ZSRR

ZSRR istniało 69 lat i udowodniło, że komunizm nie jest ustrojem dla zwykłych ludzi. Zmiany ustrojowe, dokonane przez grupę radykalnych rewolucjonistów, sprawiły, że próba poprawy sytuacji ludzi pracujących w fabrykach i na roli poprzez zlikwidowanie własności prywatnej, okazała się utopią. Doprowadziły do zubożenia zwykłych ludzi i uczyniła ich trybikami w maszynie systemowej. System ten powinien być ostrzeżeniem na przyszłość, że naprawa świata, poprzez całkowitą kontrolę społeczeństwa, nigdy się nie sprawdza.

ZSRR - komunistyczne państwo położone w Europie Wschodniej i Azji Północnej

Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich - podstawowe informacje

Podstawowe informacje:

• daty istnienia: 1922 - 1991 (data powstania: 30 grudnia 1922, data rozwiązania: 26 grudnia 1991),
• nazwa: Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich, potocznie używano również nazw: Związek Radziecki, Związek Republik Sowieckich, ZSRR, lub Kraj Rad,
• stolica: Moskwa,
• ustrój polityczny: oficjalnie federacja narodowych republik radzieckich, w praktyce scentralizowany ustrój monopartyjny, najpierw system totalitarny, natomiast po 1953 roku autorytaryzm,
• ustrój społeczny: komunizm oparty o ideologię marksistowsko-leninowską, w którym ludność podlegała kontroli, zarówno gospodarczej jak i prywatnej, zaś państwo policyjne stosujące reżim i zastraszenie ludności,
• gospodarka oparta o likwidację własności prywatnej, nacjonalizację przemysłu i ziemi, likwidację prywatnej przedsiębiorczości oraz gospodarkę planową,
• ludność: ZSRR obejmowało około 18 republik sowieckich zamieszkałych przez różne narodowości,
• powierzchnia: 22 402 200 km².

Etapy historii Związku Republik Sowieckich:

1. 1917 - 1924 - władza Włodzimierza Lenina, tworzenie państwa komunistycznego po rewolucji październikowej,
2. 1924 - 1953 - władza Józefa Stalina, wielki terror,
3. 1953 - 1964 - odwilż pod rządami Nikity Chruszczowa,
4. 1964 - 1985 - władza kolektywna i próby liberalizacji gospodarki,
5. 1985 - 1991 - “pierestrojka”.

Ludność i narodowości

Mimo represji i terroru w ciągu prawie 70 lat istnienia ZSRR, liczba ludności wzrosła od około 130 milionów do prawie 300 milionów. W ZSRR mieszkało 11 głównych narodowości. Największą narodowość stanowili Rosjanie liczący około 60 % populacji. W skład ZSRR weszły republiki, których liczba wynosiła w różnym czasie około 18.

Wskutek terroru i głodu największe straty ludności zanotowano na Ukrainie, gdzie wielki głód pochłonął 6 - 7 milionów ludzi. Terror skierowany był również przeciwko Polakom. W wyniku ludobójstwa NKWD zginęło ponad 100 tysięcy Polaków. Terror stalinowski skierowany był również wobec mniejszości narodowych jak Polacy, Niemcy, Koreańczycy, Chińczycy i inni.

Gospodarka ZSRR

Główną ideą komunizmu była nacjonalizacja. Jednak w czasie ostatnich lat życia Lenina wprowadzono Nową Politykę Ekonomiczną, polegającą na gospodarce mieszanej, czyli współistnieniu przedsiębiorstw prywatnych i państwowych oraz prywatnej własności ziemi. Dzięki temu gospodarka ożywiła się po latach wojen i nieudolnych decyzji ekonomicznych.

Józef Stalin całkowicie zmienił podejście do gospodarki i stawiał na kolektywizację rolnictwa i uprzemysłowienie. Pozbawienie chłopów ziemi i tworzenie kołchozów spowodowało załamanie produkcji rolnej i głód. Zdaniem historyków głód na Ukrainie, który pochłonął życie około 7 milionów ludzi, został sztucznie wywołany, aby zastraszyć społeczeństwo. Ponadto żywność była bezwzględnie rekwirowana, aby wyżywić miasta oraz na eksport.

