Zygmunt Stary - panowanie, polityka wewnętrzna, zagraniczna, potomstwo

Zygmunt I Stary: najważniejsze informacje, biografia, ciekawostki, koronacja

Młodość i wykształcenie Zygmunta Starego, pierwszy nieformalny związek

Zygmunt I, nazywany później Starym, urodził się 1 lub 2 stycznia 1467 roku w Kozienicach. Był ósmym dzieckiem (z trzynaściorga) Kazimierza Jagiellończyka i Elżbiety Rakuszanki, a jednocześnie najmłodszym z synów, musiał więc czekać w długiej kolejce do tronu Polski. Otrzymał staranne wykształcenie, już od 7 roku życia za jego edukację odpowiadały osoby wybitne: Jan Długosz i Filip Kallimach.

Z kolei od roku 1477 za jego wykształcenie odpowiadali profesorowie Akademii Krakowskiej, np. prawnik Jan Boruchowski czy też medyk i filozof Jan Wells. Znał język niemiecki i łacinę. Co ciekawe, słynął nie tylko z intelektu, ale i tężyzny fizycznej. Szkolił się w sztuce rycerskiej pod okiem ochmistrza Stanisława Szydłowieckiego. O samym zaś Zygmuncie mówiło się, że był niezwykle silny, ponoć był w stanie rozerwać rękami żelazne podkowy.

Dość ciekawe było wczesne życie osobiste przyszłego króla. Pod koniec XV wieku znana była jego bliska relacja z Katarzyną Ochstat, która zapewne należała do dworu matki Zygmunta. Nazywana była Telniczanką, ponieważ chcąc ukryć fakt mieszczańskiego pochodzenia lubiła używać nazwiska de Telnitz. Oboje doczekali się potomstwa: syna Jana (urodzony w 1499 roku) oraz dwóch córek: Reginy (urodzonej w 1500 roku) i Katarzyny (urodzonej w 1502 roku). Samą zaś Katarzynę Ochstat już jako król Zygmunt wydał za podskarbiego Andrzeja Kościeleckiego, jednak jej mąż zmarł już 6 lat później. Jako że wciąż przebywała na dworze, plotkowano o kontynuacji jej romansu z Zygmuntem.

Żony i potomstwo Zygmunta Starego, przyszła królowa Bona Sforza

Pierwszą legalną partnerką Zygmunta została w międzyczasie Barbara Zapolya, stało się to 8 lutego 1512, wtedy oboje wzięli ślub. Jego pierwsza żona, Barbara miała wtedy lat 17, zaś Zygmunt już 45. Było to małżeństwo polityczne, bowiem Zygmunt zawarł jednocześnie 19 lutego sojusz z ojcem Barbary, który wymierzony był w Habsburgów. Ich udane małżeństwo trwało jednak niezwykle krótko. Barbara urodziła dwie córki: Jadwigę (w roku 1513), przyszłą żonę elektora brandenburskiego Joachima oraz Annę (w roku 1515), która jednak zmarła przeżywszy zaledwie 5 lat. Sama zaś Barbara zachorowała niedługo po urodzeniu Anny. Zmarła 2 października 1515 roku.

Po śmierci Barbary Zapolyi brano pod uwagę cztery kandydatki na jego drugą żonę: księżna Joanna z Mazowsza, księżna Joanna d'Aragona, Bona Sforza, córka księcia Mediolanu (22 lata) i wnuczka cesarza Eleonora Habsburżanka (17 lat). Zygmunt wybrał Eleonorę, jednakże na ich ślub nie zgodził się jej brat i przyszły cesarz Karol. Żoną polskiego króla miała zatem zostać Bona. Jeszcze we Włoszech odbyła się ceremonia zaślubin per procura, czyli przez pełnomocnika. Ceremonia została poprowadzona przez polskiego księdza, Jana Konarskiego, zaś przedstawicielem króla był Stanisław Ostroróg. Właściwy ślub Zygmunta I i Bony miał miejsce 18 kwietnia 1518 roku, w którym to Bona Sforza miała lat 24, zaś król 51. Bona przybyła tego dnia do Polski.

Królowa Bona Sforza i Zygmunt Stary mieli dość liczne potomstwo. Z ich związku urodziło się łącznie sześcioro dzieci, były to: Izabela (18 stycznia 1519), Zygmunt August (1 sierpnia 1520), Zofia (13 lipca 1522), Anna (18 października 1523), Katarzyna (1526) zaś ostatni był Olbracht, urodzony w 1527 roku, zmarł jednak przedwcześnie, bowiem i urodził się zbyt szybko, na skutek wypadku, jakiemu królowa Bona Sforza uległa w Puszczy Niepołomickiej.

