10 najważniejszych papieży w historii Kościoła - daty, biografie, znaczenie

Opublikowano: 01.12.2023Autor: Ludwika WykurzDrukujUdostępnij

Co to znaczy ważny pontyfikat

Czy Piotr był pierwszym papieżem?

Tradycyjnie w kościele katolickim świętego Piotra uważa się za pierwszego papieża. Jednak nie ma żadnych podstaw, żeby uważać jego udział w tworzeniu kościoła za bardziej ważny niż udział Jakuba czy Pawła z Tarsu. Dlaczego uznano działalność Piotra za pierwszy pontyfikat?

Dla hierarchów kościelnych najważniejsze było nieprzerwane trwanie tradycji. Postać Piotra najlepiej się do tego nadawała. Kluczowa, nomen omen, była scena z Ewangelii św. Mateusza, w której Jezus mówi do Piotra, że da mu „klucze do królestwa niebieskiego”. Nawet z religijnego punktu widzenia ta scena nie tłumaczy jednak powstania instytucji papiestwa. Wydarzenia z czasów Konstantyna Wielkiego (który uczynił chrześcijaństwo religią państwową) wskazują, że biskup Rzymu miał umiarkowane znaczenie. Dopiero z czasem zaczęła go nabierać.

Sama postać Piotra nie musi być potwierdzona historycznie. Legenda, która wokół niej wyrosła wystarczająco dobitnie zapewniła jej ważne miejsce w dziejach kościoła. Jednak poza tradycją trudno uznać ją za papieża.

Historia papiestwa

Bardzo krótko chciałabym przedstawić historię trwania instytucji papiestwa. Dzięki temu lepiej będzie można zrozumieć kto i dlaczego był najważniejszym z papieży.

Wydarzenia pierwszych wieków nie sprzyjały centralizacji władzy w kościele. Jednak nawet po ustanowieniu chrześcijaństwa religią państwową w Imperium Rzymskim (312 r.) biskupi Rzymu nie odgrywali największej roli. Pojawiały się wzmianki, że są następcami najważniejszego apostoła, ale nie było to jasne. Chrystianizacja zaczęła sprzyjać powiązaniu stolicy Cesarstwa ze stolicą Kościoła. Pod koniec IV wieku kościół wyraźnie dążył do jedności doktryny. Dlatego coraz więcej hierarchów zaczęło podkreślać i uznawać autorytet biskupa Rzymu. Potwierdził go sobór w Chalcedonie (451 r.).

Kolejny przełom nastąpił w XI wieku, kiedy miał miejsce rozpad na kościoły Wschodni i Zachodni. Kościół łaciński odciął się od Konstantynopola, tamtejszych cesarzy i patriarchów. Przez całe średniowiecze będzie trwała rywalizacja o najwyższą władzę cesarzy zachodnich z papieżami. Mimo schizm papieże są władcami sporego państwa kościelnego, inicjują krucjaty i stanowią najwyższy autorytet w Europie.

Po reformacji (XVI wiek) władza polityczna papieża zacznie maleć. Stanowisko biskupa Rzymu jest wówczas kartą przetargową lokalnych wielmożów. Spada też autorytet moralny Stolicy Apostolskiej, rośnie korupcja, nepotyzm. Spora część Europy tworzy własne kościoły państwowe i uniezależnia się od Watykanu.

W toku wydarzeń rewolucji francuskiej i Wiosny Ludów następuje dalszy spadek autorytetu Kościoła. W wyniku likwidacji Państwa Kościelnego (1870) papieże przyjmą postawę obrońców oblężonej twierdzy. Reformy zmierzają w kierunku wzmocnienia władzy kościelnej (np. dogmat o nieomylności papieża, encykliki przeciw Masonerii itp.). Dopiero w czasie trwania soboru watykańskiego II kościół wejdzie na drogę reform w celu dostosowania do nowoczesnego świata. Ten trend trwa właściwie do dziś.