Polityka industrializacji za Stalina powiodła się. Entuzjazm pracowników, podsycany przez nagrody, wyścigi pracy i przodownictwo pracy, zmuszały ludzi do nadmiernego wysiłku, pracy w dni wolne oraz poświęceń dla państwa. Zaś zastraszenie, donosicielstwo, groźba kar i zsyłki do obozów pracy, skutecznie zniechęcały do oporu. Stalin rozwijał jednak głównie przemysł ciężki i zbrojeniowy, nie zaś na produkcję przydatną dla zwykłych ludzi, dlatego też poziom życia zwykłych mieszkańców ZSRR, z wyjątkiem aparatczyków partyjnych, był bardzo niski.

Historia ZSRR - utworzenie

Jak powstał Związek Radziecki

Kryzys gospodarczy, niepowodzenie w I wojnie światowej, brak reform i ciężka sytuacja zarówno chłopów jak i coraz większej grupy robotników, spowodowała niezadowolenie społeczne w Rosji i nastroje antywojenne. W tym okresie Niemcy zgodzili się na przewiezienie na teren Rosji znanego, radykalnego rewolucjonistę Włodzimierza Lenina wraz z żoną i grupą współpracowników. Lenin został przetransportowany w zamkniętym wagonie. Zdaniem wielu historyków było to posunięcie strategiczne mające na celu destabilizację Rosji i wyeliminowanie jej z wojny. Do dziś historycy spierają się, jak to się stało, że mała grupa rewolucjonistów, była w stanie podburzyć całe państwo i skąd wzięli fundusze.

Lenin zdecydowanie dążył do obalenia rządu i wprowadzenia tzw. dyktatury proletariatu. Doprowadził do ataku na Pałac Zimowy, siedziby rządu tymczasowego, i przejął władzę. Stosował bezwzględny terror. Rozprawił się z przeciwnikami politycznymi, jak również z pozostałymi socjalistami o mniej radykalnych poglądach. Utworzono tajną policję i obozy koncentracyjne. Wymordowano elity rosyjskie, urzędników, przemysłowców, ludzi kościoła i bezwzględnie rozprawiono się ze strajkującymi robotnikami. Związek Radziecki utworzono 30 grudnia 1922 roku, już po pokonaniu białogwardzistów w wojnie domowej.

Związek Radziecki po rządami Stalina i blok wschodni

Jeszcze przed śmiercią Lenina w 1924 roku, władzę przejął Józef Stalin, który wprowadził “wielki terror”. Utrzymał tajną policję NKWD oraz system obozów koncentracyjnych, w których przetrzymywano nawet 10 milionów ludzi. Czystki objęły najpierw starych bolszewików, twórców rewolucji październikowej, następnie zaś oficerów Armii Czerwonej, członków partii i pracowników administracji państwowej. Rozpętano nagonkę na ludzi przedsiębiorczych, których nazywano “krwiopijcami” i “kułakami”, zaś wszelkie próby samodzielnego działania były karane.

Mimo klęski w wojnie polsko-bolszewickiej, Stalin nadal dążył do rewolucji światowej. Podpisał z Niemcami pakt Ribbentrop-Mołotow, który przewidywał rozbiór Polski. Zgodnie z tym paktem, po agresji Niemiec na Polskę, ZSRR wkroczyło na wschodnie tereny Polski, następnie zaś zajęły Łotwę, Litwę, Estonię i część Rumunii.

Istnieją różne teorie historyczne, dlaczego doszło do zerwania paktu Ribbentrop-Mołotow i agresji Niemiec na Rosję. Punktem kulminacyjnym ataku Niemiec była bitwa na Łuku Kurskim w 1943, po której nastąpił odwrót armii niemieckiej. Gdy wojna dobiegała końca sojusznicy podzielili strefy wpływów w czasie konferencji w Teheranie, Jałcie i Poczdamie. W wyniku polityki “appeasement” prowadzonej przez państwa zachodnie, kraje położone na terytorium zajętym przez Armię Czerwoną zostały oddane pod zwierzchnictwo ZSRR.

W krajach tych objęli władzę ludzie przysłani przez ZSRR, którzy przeprowadzili zmianę ustroju na tzw. “socjalizm” obejmujący nacjonalizację, likwidację elit, kolektywizację rolnictwa i represje wobec religii. Powstał tzw. blok wschodni składający się z: Niemieckie Republiki Demorkatycznej, PRL, Czechosłowacji, Węgier, Bułgarii, Rumunii i Albanii.

