Antoni Patek i Franciszek Czapek – polscy emigranci, którzy podbili rynek zegarmistrzowski

Opublikowano: 01.12.2023Autor: Paulina ZambrzyckaDrukujUdostępnij

Antoni Patek i Franciszek Czapek – założyciele zegarmistrzowskiego imperium

Zanim Antoni Patek spotkał się z Franciszkiem Czapkiem…

Antoni Patek urodził się 14. czerwca 1812 roku w Piaskach Szlacheckich. Gdy skończył 10 lat, wyprowadził się stamtąd do Warszawy razem z rodzicami – Anną i Joachimem Patek. W wieku 15 lat Antoni musiał zająć się utrzymywaniem rodziny, ponieważ jego ojciec niespodziewanie zmarł. Od tamtej pory Antoni odpowiedzialny był za zarabianie pieniędzy na dom. Gdy Antoni miał 17 lat, dołączył do Pułku Strzelców Konnych – co ciekawe, późniejszym jego dowódcą był Franciszek Patek, ponoć przyrodni brat Antoniego. W 1830 roku Antoni wziął udział w powstaniu listopadowym. Później mianowany został podporucznikiem, a następnie odznaczono go Orderem Wojennym Virtuti Militari. Z czasem Antoni przeniósł się do Francji, zasilając grono Wielkiej Emigracji. Tam zatrudnił się jako zecer w drukarni.

W wyniku politycznych zawirowań Antoni Patek ostatecznie przeprowadził się do Szwajcarii, a dokładnie do Genewy. Tam zaczął uczyć się malarstwa, dorabiając w międzyczasie na handlu winem oraz spirytualiami. Nie mógł odnaleźć swojej ścieżki, więc ciągle imał się pracy dorywczej. Każdego dna szwendał się też po genewskich uliczkach, gdzie coraz prężniej rozwijało się artystyczne rzemiosło. Pewnego popołudnia Antoni zaciekawił się środowiskiem szwajcarskich zegarmistrzów. Był tak bardzo wpatrzony w ich niezwykłą pracę, iż z dnia na dzień zegarek stawał się coraz większym obiektem jego zainteresowań. Antoni bacznie podglądał pracę miejscowych zegarmistrzów. Wywnioskował, iż ciężko będzie mu zostać zawodowym zegarmistrzem. Wpadł jednak na pomysł, w jaki sposób rozwinąć mógłby zegarmistrzostwo. Chciał upiększać gotowe już mechanizmy zegarków.

Zwykły męski zegarek staje się arcydziełem

Jak pomyślał, tak zrobił. Antoni zaczął kupować mechanizmy zegarków od lokalnych zegarmistrzów, którzy wykonywali je naprawdę perfekcyjnie. Następnie ozdabiał je samodzielnie wyjątkowymi, unikatowymi grawerunkami, których jeszcze nie było na rynku. Patek prędko zorientował się, że na tak wykwintnie ozdobione zegarki jest duży popyt. Co najważniejsze okazało się również, że można było zarobić na nich… niemałą sumę pieniędzy. Pozyskaną gotówkę Antoni zainwestował w zlecanie pracy nad ozdabianiem kopert oraz mechanizmów zegarków. Detalami w zegarkach zajęli się więc profesjonalni grawerzy, jubilerzy, miniaturzyści czy emalierzy.

1 maja 1839 roku Antoni Patek i Franciszek Czapek, który był dobrym znajomym Antoniego i znakomitym zegarmistrzem, założyli wspólnie spółkę Patek, Czapek & Co.. Z początku mężczyźni oprawiali skupione wcześniej gotowe mechanizmy zegarków w ozdobne koperty. Później jednak, wraz z rozwojem firmy, zaczęli zatrudniać coraz większą liczbę pracowników. Zaledwie rok później mieli już pod sobą kilku robotników, w większości Polaków. Spółka Patek, Czapek & Co. z czasem produkowała rocznie nawet 200 sztuk zegarków. Niewielka firma rozrosła się do ogromnej manufaktury artystycznych zegarków.

Bardzo ciekawy jest fakt, iż z początku głównymi klientami na męski czy damski zegarek byli… polscy emigranci. Bardzo często wybierali oni zegarki o tematyce patriotycznej albo religijnej. Każda sztuka, która oddawana była do coraz bardziej wymagającej klienteli, stanowiła małe i niepowtarzalne dzieło sztuki. Zegarki były drogie i naprawdę cenne, zatem niektórzy płacili za nie majątek. Antoni Patek i Franciszek Czapek z całą pewnością nie mogli narzekać na brak pracy czy gotówki. Jednego i drugiego z roku na rok wciąż przybywało.

Zobacz, jak Antoni Patek i Franciszek Czapek podbili rynek zegarmistrzowski!

Rozwiązanie współpracy z Franciszkiem Czapkiem

Warto napomknąć, iż to dzięki znajomości z Czapkiem Antoni poznał rodzinę Moreau. 10 lipca 1839 roku Ożenił się z siostrzenicą zegarmistrza Moreau, Marie Adelaide Dénizart. Małżeństwo doczekało się trójki dzieci – Bolesława, Leona i Marii. Niestety, syn Bolesław zmarł zaledwie trzy miesiące po narodzinach. Antoni i Marie bardzo boleśnie przeżyli niespodziewaną śmierć swojego pierwszego dziecka.

