XVII wiek - wyniszczające wojny Polski ze Szwecją, Turcją oraz Rosją

Srebrny wiek Rzeczpospolitej, kiedy panują władcy od Zygmunta Wazy do Jana Sobieskiego, stanowi okres bezustannych wojen, początkowo zaczepnych, a ostatecznie obronnych. Państwo Polskie, będące dotychczas bogatym i rozległym imperium, radzi sobie z najeźdźcami i odzyskuje terytoria. Jednak kraj wychodzi z tych wojen wyniszczony do tego stopnia, że kolejne lata stają się już równią pochyłą wiodącą do upadku. Poznaj najważniejsze wydarzenia tego okresu oraz osiągnięcia polskich władców i hetmanów.

Srebrny wiek Rzeczpospolitej - zakres czasowy i najważniejsze wydarzenia

Czym była epoka srebrnego wieku Rzeczpospolitej

Określenie “srebrny wiek” oznacza zakres czasowy dziejów Polski obejmujący panowanie Wazów do śmierci Jana III Sobieskiego, czyli daty od 1587 do 1696. Okres ten zbiega się z początkiem małej epoki lodowcowej, która podkopała siłę gospodarczą polskiej szlachty. Polska jest wtedy liczącym się imperium w Europie. Potęga gospodarcza i siła militarna pozwalają Polsce poradzić sobie z licznymi wojnami i najazdami, które następują z wielu stron.

Historia tej epoki podkreśla osiągnięcia wybitnych hetmanów polskich, jak: Stanisław Żółkiewski, Jan Karol Chodkiewicz, Stanisław Koniecpolski czy Stefan Czarniecki. Początkowo Rzeczpospolita włącza się w rywalizację o Inflanty i Bramę Smoleńską. Jednak w drugiej połowie wieku musi toczyć wojny obronne. Polskę atakuje Szwecja, Rosja, Turcja. Mają również miejsce liczne powstania ukraińskie i kozackie oraz najazd Rakoczego. Liczne wojny niszczą dobrobyt Rzeczpospolitej i powodują zubożenie szlachty, mieszczaństwa i chłopstwa.

Władcy srebrnego wieku Polski:

  1. Zygmunt III Waza - 1587-1632,
  2. Władysław IV Waza - 1632-1648,
  3. Jan II Kazimierz Waza - 1648-1668,
  4. Michał Korybut Wiśniowiecki - 1669-1673,
  5. Jan III Sobieski - 1674-1696,

Najważniejsze daty i wydarzenia:

  • 1594 - 1599 - próby Zygmunta III Wazy zdobycia tronu Szwecji,
  • 1604 - 1618 - Dymitriady i wojny z Rosją,
  • 1605 - bitwa pod Kircholmem,
  • 1609 - Zygmunt Waza przeniósł stolicę do Warszawy,
  • 1617 - 1629 - wojny ze Szwecją,
  • 1620 - 1621 - wyprawa na Mołdawię i wojny z Turcją,
  • 1632 - 1634 - wojny z Moskwą,
  • 1648 1667 - powstanie Chmielnickiego, i wojna z Rosją,
  • 1655–1660 - potop szwedzki,
  • 1671 - 1676 - wojna z Turcją,
  • 1683 - bitwa pod Wiedniem.

Ciekawostki historyczne XVII wieku - sarmatyzm

W srebrnym wieku Polski i wieku demokracji szlacheckiej pojawiają się takie ciekawostki historyczne, jak idea sarmatyzmu. W źródłach pojawiały się informacje, że Słowianie pochodzą od Partów. W XVII wieku popularna staje się teoria, że na ziemie polskie najechali Sarmaci, lud spokrewniony ze Scytami. Sarmaci zamienili lokalny lud w chłopów, zaś sami stali się protoplastami szlachty.

Trend ten nie był niczym niezwykłym, gdyż w tym czasie podobne idee odwoływania się do starożytnych korzeni pojawiają się także w innych państwach i łączą się z początkiem tworzenia się państw narodowych. W Polsce sarmatyzm podkreśla rycerskość szlachty, tolerancję religijną, szczególną rolę szlachty w świecie oraz idee republikańskie, jak złota wolność szlachecka i wybieralność urzędów i króla, jak w republice Rzymskiej.

XVII wiek - epoka wojen z Rosją, Turcją i Szwecją

Potop Szwedzki

Zdaniem historyków na wojny ze Szwecją duży wpływ miał klimat. Mała epoka lodowcowa uderzyła głównie w Skandynawię. Szwedzi, aby nie dopuścić do głodu, postanowili zawładnąć terenami rolniczymi. Zdobyli najpierw Scanię, spichlerz Danii, a następnie najechali Polskę będącą głównym producentem żywności. Uważa się, że temperatury spadły do tego stopnia, że zamarzał Bałtyk pozwalając na przemarsz wojsk.

Zakres czasowy wojen polsko-szwedzkich obejmuje daty 1558 do 1660. W tym czasie miało miejsce 6 wojen, które toczyły się o hegemonię na Bałtyku oraz o spuściznę po zakonie inflanckim. Był to okres schyłku zakonów rycerskich. Zakon krzyżacki w Inflantach zaczął upadać, zaś mieszkańcy Inflant dążyli do połączenia z Rzeczpospolitą. Do rywalizacji o Inflanty włączyła się Rosja i Szwecja, która dodatkowo chciała zmusić Zygmunta Wazę do zrzeczenia się praw do korony szwedzkiej.