Pierwsze pełnione przez Zygmunta I funkcje, ciekawostki, koronacja

Dość długo Zygmunt Stary musiał czekać na możliwość odegrania jakiejkolwiek roli w historii. Kolejno z różnych przyczyn upadały pomysły obsadzenia go na tronie Węgier, Mołdawii i wydzielenia Zygmuntowi księstwa z Litwy (o co zabiegała jego matka a na co nie zgodził się ojciec) jak i wydzielenia mu fragmentu Mazowsza. Otrzymywał więc tylko pensję i czekał.

Zygmunt na swoją szansę doczekał się dopiero pod koniec wieku. 20 listopada 1499 roku objął władzę w Głogowie. Dzięki układom brata, Władysława, udało mu się nawet powiększyć swój stan posiadania o księstwo opawskie. Kiedy w 1501 roku zmarł Jan Olbracht, Zygmunt spróbował szczęścia i wysunął swoją kandydaturę na króla Polski. Ostatecznie wybrany został wtedy Aleksander. Zygmunt próbował jeszcze uzyskać władzę nad częścią Litwy, ale bez powodzenia.

W roku 1503 został natomiast namiestnikiem Łużyc. Miał w 1505 roku zostać namiestnikiem Prus, jednakże choroba Aleksandra zmieniła te plany. W międzyczasie, w tym samym roku zmarła Elżbieta. W kolejnym roku zaś, 19 lub 20 sierpnia, zmarł Aleksander, a Zygmunt zgodnie z jego wolą miał zostać władcą zarówno Polski, jak i Litwy. 13 września został wybrany wielkim księciem litewskim, ostatecznie obejmując ten tron 20 października. Formalna jednak elekcja miała miejsce dopiero 8 grudnia, zaś koronacja Zygmunta I miała miejsce w Krakowie 24 stycznia 1507 roku. A może zainteresuje cię także ten artykuł o dzieciach Kazimierza Wielkiego?

Król Zygmunt I Stary: panowanie, najważniejsze dokonania, złoty wiek Polski?

Wojna z Moskwą, relacje z Habsburgami, wojna polsko-krzyżacka i hołd pruski

Tuż po tym, jak odbyła się jego koronacja Zygmunt Stary musiał zacząć zmagać się z wyzwaniami, jakie stawiała przed nim polityka zagraniczna, przy czym najważniejszymi kwestiami były polityka wschodnia i sprawa krzyżacka, które zresztą miały się w pewnym momencie spleść ze sobą. Zaczynając od Moskwy: już na początku panowania nowego króla zażądano od księcia Wasyla oddania ziemi siewierskiej, a kiedy to nie przyniosło rezultatu zwołano pospolite ruszenie. Wasyl uderzył pierwszy, aczkolwiek trwające kilkanaście miesięcy walki nie przyniosły korzyści żadnej ze stron, toteż w roku 1508 zawarty został w Moskwie „wieczysty pokój”. Wieczność nie trwała długo, nasz wschodni sąsiad tym razem zajął Psków, zaś na północy jawił się już kolejny problem, bowiem nowy wielki mistrz Zakonu Krzyżackiego Albrecht Hohenzollern uzyskawszy poparcie cesarza Maksymiliana miał również nadzieję na sojusz z Moskwą. A w sprawę mieli się jeszcze wmieszać Habsburgowie...

Moskwa zyskała bowiem sojusznika, przynajmniej formalnie, w osobie Maksymiliana Habsburga. Wojna trwała dalej. Polska utraciła m.in. Smoleńsk. Przełomowa dla Polski stała się bitwa pod Orszą z 8 września 1514 roku, w której wojskami polskimi dowodził Konstanty Ostrogski.

W międzyczasie Zygmunt I podejmował działania dyplomatyczne, mające na celu odciągnięcie Habsburgów od przymierza z Wasylem, co mu się udało. Niezwykle ważny w tym kontekście był słynny zjazd wiedeński z 1515 roku, na którym spotkali się cesarz Maksymilian oraz Zygmunt i Władysław. Łącznie podpisano wtedy 5 dokumentów. Pierwsze trzy z nich dotyczyły zaplanowanych małżeństw: syn Władysława Ludwik miał poślubić wnuczkę Maksymiliana Marię, Elżbieta, a brat wspomnianej Marii miał pojąć za żonę córkę Władysława Annę. Zgodnie z czwartym dokumentem Maksymilian zdejmował banicję z Gdańska i Elbląga, natomiast na mocy piątego adoptował  Ludwika Jagiellończyka. Relacje z Habsburgami miały już później zresztą zostać wzmocnione małżeństwem Zygmunta Augusta z Elżbietą Habsburżanką.