10 najważniejszych papieży – sukcesy, porażki i ważne wydarzenia

1. Grzegorz I Wielki – (590-604 r.) wywodził się z rodziny patrycjuszowskiej. Jego dwie ciotki były mniszkami, a dwóch przodków z linii bocznej papieżami. W rodzinnych posiadłościach założył sześć klasztorów i sam wiódł mnisze życie. Kiedy został jednogłośnie wybrany na papieża (3 września 590 roku) był bardzo nieszczęśliwy. Początek jego panowania przypadł na epidemię dżumy w Rzymie. Dlatego głównym zadaniem było zaspokojenie podstawowych potrzeb zubożałej ludności. Pieniądze na wyżywienie Rzymian zdobył dzięki reorganizacji administracyjnej latyfundiów papieskich. Był to jednocześnie sposób na przejęcie większej kontroli nad tymi ziemiami, które weszły później w skład Państwa Kościelnego. Do jego głównych sukcesów (przynajmniej z punktu widzenia kościoła) należy rozpropagowanie życia zakonnego i zwiększenie władzy papieskiej na Zachodzie.
2. Sylwester II – (999-1003) urodzony ok. 945 r. w Owerni jako Gerbert. Zakonnik i uczony, szczególnie zainteresowany matematyką i astronomią. Przyjaźnił się z dynastią Ottonów, był przyjacielem i mistrzem Ottona III. Kiedy został papieżem w 999 roku zaczął od potępienia symonii i nepotyzmu w kościele. Miał prawdopodobnie duży wpływ na wizję Ottona, której częścią była korona Polska i odnowione cesarstwo chrześcijańskie (zjazd gnieźnieński ma miejsce za jego pontyfikatu). Jako jeden z pierwszych w Zachodnim świecie używał liczydła, cyfr arabskich i globusa. Grał też na organach.
3. Grzegorz VII – (1073-1085) urodzony jako Hildebrand ok. 1020 roku w Toskanii. Od dzieciństwa kształcony w różnych szkołach. Zwolennik reform w duchu klasztoru Cluny. Jako papież wzmocnił władzę Stolicy Apostolskiej. Zaostrzył nakaz celibatu duchownych. W dokumencie Dictatus Papae stwierdził m.in., że jako papież dziedziczy świętość po św. Piotrze i ma najwyższą władzę nad wszystkimi książętami, świeckimi i duchownymi. Znany ze sporu z cesarzem Henrykiem IV o prymat władzy w Europie. W sporze jego naturalnym sojusznikiem był książę polski, Bolesław Śmiały. Dzięki temu udało się odzyskać dla Polski koronę królewską.
4. Innocenty III – (1198-1216) pochodził z rodu patrycjuszy. Studiował w Paryżu i Bolonii teologię oraz prawo kanoniczne. W momencie wyboru na papieża był kardynałem, ale nie miał wyższych święceń (nie był księdzem). Jednak zaraz po objęciu władzy nie tylko przyjął święcenia, ale realizował teokratyczną wizję. Jako jeden z pierwszych papieży uważał się za najwyższego pośrednika między Bogiem a człowiekiem. Był papieżem na miarę epoki krucjat i w takim kontekście trzeba odczytywać jego sukcesy. Poparł zdobycie Konstantynopola przez wojska zachodnie, bezwzględnie zwalczał herezje. Niektórzy uznają jego epokę za szczytowy okres potęgi papiestwa. Z punktu widzenia heretyków był raczej jednym z 10 najgorszych papieży w historii.
5. Paweł III – (1534-1549) uczony w zakresie nauk humanistycznych i artystycznych stał się po wyborze mecenasem artystów. Wzbogacił Bibliotekę Watykańską, powierzył Michałowi Aniołowi dokończenie „Sądu Ostatecznego” w Kaplicy Sykstyńskiej oraz nadzór nad budową nowej bazyliki św. Piotra. Zapoczątkował kontrreformację w kościele. Powołał Święte Oficjum Inkwizycji, mające uprawnienia do cenzurowania i zwalczania herezji. W 1540 roku zatwierdził Towarzystwo Jezusowe czyli zakon Jezuitów. W 1545 roku rozpoczął sobór w Trydencie. Jednocześnie jak typowy papież renesansu miał nieślubnych synów, uprawiał nepotyzm i działał na korzyść własnego rodu.
6. Juliusz III – (1550-1555) następca Pawła III i kontynuator reformacji. Pochodził z rodziny prawniczej i sam miał takie wykształcenie. Był również mecenasem sztuki. Nie stronił od nepotyzmu i uciech życia. Był też znany ze skłonności pedofilskich. Jego pontyfikat budzi mieszane uczucia. Z jednej strony mamy ważnego uczestnika wydarzeń XVI wieku, patrona arcydzieł zdobiących do dziś Watykan. Z drugiej człowieka, który nie udaje nawet, że przestrzega celibatu czy przejmuje się sferą duchową. Nic dziwnego, że protestantyzm zdobywał coraz większe zainteresowanie wiernych. Ci, którzy mieli „nawrócić chrześcijan na właściwą drogę” nawet nie próbowali dostosować się do haseł, które głosili.
7. Urban VIII – (1623-1644)pochodził z zamożnej rodziny kupieckiej. Podczas trwania swojego pontyfikatu praktykował nepotyzm, jak jego poprzednicy. Chociaż był osobistym przyjacielem Galileusza, to nie ujął się w jego sprawie. Politycznie sympatyzował z Francją i był wrogiem Habsburgów. Wspierał misje, które zyskują wtedy bardzo ważną rangę. Musimy pamiętać, że był to czas wielkich podbojów kolonialnych oraz zacieśnienia stosunków handlowych z krajami Dalekiego Wschodu.
8. Pius IX – (1846-1878) przedstawiciel rodziny hrabiowskiej z Marchii Ankońskiej. Piął się normalnym torem po stopniach kariery kościelnej. Zapisał się w historii jako ostatni władca Państwa Kościelnego, które zostało zlikwidowane przez proklamację Królestwa Włoch (1870). Mimo utraty władzy świeckiej dążył do centralizacji władzy kościelnej, wspierał kult maryjny. Na soborze watykańskim I przyjął dogmat o nieomylności papieża w sprawach wiary (17 lipca 1870).
9. Jan XXIII – (1958-1963) urodzony w rodzinie biednych wieśniaków w roku 1881 miał zupełnie inny stosunek do spraw społecznych niż jego poprzednicy. Zwołał sobór watykański II, którego celem było odświeżenie nauki kościoła i dostosowanie jej do nowoczesnego świata.
10. Jan Paweł II – (1978-2005) pochodził ze drobnomieszczańskiej rodziny z Wadowic. Odebrał wykształcenie humanistyczne, a następnie teologiczne. Jako papież przyjął nowy tytuł „pasterza Kościoła powszechnego”. Choć dziś zwraca się uwagę głównie na ciemne strony jego pontyfikatu, to pod wieloma względami był papieżem reformatorem. Jako pierwszy na tym stanowisku odbywał liczne podróże po całym świecie. Optował też za tzw. trzecią drogą, niekomunistycznym, ale sprawiedliwym społecznie ładem politycznym.

