Asurbanipal – skuteczne okrucieństwo asyryjskiego władcy
Asurbanipal nie jest postacią jednoznaczną. Władał imperium, które było największe w ówczesnym świecie. Ufundował największą asyryjską bibliotekę, która dla badaczy jest nieocenionym źródłem wiedzy o ówczesnej historii i kulturze Mezopotamii. Był też okrutny i bezwzględny dla swoich wrogów. Na ile to okrucieństwo opłacało się asyryjskiemu władcy?
Jeśli szukasz więcej informacji i ciekawostek historycznych, sprawdź także zebrane w tym miejscu artykuły o postaciach historycznych.
Z tego artykułu dowiesz się:
Czas i miejsce akcji
Świat Bliskiego Wschodu w VII w. p.n.e.
Bliski Wschód obejmuje tereny klasycznych cywilizacji egipskiej, babilońskiej i perskiej, a także wielu pomniejszych kultur z tego regionu. Jest to obszar bardzo zróżnicowany geograficznie i etnicznie, jednak wspólna nazwa nadal jest uzasadniona historycznie. Żyzne doliny rzek, bogate w złoża góry przeplatają się z mniej atrakcyjnymi obszarami pustynnymi i stepowymi. Kto ma większą siłę militarną, ten może korzystać z dobrodziejstw, kto jej nie ma jest skazany na migracje lub skromną egzystencję pod cudzą władzą. Można powiedzieć, że trudne warunki materialne i nęcące, lecz ograniczone bogactwa tego obszaru tłumaczą okrucieństwo władców i zaciekłość wojowników. Asyria nie była wyjątkiem, chociaż wyróżniała się nawet jak na ówczesne warunki. Warto dodać, że mówimy nie tylko o osobistym okrucieństwie władców. Do tej pory w Mezopotamii dominowały Miasta-Państwa, które okazjonalnie były jednoczone, by następnie się rozpaść. (por. Zabłocka J., 1982: s.311) Asyryjczycy stworzyli nowy model ustroju państwowego – silnie zmilitaryzowane imperium.
W połowie VII wieku p.n.e. (Asurbanipal zaczyna panowanie w 669 roku) Asyria obejmowała terytorium od Elamu (dzisiejszy zachodni Iran) po Egipt. Na zachodzie w okresie największych wpływów sięgała aż do wschodniego brzegu jeziora Tuz (wschodnia Anatolia) i Cypru.
To ogromne państwo miało równie potężnych sąsiadów. Jedni dopiero wzrastali, by wykorzystać swoją szansę, inni mieli długie tradycje imperialne sięgające epoki brązu. Poza tym coraz większe zagrożenie stanowiły ludy indoeuropejskie z północy – Kimmerowie i Scytowie oraz Medowie i Persowie od wschodu.
Asurbanipal – dziedzictwo po przodkach
Asurbanipal był władcą z nowoasyryjskiej dynastii Sargonidów. Podtrzymał i powiększył imperium swoich przodków, a stolica jego państwa – Niniwa – była prawdopodobnie największą metropolią ówczesnego świata. Okazał się też de facto ostatnim wielkim władcą tej dynastii.
Założycielem dynastii był Sargon II (722-705), dowódca wojskowy, który przejął władzę na drodze udanego przewrotu. On i jego następcy Senacheryb i Asarhadon byli władcami zarówno Asyrii, jak i Babilonii. Asarhadon postanowił jednak podzielić królestwo między dwóch ze swoich licznych synów. Asurbanipal został królem Asyrii, natomiast jego brat, Szamasz-szuma-ukin – królem Babilonii. Podział ten, jak można się domyślać, nie zapobiegł konfliktom. Babilon, choć ważny historycznie, był mniejszy i podległy Niniwie. Nic dziwnego Szamasz-szuma-ukin po kilku latach sprzymierzył się z sąsiednimi ludami przeciw Asyrii. Skutek był jednak odwrotny od zamierzonego. Zwycięstwo Asurbanipala i doprowadziło przejęcia pełnej kontroli nad Babilonem i śmierci jego brata.
