Barbara Radziwiłłówna - pochodzenie, życiorys, droga do tronu, śmierć

Opublikowano: 01.12.2023Autor: Herbert GnaśDrukujUdostępnij

Barbara Radziwiłłówna: biografia i początek znajomości z królem

Pochodzenie, rodzina i wygląd Barbary Radziwiłłówny

Barbara Radziwiłłówna była córką kasztelana wileńskiego i hetmana litewskiego Jerzego Radziwiłła i Barbary Kolanki, kasztelanki sandomierskiej. Urodziła się w 1522 roku, była jednym z czworga dzieci tej pary. Tak w książce z XIX wieku został opisany wygląd Barbary: „Jej nadzwyczajnie regularnie rysy, alabastrowa cera, wiotka i delikatna postać, niewymowna słodycz wejrzenia, łagodna mowa i nadobna powolność ruchów, czyniły ją najpiękniejszą między córkami Litwy. Zamiast żywości wewnętrznej, jaśniało życie duszy w tern zamyślonem oku ocienionem długą rzęsą, a pewna swoboda połączona z naturalną skromnością i łagodnością nadawały jej niewymowny urok” (Barbara..., s. 9).

Była przy tym dość dobrze wykształcona, władała na pewno językiem włoskim oraz łacińskim. W wieku 18 lat została wydana za mąż za wojewodę trockiego, Stanisława Gastolda. Małżeństwo to, zawarte zapewne z woli rodziny, trwało jedynie 4 lata, bowiem jej mąż, już niemłody w momencie ślubu zmarł, zaś Barbara powróciła do rodzinnego domu.

Barbara Radziwiłłówna i Zygmunt August: od początku znajomości do ślubu

Barbara Radziwiłłówna i Zygmunt II August poznali się w Wilnie, w roku 1545. Polski król od sierpnia tego roku miał uderzać do niej w konkury, zaś w roku 1546 mieli już być kochankami. Ich ślub odbył się w tajemnicy w roku 1547, na zamku wileńskim. Z faktem tym wiązana jest czasami pewna legenda, otóż zgodnie z nią w trakcie jednej ze schadzek para miała zostać nakryta przez rodzinę Barbary. Jej krewni mieli zażądać, aby król poślubił ich siostrę i nawet sprowadzili w tym celu księdza. Podaje się tutaj dwa kontrargumenty: rodzina Barbary była w dobrych relacjach z królem, nawet często z nim współpracowała, poza tym trudno sobie wyobrazić, że król miałby jakiekolwiek problemy z uniknięciem takiego małżeństwa.

Już poza legendą: Zygmunt August rzeczywiście miał chcieć tego małżeństwa, a ponadto miał dowiedzieć się, że Barbara jest w ciąży. Rodzina żony, a szczególnie jej brat Mikołaj „Rudy”, który później został hetmanem litewskim oraz Mikołaj „Czarny”, kuzyn Barbary, który później pełnił funkcję kanclerza litewskiego, wspierała potem króla w kwestii uzyskania publicznego uznania jego małżeństwa. Mieli oni zresztą w tym swój interes: chcieli odzyskać pozycję i dobra utracone w wyniku polityki prowadzonej przez królową Bonę.

Pomimo osobistej niechęci poparcie dla króla zadeklarowali także ówczesny hetman Jan Tarnowski oraz kanclerz Samuel Maciejowski. Podaje się jednak polityczny powód ich postawy, otóż mieli oni być w tamtym czasie stronnikami Habsburgów a jednocześnie przeciwnikami Bony, a zatem opowiedzieli się oni tak naprawdę nie tyle po stronie Barbary, co przeciwko Bonie. A może zainteresuje cię także ten artykuł o Elżbiecie Habsburżance?

Barbara Radziwiłłówna jako królowa, jej choroba i śmierć

Trudna droga do koronacji Barbary, sprzeciw szlachty, układy Zygmunta Augusta

Same małżeństwo jednak nie spotkało się z akceptacją ani Zygmunta Starego (co do niego: źródła są tytaj sprzeczne co do tego, czy i na ile dokładnie o wszystkim wiedział), ani królowej Bony, ani też posłów i senatorów, a przynajmniej w większości. Zaczęły się nawet pojawiać pamflety, w którym chcąc zohydzić Zygmuntowi żonę oskarżano ją o niemoralne prowadzenie się. Z pierwszą „przeszkodą” Zygmunt August i Barbara nie musieli się już od 1548 roku mierzyć, bowiem Zygmunt Stary zmarł 1 kwietnia tego roku. Pozostawała kwestia posłów i senatorów. Istnieć miał bowiem wtedy przepis co do tego, że królowi nie wolno było się wtedy żenić bez zgody senatu, ponieważ każde małżeństwo miało mieć znaczenie polityczne. Ze zrozumiałych względów małżeństwo z Barbarą żadnego znaczenia politycznego „na zewnątrz” nie miało. Zarzucano też królowi zwyczajny mezalians; twierdzono, że żeni się z własną poddaną. No i oczywiście obawiano się zbyt dużego wpływu rodu Radziwiłłów na politykę państwa.