To nie był jednak koniec kłopotów. W roku 1517 bowiem Moskwa zawarła sojusz z Krzyżakami. W roku 1519 Polska znowu musiała walczyć z Moskwą, po której stronie tym razem walczyli Tatarzy, którzy najechali ziemie ruskie. W międzyczasie jednak chan Mehmed Girej zmienił front i w 1520 roku wyruszył z wyprawę na Moskwę, z której nawet uciekł wtedy car. Nie miało to jednak większego wpływu na relacje Moskwa-Polska, ponieważ zawarty został jedynie rozejm. Do działań wojennych powrócono w latach 30. O podjęciu próby odbicia ziemi siewierskiej sejm zadecydował w 1534. W roku 1535 udało się nawet zdobyć Homel i Starodub, tyle że... żołnierzom skończył się czas zaciągu, na jego przedłużenie nie przeznaczono pieniędzy, wobec czego wojsko się rozeszło. Ostatecznie kampania nie zakończyła się więc sukcesem i walki przerwano zawieszeniem broni w 1537 roku.

Panowanie Zygmunta Starego przyniosło także rozwiązanie także kwestii krzyżackiej. W roku 1519 sejm w Piotrkowie uchwalił wyegzekwowanie praw od Krzyżaków, kiedy zaś Albrecht Hohenzollern odmówił złożenia hołdu, rozpoczęła się wojna. Polską ofensywą kierował hetman Mikołaj Firlej, który zdobył 9 grodów krzyżackich. Na późniejszym etapie walk rozbita została flota Zakonu, a Królewiec został zablokowany. Albrecht poprosił o rokowania, które jednak zerwał, kiedy zebrane zostały zaciężne posiłki, które miały uderzyć na Polskę z zachodu, z Niemiec. Do Polski wkroczyła licząca 20 000 żołnierzy armia Schomberga, która skierowała się na Wielkopolskę, próbowała też przedostać się przez Nową Marchię do Prus, jednakże utknęła na linii Wisły. Później natomiast Schomberg utknął pod Gdańskiem, dokąd podążył za nim Firlej. Armia Schomberga została zmuszona do odwrotu, który dodatkowo utrudniała jej „partyzantka” kaszubska. Późniejsze działania wojenne nie dały już nic ani Polsce, ani Krzyżakom. Ostatecznie rozejm przewidziany na 4 lata zawarty został 21 kwietnia 1521 roku. Kiedy ten czas się skończył, Zygmunt Stary wbrew opinii sejmu postanowił podjąć pertraktacje z Albrechtem, który zgodził się stać się jego lennikiem. W dniu 8 kwietnia 1525 roku zawarty został traktat, zaś 10 kwietnia miał miejsce słynny hołd pruski, kończący wieloletni konflikt Polski z Zakonem Krzyżackim.

Zygmunt Stary i relacje z Turcją, dokonania, sprawa Petryły i wojna kokosza

Niewątpliwym sukcesem polityki zagranicznej Zygmunta Starego było ułożenie relacji z Turcją, rządzoną wtedy przez Sulejmana Wspaniałego. Kością niezgody w tamtym czasie pozostawały napady, jakie na Pokucie urządzał lennik Sulejmana i hospodar mołdawski Petryło. Odpowiednimi zabiegami dyplomatycznymi Zygmunt Stary zagwarantował neutralność Turcji w tym sporze i 22 sierpnia 1531 roku wojska Petryły zostały pokonane przez armię pod dowództwem hetmana Jana Tarnowskiego pod Obertynem. Natomiast Zygmunt Stary idąc za ciosem doprowadził do podpisania w 1532 roku pokoju z Turcją, który przetrwać miał następnych 90 lat.

Sama sprawa Petryły miała jednak mieć niespodziewany ciąg dalszy w postaci wydarzenia, które otrzymało nazwę wojna kokosza. Otóż Zygmunt Stary chciał wymóc na szlachcie uchwalenie podatków na walkę z Petryłą, czemu szlachta się opierała chcąc wymusić na sejmie i królu skuteczne działania w kontekście zwrotu królewszczyzn nadanych przez Aleksandra. Senat i król postanowili zwołać pospolite ruszenie, a następnie trzymać zgromadzoną w obozach szlachtę dopóki nie zgodzi się na uchwalenie podatków.

Szlachta zawiązała tzw. rokosz lwowski, przedstawiając Zygmuntowi listę postulatów dotyczących najróżniejszych kwestii: ceł, metryki koronnej, dziesięcin duchownych itp. Ad persona atakowana nawet była wtedy żona Zygmunta Starego, królowa Bona Sforza. Ostatecznie rokosz nie przyniósł szlachcie takich korzyści, jakich oczekiwano, Zygmunt zaś rozpuścił wszystkich do domów dopiero po około dwóch miesiącach. Nazwa zaś wojna kokosza wzięła się z tego, że obozująca szlachta zjeść miała wszystkie kury w okolicy.