Tortury i przesiedlenia
Dwoma metodami władców asyryjskich, które utrzymywały wrogów w posłuszeństwie i załatwiały kilka innych spraw, były tortury i przesiedlenia. Asyryjczycy prawdopodobnie jako pierwsi stosowali ukrzyżowanie oraz nabijanie na pal. Części ciała wrogów, takie jak zdarta skóra czy ucięte głowy ustawiali też w widocznych miejscach podbitych miast ku przestrodze. (Preskar P., 2020, https://medium.com/lessons-from-history/assyrians-torture-60fabb7a9642, dostęp 22.11.2021)
Władcy Asyrii nie cofali się przed mordowaniem ludności cywilnej, preferowali jednak przesiedlenia. Ten sposób „zarządzania zasobami ludzkimi” stosowali inni władcy starożytnego Bliskiego Wschodu, jednak dla Asyryjczyków stał się on niemal znakiem firmowym. Miał dwie główne zalety. Pozbawiał przesiedleńców więzi z ziemią przodków, co ograniczało chęć buntu. Poza tym zapewniał siłę roboczą i usługi rzemieślnicze tam, gdzie były potrzebne. Z pomocą rzesz przesiedleńców władcy Asyrii budowali miasta, drogi i kompleksy świątynne.
Jedną z grup przesiedleńców byli Żydzi z królestwa Judy, których Sargon II i jego następcy (również Asurbanipal) sprowadzali w głąb Asyrii. Na ich miejsce osiedlono ludność asyryjską, która tworzyła grupę etniczną Samarytan. Jeżeli ktoś pamięta z opowieści biblijnych, Samarytanie niespecjalnie lubili się z Żydami, ze względu na różnice religijne i etniczne. W przypowieściach ewangelicznych stali się natomiast archetypem „obcego”, który okazuje się lepszy od „swoich”.
Krwawe podboje i obrona integralności Asyrii
Polityka wojny – rozprawy z ościennymi państwami
Ojciec Asurbanipala zmarł podczas wyprawy do Egiptu w 669 r. p.n.e. Jego celem było opanowanie buntu przeciw niedawno ustanowionemu asyryjskiemu namiestnictwu. (por. Zabłocka J.: s. 337-338) Zaraz po ustaleniu swojej władzy w Asyrii młody władca wyruszył nad Nil, dokończyć dzieło ojca.
W czasie tej wyprawy Asurbanipal zniszczył doszczętnie Teby. Z tutejszymi niewiernymi namiestnikami obszedł się jednak łagodnie. Podczas pierwszej wyprawy (667 r. p.n.e.) zostali oni pojmani, ale wkrótce odzyskali wolność i wrócili do dawnej roli. Miał tego potem żałować, gdyż kilkanaście lat później jeden z nich – Psametyk – uniezależni się (653 r. p.n.e.) i założy XXVI dynastię, która przetrwa upadek imperium asyryjskiego.
Nie można mówić, że to Asyria była zawsze agresorem. Kontrola nad Egiptem stała się warunkiem utrzymania potęgi imperium asyryjskiego. Egipscy władcy nie cofali się przed żadną okazją, żeby popierać bunty wewnętrzne i zewnętrznych wrogów Asyrii. Sami też mieli ambitne plany podbojów.
Ostatecznie utrata kontroli nad Egiptem rozpoczęła serię wydarzeń, które doprowadziły imperium Asurbanipala na skraj upadku. Tym razem władca nie był jednak taki skory do pobłażania wrogom. Sprawa była poważna, bo sprzymierzyli się przeciw Asyrii: Egipt, Fenicjanie, Filistyni, Judejczycy, Arabowie, Elamici, Lidyjczycy. Co najważniejsze dołączył do nich brat króla – władca Babilonu Szamasz-szuma-ukin (652 r. p.n.e.). Walki trwały trzy lata. Ostatecznie Asurbanipalowi udało się zdobyć i zrównać z ziemią stolicę Elamu Suzę. Pokonany król Babiloński został zmuszony do samospalenia w płomieniach własnego pałacu. Sprawdź także ten artykuł z TOP 10 najbardziej krwawych dyktatorów w historii świata.
Jak kończą buntownicy?