Co to znaczy ważny papież?

Kontrowersyjny pontyfikat

Zdecydowałam się umieścić na liście Jana Pawła II, chociaż jego pontyfikat jest dziś uważany za kontrowersyjny. Mało osób zdaje sobie sprawę jak bardzo ten papież zmienił funkcjonowanie Kościoła Katolickiego i relacje kościoła z polityką.

W historii każdy ważny pontyfikat jest trochę kontrowersyjny. Trzeba pamiętać, że sama funkcja papieża jest kontrowersyjna. Żadna religia nie posiada tak bardzo scentralizowanej władzy. Nawet patriarcha Moskwy czy Konstantynopola nie ma takich obowiązków i przywilejów.

W tym kontekście o kontrowersyjności pontyfikatu może decydować niezgodność zachowania papieża z głoszoną doktryną. Znając zawiłe i burzliwe dzieje Watykanu wiadomo, że nie raz się to zdarzało. To było jednym z głównych powodów sprzeciwu Lutra i reformacji.

Wpływ papieży na wydarzenia poza Kościołem

Co człowieka spoza Kościoła Katolickiego może obchodzić nawet ważny papież? Czy trwanie jakiegoś pontyfikatu miało wpływ na świecką politykę?

Dużo zależy od epoki. W średniowieczu papież był jednym z najważniejszych przywódców politycznych. To on decydował o nadawaniu tytułu cesarza. Musiał też wyrazić zgodę na koronację królewską władców, którzy nie mieli tego tytułu. Decyzje papieży lub ich brak nie raz wpłynęły na losy władców i państw w Europie.

W epoce nowożytnej znaczenie papieża jako władcy zaczęło maleć. Dziś papiestwo bardziej przyjmuje rolę sumienia świata niż centrum politycznego. Papież wypowiada się na forum międzynarodowym na tematy społeczne i ekologiczne. Mniej angażuje się w kształtowanie polityki. Mimo to stanowi ważną figurę w historii i kulturze.

Autor: Ludwika Wykurz

Bibliografia:

1. J.N.D. Kelly, Encyklopedia papieży, PIW 1997
2. Bolesław Kumor, Historia Kościoła (tomy I-VIII), KUL 2001
3. Jacques Mercier, Dwadzieścia wieków historii Watykanu, PAX 1986
4. Jerzy Strzelczyk, Historia powszechna. Średniowiecze, Poznań 2001