Zimna wojna i ZSRR w okresie odwilży

Po zakończeniu II wojny światowej zaistniała tzw. “zimna wojna”, czyli stosunki napięcia między blokiem zachodnim i blokiem wschodnim. Bloki te, mimo wzajemnej wrogości i prób zwiększenia stref wpływów, nie były gotowe na kolejną wojnę. Dochodziło do wojen w odległych regionach, jak wojna w Korei, wojna w Wietnamie czy kryzys kubański, jak również kryzys berliński. Zimna wojna powodowała wyścig zbrojeń oraz wyścig kosmiczny, który mocno obciążał niewydolną gospodarkę ZSRR.

Po śmierci Stalina w 1953 roku doszło do walki o władzę, którą wygrał Nikita Chruszczow. Potępił on zbrodnie stalinowskie i nieco rozluźnił dyktaturę. Za czasów rządów Breżniewa i Kosygina doszło do dalszej liberalizacji, która przyniosła początkowo wzrost gospodarczy i znaczny wzrost produkcji przemysłowej i rolniczej. Kolejną liberalizację przeprowadził Jurij Andropow, który objął władzę po śmierci Breżniewa.

W latach 70-tych wzrost gospodarczy zastopował i doszło do zastoju. Przyczynę tego stanu rzeczy upatruje się w wyścigu zbrojeń, który rujnował gospodarkę ZSRR. Przyczyniła się do tego również nieudana interwencja w Afganistanie w roku 1979.

Rozpad ZSRR

Pod koniec XX wieku nastąpił bezkrwawy rozpad ZSRR. Historycy dyskutują nad przyczynami oddania władzy przez komunistów bez walki. Większość historyków jest zdania, że przyczyną rozpadu ZSRR była niewydolna gospodarka, nastawiona głównie na rozwój przemysłu ciężkiego, przemysł zbrojeniowy i sprzedaż surowców. Państwowa gospodarka planowa nie sprawdziła się, gdyż ani partyjni aparatczycy, ani zwykli pracownicy, nie byli zainteresowani rozwojem gospodarki i ekonomią rynkową. Ponadto znaczną część zasobów pochłaniał wyścig zbrojeń. Skutkiem tego następowało zacofanie w stosunku do państw prowadzących gospodarkę rynkową.

Wielu historyków upatruje rozpad ZSRR i bloku wschodniego w decyzji komunistycznych aparatczyków, aby bezkrwawo oddać władzę i przejąć majątek upadających państw. Drogą do tego była rezygnacja z komunistycznych zasad gospodarki i przejście na gospodarkę rynkową.

Na przyspieszenie rozpadu ZSRR miała również wpływ polityka prezydenta USA Ronalda Reagana, moralne wsparcie papieża Jana Pawła II oraz katastrofa w Siewieromorsku, w wyniku której Związek Radziecki stracił ogromne ilości amunicji. Co ciekawe, do dziś przyczyny wybuchu nie zostały wyjaśnione.

W 1985 roku władzę w ZSRR objął Michaił Gorbaczow, który wprowadził tzw. “pierestrojkę”, czyli program reform, mający na celu ratowanie ZSRR. Plan Gorbaczowa polegał na renegocjacji związków między republikami, dzięki czemu ZSRR miał zostać zmieniony na Związek Suwerennych Republik Radzieckich, z dużą autonomią dla republik. Jednocześnie Gorbaczow lawirował pomiędzy twardogłowymi a zwolennikami demokratyzacji i walczył o władzę z Borysem Jelcynem.

W sierpniu 1991 roku twardogłowi aparatczycy dokonali tzw. “puczu moskiewskiego”, podczas którego Gorbaczow został zamknięty w areszcie domowym, zaś główne budynki w Moskwie otoczyło wojsko. Prezydent Federacji Rosyjskiej Borys Jelcyn sprzeciwił się temu i na jego stronę przeszło część oddziałów wojska. Przesądziło to o klęsce puczu. Doszło do masowych demonstracji, podczas których niszczono symbole komunistyczne, na przykład zwalono pomnik Dzierżyńskiego.

W wyniku puczu republiki radzieckie dokonały secesji z ZSRR i ogłosiły niepodległość. ZSRR został rozwiązany w grudniu 1991 roku. Symbolem tego zdarzenia było usunięcie flagi ZSRR i zawieszenie na Kremlu flagi Rosji.