pojawiły się w armii. W myśl postanowień sejmu grodzieńskiego liczba żołnierzy miała zostać zmniejszona z 50000 do 15000. Wojskowi obawiający się utraty dochodu, zaczęli interesować się postanowieniami konstytucji 3 maja i w konsekwencji powoływali spiski, które przygotowywały powstanie.

21 lutego 1794 r. rozpoczęła się zapowiedziana redukcja armii. Kiedy informacje o tym procesie dotarły do żołnierzy, brygada kawalerii narodowej pod dowództwem Antoniego Madalińskiego, ruszyła z Ostrołęki do Krakowa, gdzie miał przebywać Tadeusz Kościuszko. Dla króla Stanisława Augusta Poniatowskiego w ten sposób rozpoczęli swoją działalność powstańcy.

Kościuszko z kolei 24 marca 1794 r. na krakowskim rynku ogłosił akt powstania, który do dzisiaj uznawany jest jako oficjalna data wybuchu powstania. Kościuszko został mianowany Najwyższym Naczelnikiem Siły Zbrojnej Narodowej. Jeszcze tego samego dnia powstańcy ruszyli w kierunku Kielc. W kraju rozpoczęła się insurekcja kościuszkowska.

Przebieg powstania kościuszkowskiego

4 kwietnia doszło do pierwszej bitwy oddziałów Kościuszki z wojskiem rosyjskim pod Racławicami. Sukces miał dla walczących większe znaczenie moralne niż militarne. Wkrótce dotarły do nich optymistyczne informacje ze stolicy – wybuchło tam powstanie, którego główne sukcesy to rozbicie rosyjskiego garnizonu, zdobycie ambasady i powołanie Rady Zastępczej Tymczasowej.

Dalszy przebieg działań powstańczych wyglądał następująco:

• 16 kwietnia – ogłoszono powstanie Wielkiego Księstwa Litewskiego, jego konsekwencje to wybuch powstania na Litwie i przyłączenie się do insurekcji koronnej,
• 7 maja – Kościuszko ogłasza uniwersał połaniecki, który przyznawał chłopom pańszczyźnianym ograniczoną wolność osobistą; miał przyczynić się do umożliwienia chłopom walk w armii i legalizował powstanie oddziałów kosynierów,
• 6 czerwca – Polacy doznają porażki w bitwie z wojskami prusko-rosyjskimi pod Szczekocinami, straty to ponad 2000 żołnierzy, w tym dowódcy: Józef Wodzicki i Jan Grochowski,
• 8 czerwca – porażka wojsk generała Józefa Zajączka w bitwie pod Chełmem,
• Od 13 lipca do 6 września wojska rosyjsko-pruskie nieskutecznie oblegały Warszawę,
• 19 września – przegrana powstańców w bitwie pod Terespolem,
• 10 października – bitwa pod Maciejowicami; w wyniku porażki Tadeusz Kościuszko dostaje się do niewoli, a parę dni później na stanowisku dowódcy powstania zastępuje go Tomasz Wawrzecki,
• 5 listopada – kapitulacja Warszawy.

16 listopada 1794 r. nastąpiło rozwiązanie oddziałów powstańczych przez Tomasza Wawrzeckiego. Sam Naczelnik skapitulował przed rosyjskim generałem Fiodorem Denisowem. Trwające 8 miesięcy powstanie zakończyło się porażką.

Według oficjalnych informacji można mówić o liczbie nawet 150000 osób w szeregach regularnej armii powstańczej. Udział w zrywie wzięli także mieszczanie oraz chłopi, których aktywność to konsekwencje ogłoszenia manifestu połanieckiego. Jednak początkowe sukcesy straciły na znaczeniu, kiedy Rosja została wsparta przez Prusy, a później również przez Austrię. Decydujące znaczenie dla wiary powstańców miała przegrana bitwa pod Maciejowicami, w której pojmano Tadeusza Kościuszkę.

Znaczenie i skutki powstania kościuszkowskiego

Skutki powstania kościuszkowskiego

Wskutek niepomyślnego przebiegu powstania kościuszkowskiego wiele osób straciło wolność. Około 20000 zesłano na Syberię, część siłą wcielono do armii zaborców. Odebrane im ziemie wręczano w dowód zasług dowódcom rosyjskim.

Największe straty dotyczyły jednak innej kwestii. Jeszcze w trakcie działań zbrojnych zaborcy podjęli decyzję o konieczności dokonania trzeciego rozbioru Polski. Traktat podpisano rok później, data 24 października 1795 r. jest dniem, kiedy Polska zniknęła z mapy Europy. Żadne z państwa starego kontynentu nie zareagowało na zaistniałą sytuację.

Miesiąc po trzecim rozbiorze Stanisław August Poniatowski abdykował. Zależny przez całe życie od Rosji i carycy Katarzyny II, nawet kiedy przestał być monarchą, musiał spłacać długi wobec niej. Wyjechał do Rosji, zabierając ze sobą insygnia koronne, gdzie zmarł w Petersburgu.