Król Szwecji Gustaw Adolf zmuszą Polskę do podziału Inflant. Następnie kieruje swoją ekspansję na ujście Wisły, gdzie jego wojska pustoszą Pomorze i Kujawy. W wyniku rozejmu w Sztumskiej Wsi Szwedzi opuścili Polskę. Wojny ustały w czasach panowania w Szwecji królowej Krystyny.

Szwecja umocniła swoją pozycję w czasie wojny 30-letniej i skierowała ekspansję na tereny Rzeczpospolitej, aby zdobyć łupy i uzupełnić skarbiec. Potop Szwedzki przesądził o ruinie Polski, gdyż stopień grabieży był niewyobrażalny. Szwedzi grabili nie tylko majątki, lecz także dobra kultury, a nawet zdzierali detale architektoniczne z budynków. Straty materialne Polski szacuje się na 50% całego majątku, zaś straty w ludziach na 40% populacji.

Wojny z Rosją

Rosja za panowania Iwana Groźnego prowadziła agresywną ekspansję, szczególnie że wprowadzono wówczas doktrynę trzeciego Rzymu, zaś Iwan Groźny koronował się na cara. Po jego śmierci dochodzi do bezkrólewia, w czasie którego o koronę carską walczą samozwańcy, zaś bojarzy moskiewscy oferują ją polskiemu królewiczowi. Do dziś historycy spierają się czy było możliwe i zasadne połączenie Polski z Rosją i utworzenie Rzeczpospolitej Trojga Narodów. Ostatecznie Polacy zostali wygnani z Kremla. Władcy Moskwy uznali, że doznali upokorzenia z rąk Polaków i od tej pory będą kierować ekspansję na zachód.

W kolejnej wojnie król Władysław IV odniósł zwycięstwo i odzyskał ważną strategiczne bramę smoleńską stanowiącą najłatwiejsze przejście z Europy Środkowej na terytorium Rosji. W drugiej połowie wieku toczy się kolejna, trwająca prawie 14 lat, wojna, w której Rosja atakuje Rzeczpospolitą pod pozorem pomocy dla powstania Chmielnickiego. Polacy jeszcze byli w stanie się obronić i wypędzili Rosjan, jednak utracili ziemię smoleńską.

Wojny z Turcją

Stosunki Polski z Imperium Osmańskim były pokojowe i poprawne, mimo drobnych zatargów granicznych. Turcja ciągnęła jednak ogromne zyski z handlu niewolnikami, pozyskiwanymi na terenach Rzeczpospolitej. Z kolei sami byli ciągle atakowani przez Kozaków, będących poddanymi Rzeczpospolitej. Istniał także spór o Mołdawię i Wołoszczyznę.

Powodem pierwszej wojny w tym wieku było wysłanie Lisowczyków, na pomoc Habsburgom, którzy byli odwiecznymi wrogami Osmanów. Wojna ta zakończyła się pokojem, w którym obie strony zobowiązały się trzymać w ryzach swoich poddanych. W kolejnej wojnie, spowodowanej zatargami między Polakami i Tatarami, święcił triumfy Jan Sobieskie, jeszcze jako hetman. Ukoronowaniem wojen z Turcją, była odsiecz wiedeńska. Do dziś historycy spierają się nad sensem odsieczy wiedeńskiej, gdyż uznaje się, że Turcja już wtedy chyliła się ku upadkowi.

XVII wiek - ciekawostki historyczne, wynalazki, sztuka i zabytki

Epoka XVII wieku - gospodarka, społeczeństwo i wynalazki

O ile wiek XVI był jeszcze okresem ocieplenia, to XVII wiek stanowi apogeum małej epoki lodowcowej. Gospodarka Europy Zachodniej, oparta na małych gospodarstwach rolnych, okazuje się niewystarczająca i dochodzi do klęsk głodu. W Polsce klimat jest na tyle łagodny i stabilny, że pozwala na produkcję i eksport żywności. Jednak spadek temperatury i wyniszczające wojny sprawiają, że polskie rody szlacheckie ubożeją.

Liczne wojny spowodowały upadek gospodarczy. Nie nastąpiło ożywienie, które zwykle pojawia się po zakończeniu wojen, gdyż władczy stosowali politykę fiskalizmu, aby mieć fundusze na kolejne wojny. Wojny pozbawiły dóbr nie tylko chłopów, ale też szlachtę. O poziomie zniszczeń świadczy fakt, że liczba ludności na początku XVIII wieku stanowiła ⅓ stanu z początku XVII wieku.

Kultura i sztuka - największe osiągnięcia i zabytki z tego okresu

Sztuka polska XVII wieku rozwijała się pod wpływam, modnego wówczas sarmatyzmu, który nazywamy polską odmianą baroku. Z sarmatyzmem wiąże się polskie malarstwo portretowe tego okresu, gdzie na obrazach przedstawia się szlachciców i arystokratów z atrybutami nawiązującymi do herbu rodowego. Polskie malarstwo tego wieku podkreśla bogactwo i prestiż szlachty.

Epoka ta charakteryzuje się rozwojem architektury, kiedy to powstają barokowe pałace, kościoły i budynki szkolne. Najważniejsze zabytki to: kaplica Wazów w katedrze Wawelskiej, kościół w Św. Lipce, pałac w Wilanowie, czy też pałac Krasińskich w Warszawie.