Zesłanie Józefa Piłsudskiego na Syberię - data, przyczyny, powrót

Aresztowanie Józefa Piłsudskiego: data i przyczyny

Z grupą konspiratorów wileńskich, do której należał Piłsudski kontakt nawiązała komórka terrorystyczna o nazwie Narodnaja Wola. W tej grupie spiskowców byli zarówno polscy, jak i rosyjscy studenci. Ich celem miała stać się carska Rosja a konkretnie wysoko postawione osoby, pierwszym zaś konkretnym celem miał być sam car Aleksander III. Józef Łukaszewicz i Aleksander Ulianow, starszy brat Iljicza, mieli skonstruować bombę, w której dla pewności zamierzano umieścić także truciznę. Tę właśnie truciznę miał zdobyć Bronisław Piłsudski, brat Józefa. Następnie truciznę tę miał przekazać przybyłemu z Petersburga Michałowi Kanczerowi, Józef zaś w dniu, kiedy Kanczer przebywał w Wilnie, był jego przewodnikiem.  Później Józef miał jeszcze za zadanie przenocować jednego z członków grupy, Oresta Goworuchina, który przez Wilno uciekał za granicę, został bowiem namierzony przez policję.

Pierwsza próba przeprowadzenia zamachu została podjęta 10 marca 1887 roku. Bomba miała zostać rzucona na powóz cara, ten jednak nie wyjechał z pałacu, podobnie kolejnego dnia. Trzeciego dnia z kolei oczekiwano, że Aleksander III wybierze się na mszę poświęconą Aleksandrowi II i tego dnia doszło do przypadkowego aresztowania zamachowców. Policja bowiem co prawda śledziła jednego z nich, ale powód tego był zupełnie inny.

Aresztowanie Piłsudskiego miało miejsce 22 marca 1887 roku. Miejscem, do którego trafił do aresztu była Twierdza Pietropawłowska. Aresztowany został także brat Józefa Bronisław. Jedną z osób, które wydały pozostałych był Michał Kanczer. Proces rozpoczął się 27 kwietnia. Obaj bracia zostali skazani, Bronisław na 15 lat katorgi na Sachalinie, a Józef administracyjnie na 5 lat pobytu na Wschodniej Syberii, ponieważ nie zostały mu postawione zarzuty przygotowywania zamachu, a w trakcie procesu zeznawał jako świadek. Miał zeznawać w kontekście pobytu Kanczera i Goworuchina w Wilnie.

Zesłanie Józefa Piłsudskiego na Syberię: droga i pobyt na miejscu

Początek drogi i bunt w więzieniu w Irkucku

Droga Piłsudskiego na Syberię, razem z około 60 innymi osobami, rozpoczęła się 25 maja 1887 roku. Józef Piłsudski był jedynym Polakiem w tej grupie. Przejechali transportem kolejowym do Niżnego Nowogrodu, później barką przez Wołgę i Karnę do Permu, następnie koleją do Tiumenia i barką Obem z Irtyszem do Tomska, gdzie spędzili dwa tygodnie w więzieniu. Następnie Piłsudskiego czekała długa droga najpierw do Krasnojarska a potem do Irkucka, gdzie dotarł 4 października. Tam miejscowy gubernator miał zadecydować o jego dalszym losie. Miejscem zesłania Piłsudskiego miał stać się Kireńsk, znajdujący się 1000 km od Irkucka. Zanim jednak tam trafił pozostał w więzieniu w Irkucku, bowiem czekano, aż zamarznie Lena.

Kiedy przebywał w tym więzieniu doszło do jednego istotnego wydarzenia. Za wszczęcie awantury z policmajstrem jednego z więźniów nakazano zamknąć w karcerze, ten jednak uciekł do celi. Wydania go z niej odmówili współwięźniowie. Interweniowali strażnicy, ale bez przekonania. Następnego dnia, kiedy pojedyncze cele zostały zamknięte inni więźniowie z otwartych wspólnych cel wyłamali do nich drzwi.

Kiedy nikt się później nie pojawił, aby więźniów ponownie pozamykać, ci zgromadzili się w jednej z cel na naradę. Wykorzystał to policmajster nakazując jej zamknięcie. Gdy więźniowie nie posłuchali nakazu dobrowolnego opuszczenia celi, wkroczyli do niej żołnierze i pobili więźniów kolbami karabinów. 6 grudnia Józef Piłsudski był sądzony wraz z innymi, zarzuty dotyczyły wywołania buntu. Otrzymał karę najpierw 3 a następnie po wniosku prokuratora o rewizję 6 miesięcy więzienia.

Pobyt Józefa Piłsudskiego w Kireńsku

13 grudnia został zabrany saniami na miejsce zesłania, do Kireńska, gdzie dotarł 23 grudnia. Przebywający tam zesłańcy nie byli specjalnie pilnowani z oczywistej przyczyny: braku możliwości ucieczki. Otrzymywali skromne jak na tamten czas kwoty 10 rubli na miesiąc, co jednak w roku 1889 Piłsudskiemu cofnięto, ponieważ był synem „bogatego ojca”. Grupa zesłańców zatrudniała się u miejscowych kupców, trudniła się także polowaniem. Sam Piłsudski pracował między innymi jako kancelista.

5 października 1888 roku Józef wysłał podanie o przeniesienie na Sachalin, odmówiono mu jednak, podobnie jak w przypadku jego podania z 1890 roku, kiedy wnioskował o umożliwienie mu odbycia reszty kary pod dozorem policyjnym w Wilnie. W listopadzie roku 1888 roku rozpoczął odbywanie kary związanej z wydarzeniami w Irkucku. Pierwszą noc spędził w drewnianym areszcie, gdzie temperatura spadała do -40⁰C, później, do 8 kwietnia 1889 roku, odbywał ją w charakterze pisarza w kancelarii szpitala więziennego.

W Kireńsku Piłsudski poznał Leonardę Lewandowską, szwagierkę Stanisława Landego, z którą się związał a nawet zamieszkał. Kiedy Leonarda 19 marca 1890 roku wyjechała do Irkucka (22 kwietnia kończył się jej czas zesłania), Piłsudski wysłał podanie o przeniesienie do Tunki licząc na to, że spędzi trochę czasu w stolicy guberni. Józef powrócił z Kireńska do Irkucka w czerwcu lub lipcu, jednakże 29 lipca Leonarda wyruszyła już do swojego domu na Ukrainie. Józef Piłsudski został natomiast przeniesiony do Tunki.