XVI wiek - najważniejsze wydarzenia, kluczowe postacie, odkrycia geograficzne
XVI wiek - najważniejsze wydarzenia, kluczowe postacie, odkrycia geograficzne
Zakres czasowy XVI wieku obejmuje lata 1500 - 1599, kiedy mają miejsce takie procesy historyczne, jak: odkrycia geograficzne i kolonializm, reformacja i wojny religijne oraz kształtowanie się monarchii absolutnych i hegemonii Habsburgów. Wiek XVI to również okres renesansu, kiedy to powstają najwspanialsze zabytki sztuki i architektury. Przedstawiamy najważniejsze wydarzenia XVI wieku. Poznaj zakres czasowy najważniejszych zdarzeń, najważniejsze postacie historyczne i ciekawostki.
XVI wiek - zakres czasowy i charakterystyka epoki
Władcy epoki i największe rody królewskie
Wraz z upadkiem autorytetu papieża i cesarza, królowie europejscy zdobywają coraz większe znaczenie i rozpoczyna się epoka monarchii absolutnych. XVI wiek to epoka, kiedy w Europie rządzą wielkie rody królewskie: dynastia Tudorów w Anglii i Walezjusze we Francji. XVI wiek stanowi początek hegemonii Habsburgów, który drogą dynastycznych małżeństw obejmują europejskie trony.
Rody Walezjuszy i Habsburgów walczą o hegemonię w Europie, a szczególnie we Włoszech. Wojna toczy się na półwyspie Apenińskim, a w 1527 Karol V Habsburg, zdobywa Rzym i dokonuje złupienia i zniszczenia Rzymu (sacco di Roma). Wojna zakończyła się w 1559 roku, pokojem w Cateau-Cambrésis, w wyniku którego Habsburgowie zatrzymali Królestwa Neapolu i Mediolanu.
Okres świetności przeżywa Imperium Osmańskie za panowania Sulejmana Wspaniałego, który kodyfikuje prawo i prowadzi intensywną ekspansję na Europę południowo-wschodnią, zdobywa Rodos i Belgrad, próbuje zdobyć Maltę. Drogę na Węgry otwiera klęska wojsk węgierskich w bitwie pod Mohaczem, w której ginie Ludwik Jagiellończyk. W wyniku tego Węgry zostają podzielone między Osmanów i Habsburgów. Sulejman Wspaniały był ostatnim z wielkich sułtanów, zaś kres potędze Imperium kładzie klęska floty w bitwie pod Lepanto.
XVI wiek w kulturze - najwspanialsze zabytki i wynalazki
Ucieczka wykształconych ludzi z Bizancjum do Włoch, zapoczątkowała okres rozkwitu sztuki, zwany okresem renesansu. Uczniowie greckich artystów, naukowców i budowniczych, tworzą we Włoszech najwspanialsze dzieła sztuki i zabytki, szczególnie że kościół stara się odbudować swoją pozycję po okresie upadku i staje się największym mecenasem sztuki.
Na początku XVI wieku włada papież Juliusz II, który zleca budowę nowej bazyliki św. Piotra, której jednym z budowniczych jest Michał Anioł. Juliusz II zleca mu równiez wykonanie swojego grobowca oraz namalowanie fresków w Kaplicy Sykstyńskiej. Juliusz II zaprasza do Rzymu Rafaela Santi.
W XVI wieku działał wybitny artysta i naukowiec Leonardo da Vinci, którego wynalazki nie znalazły jednak zastosowania za życia twórcy. Na początku XVI wieku działał Mikołaj Kopernik, który stworzył system heliocentryczny i napisał dzieło O obrotach sfer niebieskich.
Reformacja i kontrreformacja
Wiek XVI oznacza rozpad w kościele chrześcijańskim. Wystąpienie Lutra i Kalwina zapoczątkowuje odchodzenie władców o uznawania duchowego zwierzchnictwa papieża. Motywacją jest niechęć do płacenia danin i podatków na rzecz papieża. Dochodzi do krwawych wojen religijnych. Ostatecznie w Niemczech zostaje ustalona zasada: “czyj kraj tego religia”. Do walk w władzę, pod pretekstem religijnym, dochodzi również we Francji. Skutkiem tego staje się rzeź Hugenotów w czasie nocy św. Bartłomieja. Ostatecznie władcy Francji pozostają przy religii katolickiej.
W Anglii Henryk VIII zrywa zwierzchnictwo papieża i sam ustanawia się głową kościoła, aby bez przeszkód rozwieść się z żoną i poślubić kochankę. Za panowania Elżbiety I ostatecznie utrwala się protestantyzm. Protestantyzm zwycięża również w Szwajcarii, Szwecji i Danii. Skutkiem wprowadzenia protestantyzmu był rabunek dóbr kościelnych i klasztornych. Wzbogacają się na tym nie tylko królowie, lecz także możne rody arystokratyczne i mieszczańskie, które w późniejszych epokach zagrożą królom.
