Aldona Anna Giedyminówna - pochodzenie, rola w historii, życie prywatne, śmierć
Aldona Anna – córka Giedymina, wielkiego księcia litewskiego. W historii Polski zapisała się jako pierwsza żona Kazimierza Wielkiego. Z jej osobą wiązano wielkie nadzieje, jednak powszechnie uważa się, że zawiodła w każdy możliwy sposób – nie zadbała o utrzymanie poprawnych stosunków polsko-litewskich, ani nie urodziła mężowi syna. Dodatkowo jej śmierć przez niektórych kronikarzy określana jest jako „tragiczna”, niektórzy sądzą, że przyczynił się do tego król. Jednak czy Aldona Anna Giedyminówna zasługuje na zapomnienie?
Z tego artykułu dowiesz się:
Kazimierz i Aldona Anna – małżeństwo z rozsądku?
Pan młody – Kazimierz Wielki
Kazimierz Wielki – prawdopodobnie najmłodszy z dzieci Władysława Łokietka i Jadwigi, córki Bolesława Pobożnego, przyszedł na świat w Kowalu 30 kwietnia 1310 r. Pierwsze lata jego życia nie wróżyły mu przyszłości na tronie polskim. Władysław Łokietek ze zmiennym szczęściem toczył długie walki o zjednoczenie ziem piastowskich oraz połączenie ich osobą jednego władcy. Sukces w postaci koronacji osiągnął dopiero w 1320 roku. Jako król panował kolejne 13 lat.
Kazimierz był trzecim synem Łokietka, miał również trzy siostry. Jego starsi bracia zmarli we wczesnym dzieciństwie – Stefan w 1306 r., a Władysław w 1312 r. W wieku dwóch lat książę został jedynym dziedzicem swojego ojca.
Już w wieku pięciu lat Kazimierz został zaręczony z nowonarodzoną księżniczką Jutą – córką Jana Luksemburskiego i Elżbiety. Związek został zaplanowany w celu złagodzenia napiętej sytuacji panującej między Polską a Czechami. Jednak kiedy tylko król czeski doczekał się męskich potomków, zaręczyny zostały zerwane. Co ciekawe, Juta ostatecznie wyszła za mąż dopiero w wieku 17 lat za przyszłego króla Francji Jana Dobrego, a do tego czasu zaręczona była aż sześciokrotnie.
Kolejną kandydatką na żonę przyszłego polskiego władcy była córka Fryderyka Pięknego i Izabeli Anna. Te zaręczyny również trwały krótko. Nikt nie przypuszczał wówczas, że po dwóch nieskutecznych próbach zawarcia małżeństwa, cztery żony Kazimierza Wielkiego uczynią z niego – obok Bolesława Chrobrego – rekordzistę pod względem zawartych małżeństw w dynastii Piastów.
Panna młoda – Aldona Anna Giedyminówna
W porównaniu do Polski, Wielkie Księstwo Litewskie było stosunkowo młodym państwem – powstało w 1240 r. po zjednoczeniu przez Mendoga księstw plemiennych. 35 lat później urodził się Giedymin – twórca jego potęgi. Założyciel dynastii Giedyminowiczów odniósł wiele sukcesów politycznych: znacznie powiększył teren podległych mu ziem, udało mu się utrzymywać poprawne stosunki z sąsiadami, a nawet z papieżem, któremu obiecywał, że przyjmie chrzest święty.
Częściowo sukces ten zawdzięcza dobrze zaplanowanym mariażom swojego licznego potomstwa. Dziś uznaje się, że w swoim życiu zawarł on jedno małżeństwo, a jego żona to Jawna – córka połockiego księcia Iwana. Doczekali się czternaściorga dzieci - ośmiorga synów i sześciu córek. Aldona miała więc liczne rodzeństwo, zarówno starsze, jak i młodsze. Sama księżniczka urodziła się między 1311 a 1313 rokiem, była więc w zbliżonym do Kazimierza wieku. Nie do końca pewne jest także imię pochodzącej z Litwy księżniczki – Aldonę przyjęto w historii za niezbyt pewnym źródłem, natomiast Anna przyjęła na chrzcie. Za panowania jej ojca stolica Wielkiego Księstwa Litewskiego została przeniesiona do Wilna, tam też córka Giedymina spędziła swoje dzieciństwo.