Sytuacja była dość poważna. Sejmiki zaczęły odmawiać wybrania posłów na zbliżający się sejm. Jednocześnie grożono zawiązaniem sejmu konnego, czyli rokoszu. Sejm przełożono, sejmiki zwołano ponownie. Sejm w Piotrkowie, który rozpoczął się 31 października 1548 roku był czasem określany sądem nad królewskim małżeństwem”. W jego trakcie według jednych źródeł posłowie mieli wręcz zażądać od Augusta rozwodu, na co on miał odpowiedzieć – odnośnie Barbary – że do ostatniej koszuli i ciała odstąpić jej nie może. Król miał też stwierdzić: „Jakżebyście mieli wierzyć mej królewskiej przysiędze, gdybym małżeńskiej nie dotrzymał?” (Koneczny, s. 322). Według innych źródeł posłowie na czele z Piotrem Boratyńskim mieli wręcz uklęknąć przed królem, prosząc go o odpuszczenie małżeństwa, co się oczywiście nie stało. Jedyne ustępstwo, na które poszedł Zygmunt August to odłożenie w czasie koronacji Barbary. Skutkiem było stawanie przez szlachtę okoniem wobec każdej propozycji króla. Przykładowo próbowano nie dopuścić do rozpoczęcia obrad sądów, już pod nowym królem. Doszło nawet do zerwania sejmu przez marszałka Piotra Kmitę, po prostu złożył laskę marszałkowską i przerwał obrady.

Zygmunt August zaczął targować się z różnymi osobami, chcąc zabezpieczyć swoją pozycję i swoje małżeństwo. Udało mu się przeciągnąć na swoją stronę część szlachty, w tym zagorzałego pierwotnie przeciwnika małżeństwa króla z Barbarą, Piotra Kmitę, który wyprawiał później nawet w Wiśniczu przyjęcia z imprezami towarzyszącymi na cześć Barbary. Nierzadko uciekał się przy tym do przekupstwa. Obawiając się jednak wciąż szlachty dogadał się z pierwszym teściem, Fryderykiem Habsburgiem, który w zamian za wycofanie się przez Zygmunta II z działań w kontekście Węgier obiecał pomoc w przypadku, gdyby szlachta zawiązała rokosz przeciwko polskiemu królowi. Rozpoczął też działania na rzecz ukoronowania Barbary. Doszło tutaj do pewnego handlu pomiędzy nim, a papieżem: ten ostatni wydał adresowane do polskiego episkopatu polecenie ukoronowania Barbary, w zamian za co Zygmunt August wydał 2 roku 1550 edykt, w którym zabroniono jakichkolwiek odstępstw od wiary katolickiej. Manewr się udał. Barbara Radziwiłłówna została koronowana 7 grudnia 1550 roku.

Choroba i śmierć Barbary Radziwiłłówny

Nowej parze królewskiej nie było jednak dane długo cieszyć się wspólnym szczęściem i panowaniem. Niedługo po koronacji zapadła na zdrowiu, zaś jej stan szybko się pogarszał. Zmarła 8 maja 1551 roku, w wieku 29 lat. Podaje się w tym kontekście czasem pogłoski o tym jakoby do śmierci Barbary przyczyniała się również niechętna jej Bona poprzez np. otrucie jej, jednakże o wiele bardziej prawdopodobna jest przyczyna medyczna.

Otóż najprawdopodobniej Barbara miała nowotwór macicy, który szybko doprowadził do jej śmierci. W źródłach można odnaleźć informacje o tym, że w ostatnich miesiącach życia trawiła ją gorączka, zaś Zygmunt August regularnie czuwał przy jej łóżku. Została pochowana w Wilnie, zaś kondukt żałobny 25 maja osobiście odprowadzał Zygmunt August, który po je śmierci miał podobno stracić większe zainteresowanie kobietami.

Autor: Herbert Gnaś

Bibliografia:

1. Barbara Radziwiłłówna królowa polska, żona Zygmunta Augusta, Drukarnia Glücksberga, Warszawa 1861.
2. P. Jasienica, Polska Jagiellonów, Prószyński i Spółka, Warszawa 2018.
3. F. Koneczny, Dzieje Polski za Jagiellonów, Wydawnictwo Krakowskiego Towarzystwa Oświaty Ludowej, Kraków 1903.
4. M. Markiewicz, Historia Polski 1492-1795, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2002.
5. S. Rosik, P. Wiszewski, Wielki poczet polskich królów i książąt, Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław 2007.