W XVI wieku rozpoczyna się również kontrreformacja. Sobór trydencki w 1544 roku przeszedł do historii jako początek odnowy kościoła. Rozpoczęto polemikę z protestantami i rozwinęła się literatura polemiczna. Wyrazem kontrreformacji był także piękny wystrój kościołów, który zapoczątkował styl baroku. Powstały nowe zakony, na przykład jezuici, którzy mieli za zadanie zwalczanie protestantyzmu i działania misyjne. Aby nie dopuścić do szerzenia idei protestanckich i sekciarskich, utworzono indeks ksiąg zakazanych.
Najważniejsze wydarzenia i ciekawostki XVI wieku
Przełomowe daty XVI wieku:
- 1502 upadek Złotej Ordy, która wcześniej rozpadła się na mniejsze chanaty, lecz odrodziła się jako Wielka Orda. W roku tym doszło do najazdu chana krymskiego i upadku Wielkiej Ordy.
- 1517 - wystąpienie Lutra,
- 1526 - bitwa pod Mohaczem,
- 1527 - sacco di Roma,
- 1541 - podział Węgier między Turków i Habsburgów,
- 1571 - bitwa pod Lepanto,
- 1572 - noc św. Bartłomieja,
- 1588 - klęska wielkiej armady,
- 1598 - edykt nantejski,
- 1599 - powstanie Kompanii Wschodnioindyjskiej.
Odkrycia geograficzne i kolonializm
W roku 1492, kiedy to Krzysztof Kolumb dopłynął do Ameryki, skończyła się epoka średniowiecza. Opanowanie Bizancjum przez Turków Osmańskich zamknęło drogę do Indii i jedwabny szlak. Europejscy żeglarze starali się znaleźć okrężną drogę do Indii i Chin, co zapoczątkowało wielkie odkrycia geograficzne.
Amerigo Vespucci dotarł do Brazylii. Vasco Núñez de Balboa dowiedział się od tubylców o wielkim morzu i po marszu trwającym 120 dni dotarł do Pacyfiku. Założył on osadę Panama. Herman Cortez dokonał podboju imperium Azteków w Meksyku, zaś Francisco Pizarro podbił Inków. Ferdynand Magellan dotarł do Filipin, zaś jego ludzie opłynęli świat dookoła.
Odkrycia geograficzne zapoczątkowują kolonializm, gdyż Hiszpania i Portugalia opanowują Amerykę południową i środkową i dzielą się terytorium. Do rywalizacji na morzach wkracza Anglia za panowania Elżbiety I. Dochodzi do wojny morskiej, której wynikiem jest zniszczenie hiszpańskiej wielkiej armady przez Anglików. Anglia wysyła szereg ekspedycji, zaś w 1599 powstaje Kompania Wschodnioindyjska w celu ekspansji na Dalekim Wschodzie. W XVI wieku Rosja rozpoczyna kolonizację Azji podporządkowaniem sobie chanatu kazańskiego i astrachańskiego.
XVI wiek w Polsce - królowie, najważniejsze daty, wydarzenia i ciekawostki
Najważniejsze wydarzenia i daty w Polsce:
- 1505 - konstytucja Nihil Novi,
- 1525 - hołd Pruski,
- 1563–1570- I wojna północna,
- 1569 - Unia Lubelska,
- 1573 - konfederacja warszawska.
XVI wiek oznacza dla polski odradzanie się wschodniego sąsiada, który właśnie zrzucił jarzmo mongolskie. Władcy Księstwa Moskiewskiego, Iwan Srogi i Iwan Groźny, uznają się za spadkobierców Bizancjum i rozpoczynają ekspansję na wschód, północ i zachód. Dla Polski oznacza to wojny rosyjsko-litewskie, a następnie wojny polsko-rosyjskie, które przeradzają się w wojny północne o hegemonię na Bałtyku. W XVI wieku Stefan Batory odzyskuje Inflanty i ziemię połocką, lecz wojny te będą toczyły się dalej.
W XVI wieku kończą się polskie problemy z zakonem krzyżackim. Zakon staje się luterańskim państwem świeckim, pod nazwą Prusy Książęce, i lennem królów Polski. Niestety, na tym polskie problemy z Niemcami na północy się nie kończą. Dochodzi do przejęcia władzy przez rody brandenburskie i w przyszłości do budowy potęgi Prus, które dokonają rozbioru Polski 200 lat później. Do dziś historycy zastanawiają się, dlaczego byłe państwo krzyżackie nie zostało włączone do Polski.
W Polsce panują wówczas ostatni władcy z rodu Jagiellonów: Zygmunt Stary i Zygmunt August. Po wygaśnięciu dynastii Jagiellonów, polskie możne rody dokonują wyboru króla. Pierwsza elekcja jest nieudana, gdyż pierwszy król elekcyjny, Henryk Walezy, ucieka, aby objąć tron Francji. Następnie władzę obejmuje Stefan Batory, jeden z najlepszych królów Polski. Niestety ożeniono go z 50-letnią Anną Jagiellonka, co uniemożliwiło stworzenie dynastii. Następnie władzę obejmują królowie z rodu Wazów spokrewnieni z Jagiellonami.