O jej najmłodszych latach wiadomo niewiele. Lata spędzone na Litwie są właściwie niewiadomą. Na kartach historii zapisuje się dopiero w momencie zaręczyn z polskim królewiczem, następcą Władysława Łokietka.
Aldona Anna Giedyminówna i Kazimierz Wielki – pierwsza unia polsko-litewska?
Pomysł na sojusz z Litwą poprzez małżeństwo zrodził się w głowach doradców króla, kiedy nie można było podjąć innej interwencji w sprawie najazdów litewskich na polskie ziemie i uprowadzania tamtejszych chłopów. Dodatkowo miał on być skierowany przeciwko zakonowi krzyżackiemu i Brandenburgii, stanowiących zagrożenie dla obu państw. Łokietek zaakceptował ten plan.
W roku 1323 r., kiedy Giedymin złożył stolicy apostolskiej obietnicę przyjęcia chrztu, papież narzucił Litwie i zakonowi czteroletni rozejm. Perspektywa chrystianizacji państwa Giedymina stanowiła dla władców chrześcijańskich dodatkowe zaproszenie do wysyłania poselstw z propozycjami małżeńskimi. Skorzystał z niego również król Władysław Łokietek, decydując się dwa lata później na wybór Aldony jako żony dla swojego syna.
Posłowie polskiego monarchy zostali w Wilnie bardzo dobrze przyjęci. Wielki książę był zadowolony z perspektywy małżeństwa córki z Kazimierzem. Negocjacje przebiegły więc pomyślnie, a po ustaleniu dokładnych warunków sojuszu, księżniczka ruszyła w drogę do Krakowa. Posag Giedyminówny stanowić miało 24000 polskich jeńców, zwolnionych z litewskiej niewoli. W ten sposób Aldona zyskała sobie szacunek mieszkańców każdej mijanej po drodze miejscowości. Zgodnie z panującym zwyczajem król Władysław Łokietek oraz przyszły pan młody wyszli jej naprzeciw i wprowadzili na Wawel.
Ślub nie nastąpił jednak tak szybko, jak mogłoby się wydawać. Jako oficjalną przyczynę podano konieczność zapoznania się z wiarą chrześcijańską przyszłej królowej. Jednak czytając średniowieczne kroniki, badacze doszli do wniosku, że córka Giedymina nie przypadła młodzieńcowi do gustu. Janko z Czarnkowa pisze, że Kazimierz Wielki ostatecznie zdecydował się na ożenek z rozkazu króla, „dla dobra i pokoju Królestwa Polskiego”. Chrzest księżniczki odbył się pod koniec kwietnia lub we wrześniu 1325 r., a uroczystość zaślubin miała miejsce dopiero 16 października tego samego roku.
Aldona Anna Giedyminówna na polskim dworze
Córka Giedymina - poganka z Litwy wśród chrześcijan
Pojawienie się Aldony Anny Giedyminówny na polskim dworze stanowiło przykład wyraźnego zderzenia się kultur pogańskiej i chrześcijańskiej. Księżniczka z Litwy lubiła tańce, muzykę i zabawę. Nawet podczas podróży towarzyszyli jej muzycy. Było to rzadko spotykane w Krakowie, gdzie księcia w surowej, chrześcijańskiej wierze wychowywała Jadwiga Kaliska, córka Bolesława Pobożnego. Uznaje się, że to właśnie Aldona zapoczątkowała na Wawelu przyjmowanie elementów wschodniej obyczajowości, tak dotąd obcej możnym i rodzinie monarchy.
Jednak jako żona, Aldona Anna Giedyminówna stanowiła wzór chrześcijańskiej małżonki. Jan Długosz pisał, że była ona szlachetna, podległa swojemu mężowi. Król Kazimierz Wielki zasłynął swoimi licznymi romansami. Źródła nie podają jednak, jak reagowała na nie małżonka księcia. Jednak prawdą jest, że księgi zazwyczaj milczały na temat reakcji zdradzanych niewiast.
Sposób życia żony Kazimierza Wielkiego nie wszystkim przypadł do gustu, a zwłaszcza królowej Jadwidze, choć sam Kazimierz patrzył na to w sposób bardziej pobłażliwy. Pobożna władczyni od początku była niechętna narzeczonej, a później żonie swojego syna. Niewykluczone też, że to za jej sprawą opóźniono zawarcie małżeństwa przez młodych. Po śmierci Władysława Łokietka jego żona starała się również opóźnić koronację pochodzącej z Litwy księżniczki.
