Zimna wojna - daty, strony, geneza, przebieg, konsekwencje dla Europy i Świata

Zimna wojna, której geneza tkwiła w ideologii marksistowskiej, ma skutki, które odczuwamy do dziś. Wielkie mocarstwa i ich bloki wojskowe, NATO i Układ Warszawski, rozbudowały przemysł zbrojeniowy i rywalizowały na niwie gospodarczej i politycznej, mieszając się w interesy wielu innych państw, zwłaszcza biedniejszych. Data upadku ZSRR oznaczała koniec zimnej wojny, ale czy koniec konfliktów międzynarodowych?

Czym była zimna wojna - geneza i data powstania

Czas trwania i definicja

Czas trwania zimnej wojny został określony przez historyków na lata 1947 - 1991. Określenia “zimna wojna” użył po raz pierwszy pisarz, George Orwell. Określeniem tym nazwano napięcie między dwoma największymi mocarstwami światowymi, USA i ZSRR, które po II wojnie światowej podzieliły świat na strefy wpływów. Obie strony, dysponujące bronią jądrową, nie zdecydowały się na bezpośredni konflikt. Dochodziło zaś do wojen peryferyjnych, gdzie oba bloki mierzyły swoje siły.

Mocarstwa wchodzące w skład koalicji antyhitlerowskiej, podczas konferencji w Jałcie, Teheranie i Poczdamie, podzieliły Europę na strefy wpływów. Powstały wówczas bloki wschodni i zachodni różniące się ustrojem politycznym i gospodarczym, co powodowało znaczne różnice interesów. Niestety mocarstwa nie poprzestały na tym, lecz zaczęły te stref poszerzać wciągając w nie coraz to nowe państwa.

W 1949 roku blok zachodni, złożony z USA i jego sojuszników, stworzył nowy sojusz nazwany NATO, czyli Pakt Północnoatlantycki. W jego skład weszły: USA, W.Brytania, Francja, Belgia, Dania, Holandia, Islandia, Kanada, Luksemburg, Norwegia, Włochy i Portugalia. W roku 1954, w Azji, podpisano SEATO, czyli Pakt Azji Południowo-wschodniej. Odpowiedzią był, podpisany w 1955 roku, Układ Warszawski, czyli pakt polityczno-wojskowy, który zrzeszał ZSRR, Węgry, Rumunię, Polskę, Czechosłowację, Albanię, NRD i Bułgarię.

Powstały również organizacje gospodarcze. W roku 1958 państwa zachodnie zrzeszyły się w EWG, czyli Europejską Wspólnotę Gospodarczą, zaś blok wschodni utworzył RWPG.

W 1949 roku dokonano ostatecznego podziału Niemiec, podzielonych na okupacyjne strefy, na dwa państwa:

  • NRF, Niemiecka Republika Federalna, ze stolicą w Bonn, utworzone z połączonych stref okupowanych przez zachodnich aliantów,
  • NRD, Niemiecka Republika Demokratyczna, ze stolicą w Berlinie, utworzona w strefie okupacyjnej ZSRR.

Podzielono również Berlin, gdzie stworzono enklawę Berlin Zachodni. W 1961 roku ta część miasta została otoczona pilnie strzeżonym, wysokim murem, aby uniemożliwić przedostawanie się ludzi. Podczas, gdy w Niemczech Zachodnich zachowano ustrój rynkowy, w NRD komuniści wprowadzili ustrój socjalistyczny/komunistyczny. Podział między tymi państwami nazwano symbolicznie “żelazną kurtyną”.

Aby bronić się przed wciąganiem w konflikty, w 1961 roku powstał trzeci blok, państw niezaangażowanych, które chciały pozostać neutralne.

Przyczyny zimnej wojny

Geneza zimnej wojny wywodzi się z ideologii marksistowsko-leninowskiej, którą kontynuował Józef Stalin. Ideologia ta zakładała wprowadzenie komunizmu na całym świecie, zlikwidowanie państw narodowych i utworzenie jednego, ogólnoświatowego państwa z jednym rządem.

Przyczyny zimnej wojny leżą głównie w polityce ZSRR podporządkowania sobie państw na świecie. Jeszcze w czasie II wojny światowej, Stalin utworzył liczne ośrodki szkoleniowe dla komunistów z różnych krajów, którzy mieli w przyszłości przejmować władzę w swoich państwach. ZSRR aktywnie wspierała również ruchy socjalistyczne i komunistyczne na świecie. W efekcie tych działań, w latach 80-tych ⅓ państw na świecie posiadała nierynkowy ustrój socjalistyczny, oparty o ideologię marksistowską. Większość tych państw uznała ZSRR za zwierzchnika.