W 1844 roku, kiedy Antoni Patek i Franciszek Czapek pojechali do Paryża na wystawę, zaprezentowali potencjalnym kupcom swoje unikatowe zegarki. Właśnie wtedy Antoni poznał Adriena Philippe’a, znakomitego zegarmistrza francuskiego pochodzenia. Adrien zajmował się wówczas konstruowaniem mechanizmu naciągowego z koronką, dzięki któremu używanie kluczyka do nakręcenia zegarka nie było już konieczne. W 1845 roku wygasła umowa między Czapkiem a Patkiem. Franciszek Czapek postanowił wówczas rozwinąć własną działalność, z kolei Antoni Patek zaproponował współpracę Adrien’owi Philippe’owi.

Patek Philippe & Co. – zegarmistrzowskie imperium, które zdobyło serca arystokracji

Adrien Philippe przyjął propozycję Patka. Mężczyźni założyli spółkę Patek-Philippe, posiadając początkowy kapitał ok. 40 tysięcy franków. Philippe najpierw był dyrektorem technicznym firmy, ale później stał się jej pełnoprawnym wspólnikiem. Nowoczesna myśl techniczna Adrien’a w postaci mechanizmu z koronką, a także niesamowity zmysł artystyczny Patka sprawiły, że firma Patek Philippe & Co. błyskawicznie zdobyła uznanie zamożnych ludzi na całym świecie. Szybkiego sukcesu mógł im pozazdrościć nawet sam Antoni Cierplikowski i Maksymilian Faktorowicz.

Zegarki Patka i Philippe’a rozchodziły się jak świeże bułeczki. Ich niezwykły mechanizm oraz design przyciągał jednak nie tylko zamożnych mieszczan, ale również największe osobistości świata. W 1851 roku królowa Wiktoria kupiła zegarek Patek Philippe & Co. w Londynie. Nabyła wówczas unikatowy zegarek w kształcie broszy z łańcuszkiem. W jej ślady błyskawicznie poszedł książę Albert, a następnie duńska królowa Luiza, którzy również kupili spersonalizowane pod siebie zegarki. Przez kolejne lata zegarki Patek-Philippe zdobyły kilkaset międzynarodowych nagród, stając się ukochaną manufakturą zegarków światowej arystokracji.

Designerskie zegarki sprzedawały się na całym świecie, zyskując miano „króla” wśród wszystkich marek zegarków. Patek-Philippe wyposażali w swoje wyjątkowe zegarki artystów, polityków, monarchów, naukowców i papieży. Spersonalizowanym egzemplarzem zegarka od Patek Philippe & Co. cieszyli się m.in. Piotr Czajkowski, Albert Einstein, Walt Disney, Pablo Picasso, car Mikołaj II, Maria Skłodowska-Curie, Lew Tołstoj, papież Pius IX czy Józef Stalin. Główną misją marki Patek Philippe & Co. było produkowanie zegarków nie tylko pięknych i funkcjonalnych, ale egzemplarzy… najlepszych na świecie. I właśnie tak też było – zegarki Patek-Philippe nie miały sobie równych.

Śmierć i dziedzictwo Antoniego Patka – ciekawostki

Antoni Patek zmarł 1 marca 1877 roku w Genewie. Firma Patek Philippe & Co. nigdy nie pozostała jednak bez „opiekuna” marki. W spółce znalazł się bowiem Leon, drugi syn Antoniego. Poza udziałami w przedsiębiorstwie Leon otrzymał w spadku od ojca 250 tysięcy franków. Córka Maria dostała 200 tysięcy franków, a Marie (żona Polaka) resztę spadku. W kolejnych latach zegarmistrzowskie imperium przechodziło z rąk do rąk. W 1929 roku firmę Antoniego Patka wykupili bracia Karol i Jean Stern. Dziś marką Patek Philippe & Co. zarządza już czwarte pokolenie rodziny Sternów.

1. W 1868 roku firma Patek-Philippe wykonała jeden z pierwszych na świecie zegarków na rękę, który zakupiła węgierska księżna Kocewicz.
2. Antoni Patek dzięki działalności na rzecz społeczności katolickiej Genewy, wyróżniony został przez papieża Piusa IX tytułem hrabiowskim.
3. Antoni, mimo że do końca swoich dni pozostał na emigracji, nigdy nie zapomniał o swoim pochodzeniu. Cały czas wspierał więc wydarzenia w Polsce, m.in. popierając ruch niepodległościowy w okresie Wiosny Ludów. Po powstaniu styczniowym opiekował się z kolei uchodźcami.
4. Patek należał do współtwórców Czytelni i Biblioteki Polskiej w Genewie.
5. Poczta Polska, chcąc uczcić dokonania Polaków na świecie, w 2009 roku umieściła podobiznę Antoniego Patka na znaczku pocztowym o nominale 1,55 zł.
6. Antoni Patek został patronem Gimnazjum nr 1 w Piaskach w województwie lubelskim.
7. Najdroższym zegarkiem Patek Philippe & Co. i jednocześnie najdroższym jakimkolwiek zegarkiem sprzedanym na aukcji stał się model Patek Philippe Grandmaster Chime Ref. 6300A. Cena wylicytowanego zegarka wyniosła ponad… 121 mln złotych.

Autor: Paulina Zambrzycka

Bibliografia:

1. Słowiński Przemysław, Kowalik Teresa: Królewski dar. Co Polacy dali światu, Wydawnictwo Fronda, Warszawa 2020
2. James Herbert: Patek Philippe Highlights, Wydawnictwo Schiffer Publishing Ltd, Pensylwania 2013
3. Paul Tessa: Legendarne zegarki. Od Breitlinga do Omegi, Wydawnictwo Carta Blanca, Warszawa 2012
4. Wiesław Głębocki: Zegarmistrzowie warszawscy XIX wieku, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1992