Poddanych Asurbanipal traktował łagodnie. Czuł się przede wszystkim ich obrońcą i dobroczyńcą. Z najechanymi wrogami postępował różnie, w zależności od okoliczności. Najmniej litości miał jednak dla buntowników. Trzymanie w posłuszeństwie już podbitych ludów było warunkiem trwania imperium. Kiedy król zdobywał zbuntowane miasta, palił je doszczętnie, kobiety i młodzież palono żywcem lub zabierano jako niewolników. Mężczyźni byli bezwzględnie mordowani. Na przykład zbuntowanych 260 żołnierzy z Nistun kazał skrócić o głowę. Głowy zabitych zebrano w kopiec (ten zwyczaj obchodzenia się z wrogami przejmą ponad 1000 lat później władcy mongolscy – Czyngis-chan i Tamerlan). Przywódca rebelii został natomiast żywcem obdarty ze skóry, która następnie wisiała jako przestroga na murach innego miasta. Podobnie Asurbanipal postąpił z przywódcami innych buntów. Obdarta skóra jednego z nich, Ahiyababy, zawisła na murach samej Niniwy.
Wielu historyków uważa, że okrucieństwa Asyrii były ostatecznie przyczyną jej klęski. Tłumione do tej pory siły babilońsko-medyjskie znów się sprzymierzyły i zniszczyły Niniwę. (Zabłocka J.: s. 352) Myślę, że z tą tezą można dyskutować. Przez wiele stuleci takie traktowanie wrogów okazywało się skuteczne. Nie chodziło o samo okrucieństwo, ale o osłabienie państwa. Na pewno dawne ofiary pamiętały wtedy królom Asyrii ich bezwzględne praktyki. To, co dawniej utrzymywało je w posłuchu, było jeszcze jednym pretekstem do walki, kiedy żelazny uścisk asyryjskiej władzy zaczął się rozluźniać.
Król światły i uczony
Kiedy czytamy o zrównywaniu miast z ziemią i obrywaniu wrogów żywcem ze skóry mamy przed oczami króla-barbarzyńcę. Asurbanipal był jednak również władcą o wielkich ambicjach intelektualnych i kulturalnych. Z przyjemnością czytał i chętnie chwalił się swoją wiedzą. Znał się na matematyce i historii. Nie obce były mu tajniki ówczesnej astrologii. (Bradford A.S., 2001: s. 45) Tu muszę zwrócić uwagę, że astrologia w państwie nowoasyryjskim była poważną i trudną do opanowania nauką. Nawet u współczesnego czytelnika może budzić podziw. Oznaczała nie tylko przewidywanie wydarzeń na podstawie zjawisk astronomicznych, ale wnikliwą obserwację nieba i dużą wiedzę o ciałach niebieskich. (por. Hoskin M. i in., 2007: s 32) Nic dziwnego, że ten król, równie często sięgający po gliniane tabliczki co po oręż, był fundatorem legendarnej biblioteki w Niniwie. Znalazło się tam 20 tysięcy zachowanych tabliczek zapisanych pismem klinowym. Ponadto były tabliczki drewniane, pokryte woskiem, które nie dotrwały do naszych czasów. Dla archeologów i historyków starożytnej Mezopotamii jest to nieocenione źródło wiedzy o tamtejszej historii i kulturze.
Tak jak jego przodkowie Asurbanipal był władcą okrutnym. Szczególnie bezwzględny był jego stosunek do buntowników. Jednak to właśnie temu królowi, który obrywał ludzi ze skóry i równał miasta z ziemią, zawdzięczamy zachowanie najcenniejszych zabytków starożytnej kultury mezopotamskiej.
Autor: Ludwika Wykurz
Bibliografia:
- Alfred S. Bradford, With Arrow, Sword and Spear. A History of Warfare in the Ancient World, Praeger 2001
- Historia astronomii, red. Michael Hoskin, WUW 2007
- Julia Zabłocka, Historia Bliskiego Wschodu w starożytności, Ossolineum 1982
- Peter Preskar, The Assyrians – The Appaling Lords of Torture, w: https://medium.com/lessons-from-history/assyrians-torture-60fabb7a9642, dostęp: 22.11.2021