Zerwanie unii polsko-litewskiej - kiedy i dlaczego do tego doszło?
Unia polsko-litewska stanowiła w średniowieczu podstawę utworzenia najsilniejszego państwa Europy Środkowej. Przetrwała ponad 400 lat, upadła pod koniec XVIII wieku.
- Unia polsko-litewska – początki sojuszu
- Unia polsko-litewska – ważne daty
- Zerwanie unii polsko-litewskiej w XVIII w.
Unia polsko-litewska – początki sojuszu
Pierwszym związkiem politycznym między Polską a Wielkim Księstwem Litewskim było zawarcie małżeństwa pomiędzy Kazimierzem Wielkim a Aldoną Anną Giedyminówną w 1325 r. Miało zapobiec litewskim wypadom na ziemie polskie i stanowić podstawę sojuszu wymierzonego przeciwko zakonowi krzyżackiemu. Jednak przebieg zarówno małżeństwa, jak i stosunków polsko-litewskich w tym czasie można nazwać co najwyżej poprawnym, a nie szczęśliwym.
14 sierpnia 1385 r. w Krewie podpisano akt unii polsko-litewskiej. Przyczynami podpisania układu było zagrożenie, jakie dla obu państw stanowili krzyżacy. Na mocy umowy wielki książę litewski Władysław Jagiełło poślubił dziedziczkę tronu polskiego Jadwigę Andegaweńską i został królem Polski. Litwa została ochrzczona w wierze katolickiej, a nowy władca zobowiązał się odzyskać Pomorze Gdańskie.
Unia krewska podniosła znaczenie obu państw na arenie międzynarodowej. W Europie środkowej utworzyło się silne państwo, które przetrwało ponad 400 lat. Skutki zawartej pomiędzy Polską a Litwą unii odczuwalne były także dla państw sąsiadujących, zwłaszcza dla państwa krzyżackiego. Zakon po chrystianizacji Litwy stracił zasadność prowadzenia na jej terenie „akcji misyjnych”, będących w istocie wyprawami łupieżczymi.
Unia została odnowiona w 1401 r. Jej przyczyny to śmierć Jadwigi i brak potomków z jej małżeństwa z Władysławem. W związku z tym należało ponownie uregulować stosunki między oboma państwami. Witold Kiejstutowicz został Wielkim Księciem Litewskim, uznając nad sobą zwierzchnictwo Jagiełły. W przypadku bezpotomnej śmierci króla, bojarzy litewscy mieli wspólnie z możnymi polskimi dokonać wyboru nowego władcy – nadawało to unii charakteru personalnego, oba państwa były połączone pod osobą jednego monarchy. Daty i miejsca wydania aktów były dwa – 18 stycznia Witold wystawił odpowiedni dokument w Wilnie, a 11 marca w Radomiu potwierdziła go rada koronna.
Unia polsko-litewska – ważne daty
W przeciągu 400 lat od zawarcia unii w Krewie miało miejsce wiele wydarzeń, które wpłynęły na wzajemne stosunki pomiędzy Polską a Litwą. Najważniejsze z nich to:
- unia w Horodle, 2 października 1413 – wprowadziła odrębne stanowisko wielkiego księcia na Litwie wybieranego przez króla,
- zawieszenie funkcjonowania unii w latach 1440 – 1447 – skutki wyboru Kazimierza IV Jagiellończyka na wielkiego księcia i trzech lat bezkrólewia po śmierci Władysława III Warneńczyka,
- ponowne, nieformalne zawarcie unii w 1447 r. – Kazimierz Jagiellończyk koronowany na króla Polski ponownie personalnie łączył oba kraje,
- unia piotrkowsko-mielnicka z 1501 r. - Korona i Wielkie Księstwo stały się nierozerwalnie jednym państwem, a przedstawiciele Polski i Litwy wspólnie wybierać będą władcę (skutkiem czego Jagiellonowie tracili dziedziczne prawa do tronu książęcego Litwy), założono wieczyste trwanie unii,
- unia lubelska, 1 lipca 1569.
Unia zawarta w Lublinie miała szczególne znaczenie - była związkiem realnym, a nie personalnym. Przyczyny takiej decyzji mają swoje źródła w osobie ostatniego króla z dynastii Jagiellonów – Zygmunta II Augusta.
Zerwanie unii polsko-litewskiej w XVIII w.
W 1772 r. miał miejsce pierwszy rozbiór Polski, który zmienił dotychczasowy przebieg granic Rzeczpospolitej Obojga Narodów – stracono wówczas ponad 200000 km2 ziem. Kraj tracił na znaczeniu, stawał się coraz bardziej zależny od Rosji. Nastąpiło również częściowe zerwanie unii polsko-litewskiej, za sprawą konstytucji 3 maja 1791 r. Dokument znosił odrębność państwową Korony i Litwy łącząc je formalnie w jedno państwo.
W 1793 r. dokonano drugiego rozbioru Polski. Rok później wybuchła insurekcja w obronie niepodległości kraju i konstytucji. Przebieg powstania kościuszkowskiego uwydatnił różnice między Polską a Litwą. 16 kwietnia 1794 r. ogłoszono akt powstania Wielkiego Księstwa Litewskiego, a z datą 23 kwietnia – Akt Powstania Narodu Litewskiego.
Efektem powstania kościuszkowskiego był trzeci rozbiór Polski z 1795 r. Rzeczpospolita Obojga Narodów Przestała istnieć. Litwini, którzy przez większość czasu trwania unii czuli się jej gorszą częścią, całkowitą winą za rozpad kraju obarczali Polaków. Oba kraje niepodległość odzyskały dopiero 123 lata później.
Autor: Aleksandra Drążek-Szychta
Bibliografia:
- Augustyniak U., Historia Polski 1572 – 1795, PWN, Warszawa 2008,
- Wisner H., Unia. Sceny z przeszłości Polski i Litwy¸ LSW, Warszawa 1988
- Szyndler B., Powstanie kościuszkowskie 1794, Ancher, Warszawa 1994