Być może królowa postrzegała ją jako niezdolną do odpowiedzialnego współrządzenia, chociażby przez wzgląd na bierną postawę Aldony Anny podczas narastającego od 1330 r. konfliktu z jej ojcem – co ostatecznie skończyło się wznowieniem przez Litwę łupieżczych najazdów na Polskę. Zanim jednak do tego doszło – licząc na naprawę stosunków polsko-litewskich oraz ulegając prośbom syna – Jadwiga zgodziła się jednak na wspólną koronację Kazimierza i Aldony. Śmierć Łokietka nastąpiła na początku marca, ale intronizacja miała miejsce ponad miesiąc później – 25 kwietnia 1333r.
Potomkowie
Od każdej małżonki władcy średniowiecznego oczekiwano, że wyda ona na świat męskiego potomka. Chłopiec, jako przyszły król, był gwarantem ciągłości dynastii oraz stabilizacji państwa. Dziewczynka jako następczyni tronu wiązała się z koniecznością szukania nie tylko męża dla niej, ale i króla dla całego kraju.
Aldona Anna Giedyminówna niestety nie miała szczęścia urodzić mężowi syna. Ze związku z nią król doczekał się jedynie dwóch córek – Elżbiety i Kunegundy. Pierwsza z nich przeszła do historii jako żona księcia pomorskiego Bogusława V, druga natomiast wyszła za mąż za Ludwika rzymskiego, syna cesarza niemieckiego Ludwika IV Wittelsbacha.
Księżniczka z Litwy była młoda, z pewnością mogła jeszcze dać Kazimierzowi syna, jednak do tego nie doszło. Choć ostatni piastowski władca Polski miał łącznie aż cztery żony, urodziły mu one wyłącznie córki. Znamienne jest jednak, że jeszcze za życia Giedyminówny zawarł on układ ze swoim szwagrem, Karolem Robertem, na mocy którego węgierski monarcha i jego synowie mieli przejąć tron polski, jeśli Kazimierz nie doczeka się syna.
Śmierć żony Kazimierza Wielkiego
W 1338 r. 28-letnia monarchini zaczęła chorować. Pomimo długiej walki, a nawet modlitw papieża, nie udało jej się wygrać. Śmierć żony Kazimierza Wielkiego przyszła 26 maja następnego roku na Wawelu. Córka Giedymina nie przeżyła nawet swojego ojca.
Choć dokładne okoliczności nie są znane, źródła wspominają, że zmarła śmiercią tragiczną i nienaturalną. Między nią a Kazimierzem nie było wyjątkowo silnego uczucia, jednak wbrew niektórym opiniom nie należy podejrzewać młodego monarchy o otrucie swojej żony. W końcu bycie żonatym nie przeszkadzało mu w nawiązywaniu kolejnych romansów, a po odejściu Aldony Anny przez dwa lata Kazimierz pozostawał wdowcem.
Historia zna jeszcze trzy żony Kazimierza Wielkiego – Adelajdę Heską, Krystynę Rokiczanką i Jadwigę Żagańską. Pierwsza z nich została oddalona bez udzielenia rozwodu, do końca życia mówiła o sobie „żona króla Polski”, druga była czeską mieszczką, trzecia po dwóch latach od śmierci męża ponownie wyszła za mąż. Ale tylko pochodząca z Litwy córka Giedymina została pochowana na Wawelu. Dostąpiła tego zaszczytu jako pierwsza polska władczyni. Jej mąż, król, dołączył do niej ponad 30 lat później.
Autor: Aleksandra Drążek-Szychta
Bibliografia:
1. O. Balzer, Genealogia Piastów, Avalon, Kraków 2005
2. J. Besala, Małżeństwa królewskie. Piastowie, Bellona, Warszawa 2006
3. K. Jasiński, Małżeństwa i koligacje polityczne Kazimierza Wielkiego, Studia źródłoznawcze, t. 32-33, 1990
4. K. Jasiński, Powiązania genealogiczne Piastów (Małżeństwa piastowskie), w: Piastowie w dziejach Polski, Ossolineum, Wrocław 1975