Wybuch, przebieg, znaczenie i skutki powstania listopadowego

Powstanie listopadowe – przyczyny i wybuch

Przyczyny wybuchu powstania listopadowego

Geneza wybuchu powstania listopadowego sięga 1795 r., dokładnie 24 października, kiedy to władcy Rosji, Prus i Austrii podpisali III traktat rozbiorowy. W jego wyniku Polska zniknęła z map Europy. Po abdykacji króla Stanisława Augusta Poniatowskiego prawdo do dysponowania królewskimi insygniami zyskało imperium rosyjskie.

W latach 1807 – 1815, dzięki kampaniom Napoleona na ziemiach polskich istniało księstwo warszawskie. Jednak po jego upadku, układy traktatu wersalskiego powołały do życia Królestwo Polskie będące w unii personalnej z Rosją. Królestwo posiadało własną konstytucję, sejm oraz wojsko. Posiadało także prawo do bicia własnej monety i prowadzenia szkolnictwa, a językiem urzędowym był język polski.

Już cztery lata po jej wprowadzeniu, konstytucja Królestwa zaczęła być łamana – wprowadzono cenzurę prewencyjną i ograniczono wolność prasy. Z czasem represje wobec Polaków nasilały się. Postępowała rusyfikacja kraju. Ograniczana była polska sztuka i literatura. Tępiono wszelkie myśli narodowowyzwoleńcze, likwidowano organizacje mające pielęgnować polską kulturę i naukę.

Dodatkowo do podjęcia zdecydowanych ruchów zachęciły Polaków zwycięskie powstania w Europie, które łączyła data 1830 r. Pod koniec lipca rewolucja we Francji zwana trzema dniami chwały, udaremniła próbę Karola IX Bourbona wprowadzenia ponownie absolutyzmu kraju. Z kolei w listopadzie niepodległość ogłosiła Belgia, tworząca od kongresu wiedeńskiego wspólnie z Holandią Królestwo Niderlandów. Konsekwencje tego drugiego powstania wpłynęły na szybszy rozwój wydarzeń w Królestwie Polskim – Rosja ogłosiła na terenie Polski mobilizację wojskową, której celem było powstrzymanie rewolucji belgijskiej. To była bezpośrednia geneza wybuchu powstania listopadowego.

Noc listopadowa – wybuch powstania

Odpowiedzialne za wybuch i początkowy przebieg powstania listopadowego było działające od 1828 r. sprzysiężenie podchorążych, któremu przewodził Piotr Wysocki. Data wybuchu przypadła na 29 listopada 1830 r. wieczorem. Sygnałem do rozpoczęcia walk był pożar browaru na Solcu w Warszawie.

Na początku przebieg powstania listopadowego skupił swoje działania w kilku miejscach – jeden z oddziałów zaatakował Belweder, a jego celem było zabicie wielkiego księcia Konstantego – głównodowodzącego wojskami Królestwa z ramienia Rosji. Jednak książę, ostrzeżony przez służbę, zdołał uciec. Nie do końca zgodnie z planem przebiegły też próby zmuszenia jazdy carskiej do poddania się. Z kolei przy rosnącym poparciu mieszkańców stolicy udało się zdobyć Arsenał, co przesądziło o sukcesie powstańców. Nie obyło się niestety bez pomyłek, które stanowiły pierwsze śmiertelne skutki powstania listopadowego – m.in przypadkowo zastrzelono generała Józefa Nowickiego, pomylonego z rosyjskim wojskowym.

Wielki książę wycofał się z miasta i nie podjął żadnych działań. Po sukcesie akcji pod Arsenałem ludność Warszawy zaopatrzona w broń zaczęła uwalniać zatrzymanych kilka tygodni wcześniej studentów. Nad ranem niemal całe miasto znalazło się w rękach spiskowców, żołnierzy i Warszawiaków. Na dowódcę powstania wybrano generała Józefa Chłopickiego.

Powstanie listopadowe – przebieg

Przebieg powstania listopadowego – wojna polsko-rosyjska

Niemal natychmiast rozpoczęto organizowanie władz powstańczych, konsekwencje braku takich mogły doprowadzić do jego szybkiego stłumienia przez stronę rosyjską. Rada Administracyjna już 30 listopada powołała do życia Straż Bezpieczeństwa, której zadaniem było odebranie broni mieszkańcom Warszawy. 3 grudnia Rada przekształciła się w Rząd Tymczasowy, a 2 dni później Józef Chłopicki został dyktatorem powstania. Generał jako zwolennik caratu, wysłał delegację do Petersburga na rokowania z carem. Niestety negocjacje zakończyły się fiaskiem. W międzyczasie powstanie listopadowe ogłoszono powstaniem narodowym.