Zimna wojna - przebieg i najważniejsze wydarzenia

Przebieg i metody

Oba bloki intensywnie rozwijały przemysł zbrojeniowy, nakręcając wyścig zbrojeń. Zapoczątkowano również wyścig kosmiczny, kiedy to oba bloki starały się eksplorować przestrzeń kosmiczną. Wyścig kosmiczny polegał na rywalizacji w eksploracji kosmosu. ZSRR wystrzelił statek kosmiczny z psem na pokładzie. Następnie odbyły się loty kosmiczne z pierwszym człowiekiem, Jurijem Gagarinem, i z pierwszą kobietą, Walentyną Tierieszkową. Doszło też do rywalizacji o lądowanie na księżycu. Później wyścig kosmiczny został zaniechany, jako zbyt kosztowny i nie przynoszący korzyści.

Główną metodą zimnej wojny była propaganda. Wykorzystując nastroje antywojenne i lęk przed nowym konfliktem zbrojnym, blok wschodni wmawiał ludziom, że należy dążyć do powstania na świecie bloku państw komunistycznych, pod przewodem ZSRR, gdyż wtedy nastąpi okres pokoju i tolerancji, bez wojen. Mieszkańcy bloku wschodniego byli indoktrynowani i izolowani, bez możliwości wyjazdu i poznania życia w gospodarce rynkowej.

Odpowiedzią na to USA było utworzenie rozgłośni radiowych dla mieszkańców bloku wschodniego, jak: Głos Ameryki i Radio Wolna Europa. W kulturze pojawiły się motywy walki z komunizmem. Obie strony stosowały szpiegostwo i infiltrację. W USA powołano komisję McCarthy'ego, która miała za zadanie likwidację infiltracji NKWD. Komisję tę zdyskredytowano, zarzucając jej “polowanie na czarownice”. Okazała się nieskuteczna, gdyż nie udało jej się wykryć wielu groźnych agentów i zapobiec infiltracji wielu środowisk.

W USA powstała doktryna Trumana, czyli polityka powstrzymania rozwoju komunizmu na świecie. Efektem tej doktryny były interwencje USA w: Iranie, Gwatemali, Kongo, Kubie (nieudana), Korei, Wietnamie, Indonezji (nieudana), Włoszech, Brazylii, Dominikanie, Chile, Somalii i Angoli (nieudana).

Stworzono plan Marshalla, który miał pomóc w gospodarczej odbudowie Europy, tak aby nie dopuścić do niezadowolenia i ulegania ideologii marksistowskiej.

Największe konflikty - czas trwania i skutki

Pierwszym konfliktem między obu blokami był kryzys irański, kiedy to Stalin bezskutecznie starał się uzyskać koncesję na wydobycie irańskiej ropy. Stalin starał się również utrudnić odbudowę Niemiec i wprowadził blokadę Berlina Zachodniego, aby uniemożliwić wjazd transportu do miasta. W odpowiedzi państwa zachodnie utworzyły most powietrzny.

W latach 1950- 1953 USA nie odpuściło do przejęcia Korei południowej przez komunistów, zaś w latach późniejszych dokonało interwencji w Iranie, Gwatemali i Kongo. Porażką USA zakończyła się natomiast interwencja na Kubie i w Wietnamie. Natomiast ZSRR poniosło klęskę militarną i gospodarczą w wyniku nieudanej agresji w Afganistanie.

Blok wschodni przyjął zasadę, że państwa Układu Warszawskiego, mają ograniczoną suwerenność i muszą podporządkować swoje interesy dobru wspólnoty. Dlatego też Układ Warszawski interweniował w czasie próby dokonania reform w Czechosłowacji w roku 1968.

Skutki zimnej wojny

Przyczyny zakończenia zimnej wojny leżą głównie w ogromnych kosztach. Rozbudowany przemysł zbrojeniowy, wyścig zbrojeń i wyścig kosmiczny oraz liczne konflikty zbrojne jak wojna w Wietnamie i w Afganistanie niosły za sobą ogromne obciążenie dla gospodarki. Ponadto niewydolna gospodarka komunistyczna prowadziła do zacofania i nie była w stanie zbroić się na tym samym poziomie co państwa NATO. Przebieg wojny w Afganistanie i ogromne obciążenie budżetu ZSRR, jak również ukrywane straty w ludziach, ujawnił słabość ZSRR.

Już w latach 70-tych państwa zaczęły odczuwać skutki gospodarcze zimnej wojny i wtedy też doszło do pewnego odprężenia. Za koniec zimnej wojny uznawana jest data 1991 roku, czyli rozwiązanie ZSRR.

Skutki zimnej wojny ciągną się do dziś. Szczególnie dotkliwe skutki zmagań gigantów odczuły mniejsze, biedne państwa, którym nie dane było spokojnie rozwijać się gospodarczo. Interwencje, narzucanie ideologii marksistowskiej oraz zamachy stanu spowodowały zubożenie ludzi, upadek gospodarki, a co za tym idzie niezadowolenie, które wywołuje konflikty ciągnące się do dziś.