W styczniu dotarły do Polski informacje o żądaniu przez cara bezwarunkowej kapitulacji powstańców. Jakie były jej konsekwencje? Chłopicki podał się do dymisji, a nowym dowódcą został gen. Mikołaj Radziwiłł. 25 stycznia 1831 r. sejm ogłosił zerwanie unii polsko-rosyjskiej i detronizację cara. Na początku lutego armia rosyjska pod dowództwem feldmarszałka Iwana Dybicza wkroczyła na teren Królestwa Polskiego.

Jak wyglądał przebieg powstania listopadowego w tej fazie?

• zwycięska bitwa pod Stoczkiem – 14 lutego,
• zwycięska bitwa pod Wawrem – 19-20 lutego,
• nierozstrzygnięta bitwa o Olszynkę Grochowską – 25 lutego
• zwycięska bitwa pod Wawrem – 31 marca,
• zwycięska bitwa pod Dębem Wielkiem – 31 marca,
• zwycięska bitwa pod Iganiami – 10 kwietnia,
• przegrana bitwa pod Ostrołeką – 26 maja.

Przebieg powstania listopadowego – wojna partyzancka

Jeszcze w połowie grudnia 1830 r. gen. Ignacy Prądzyński przedstawił projekt tzw. „małej wojny”. Jednak akceptację zyskał dopiero niedługo przed rozpoczęciem działań wojennych. Zakładał on zaangażowanie ludności całego kraju do walki z Rosją. Przyczyny tej decyzji były jasne: zdecydowana przewaga sił rosyjskich wymagała podjęcia działań partyzanckich na tyłach ich oddziałów.

Partyzanci mieli zostać skierowani na linie komunikacyjne i urządzenia na tyłach nieprzyjaciela. Do ich obowiązków należało także przejmowanie poczty i kurierów rosyjskich. Całe królestwo zostało podzielone na siedem stref działań partyzanckich. Liczbę partyzantów działających w tym czasie na terenie kraju ustalono na około 7000 osób.

Jednak „mała wojna” nie spełniła swojego zadania. Jako przyczyny wystarczy podać niezrozumienie swoich zadań przez dowódców stref oraz wyznaczenie na dowódców poszczególnie formowanych oddziałów zwykłych urzędników, nie mających do czynienia z działaniami wojskowymi.

Przebieg powstania listopadowego – upadek i konsekwencje

Na początku września 1831 r. wojska rosyjskie wkroczyły do Warszawy. Wcześniej Rosjanie przyjęli kapitulację wojsk polskich. Układy nie zostały jednak zaakceptowane przez sejm, wskutek czego gen. Jan Krukowiecki przeprawił wojska za Wisłę i pozostawił miasto władzy cywilnej.

Powstańcy przekroczyli granice kraju, co wiązało się z internowaniem ich. Ostatni duży oddział na początku października znalazł się na terenie Prus. Ostatnie punkty obrony – Modlin i Zamość skapitulowały odpowiednio 8 i 21 października 1831 r. Ta ostatnia data przyjęta została za moment upadku powstania.

Pierwsze konsekwencje podjęto jeszcze latem – zlikwidowano administrację powstańczą. Wycofujące się oddziały zostały internowane. Tymczasowo pogrzebano polskie myśli narodowowyzwoleńcze.

Powstanie listopadowe – skutki i znaczenie

Skutki powstania listopadowego

Skutki powstania listopadowego były zauważalne na wielu płaszczyznach. Zlikwidowano szkolnictwo wyższe, narzucona została rusyfikacja administracji. Kraj obłożono wysoką kontrybucją i z jego pieniędzy wybudowano w Warszawie cytadelę silnie obsadzoną rosyjskim wojskiem. Poza tym do kraju przywleczona została cholera, która mocno dotknęła mieszkańców Królestwa.

Jednak najbardziej znane skutki powstania listopadowego to Wielka Emigracja. W jej trakcie kraj opuściło około 11000 osób. Polska została opuszczona przez licznych przedstawicieli szlachty, inteligencji, twórców, którzy w większości udali się do Francji.

Powstanie listopadowe stało się źródłem inspiracji dla wielu dzieł sztuki. Silnie temu tematowi poświęcona jest literatura Adama Mickiewicza czy Juliusza Słowackiego. Po upadku powstania skomponowana została także Etiuda Rewolucyjna Chopina. Również sztuka zachodnia podjęła ten temat – wystarczy wspomnieć tu chociażby obraz Polski Prometeusz Horacego Verneta.