Bolesław Kędzierzawy i jego burzliwe rządy w XII-wiecznej Polsce
Bolesław Kędzierzawy był księciem zwierzchnim Polski w latach 1146-1173. Jego rządy przypadły na bardzo burzliwy okres. Przez większość panowania nie schodził z konia. Walczył albo ze swoimi braćmi, albo też z wrogami zewnętrznymi Polski. Poniżej znajduje się krótka biografia księcia i najważniejsze wydarzenia, w których brał on udział.
Jeśli szukasz więcej informacji i ciekawostek historycznych, sprawdź także zebrane w tym miejscu artykuły o dynastii Piastów.
Z tego artykułu dowiesz się:
Bolesław IV Kędzierzawy - dzieciństwo i młodość – najważniejsze wydarzenia
Bolesław Kędzierzawy był czwartym z kolei dzieckiem Bolesława III Krzywoustego (1102-1138). Swój przydomek uzyskał dzięki swym silnie kręconym włosom. Urodził się około 1122 roku. Najpóźniej w 1137 roku ożenił się z księżniczką ruską Wierzchosławą, córką Wsiewołoda Mścisławicza, księcia Nowogrodu Wielkiego.
Ojciec wyznaczył Bolesławowi Kędzierzawemu w testamencie Mazowsze z częścią Kujaw. Swoje dzielnice otrzymali także pozostali pełnoletni synowie Krzywoustego. Reszta ziem polskich (w tym Śląsk) znalazły się we władaniu Władysława II Wygnańca, seniora rodu.
Od początku swych rządów Kędzierzawy znajdował się pod przemożnym wpływem matki Salomei z Bergu oraz dawnego palatyna ojca – Wszebora.
Panowanie i dokonania Kędzierzawego
Konflikty wewnętrzne (do 1146 roku)
Poprawnie układające się stosunki między seniorem a juniorami (Bolesławem Kędzierzawym i jego bratem Mieszkiem Starym) zaczęły się wyraźnie psuć w 1141 roku. Jeszcze zimą 1141/1142 roku Władysław Wygnaniec pojawił się na Mazowszu, gdzie spalił gród w Czersku i uprowadził wielu jeńców.
Do wznowienia walk między synami Krzywoustego doszło w 1144 roku po tym, jak Władysław Wygnaniec zajął bezprawnie oprawę wdowią, należącą do zmarłej w tym samym roku księżnej Salomei. Tym razem górą w sporze byli juniorzy, którzy pokonali seniora w krwawej bitwie nad Pilicą.
Zmagania między skonfliktowanymi stronami miały rozstrzygnąć się w 1146 roku. Jako pierwszy zaatakował Władysław Wygnaniec, który zmusił młodszych braci do wycofania się z Mazowsza. W ramach tej samej kampanii Wygnaniec obległ należący do Mieszka Starego Poznań. W krytycznym momencie oblężenia pan Krakowa został obłożony klątwą przez sędziwego arcybiskupa gnieźnieńskiego Jakuba ze Żnina. W efekcie wybuchł otwarty bunt możnych przeciwko seniorowi. Był to zwrotny punkt wojny domowej, ewidentnie przegranej przez Władysława, którego zmuszono wraz z najbliższą rodziną do ucieczki z kraju.
Po wygnaniu z Polski Władysława tron seniora przypadł w udziale Bolesławowi Kędzierzawemu. Objął on nie tylko władzę nad ziemią krakowską, ale również nad Śląskiem, dzielnicą dziedziczną Wygnańca. Historycy przypuszczają, iż w 1146 roku osobną dzielnicę (Sandomierszczyznę) otrzymał także Henryk Sandomierski. A może zainteresuje cię także ten artykuł o rozbiciu dzielnicowym w Polsce?
Zmienne stosunki polsko-niemieckie
Jeszcze w 1146 roku przeciwko Bolesławowi Kędzierzawemu ruszyła wyprawa niemiecka, na której czele stanął król Konrad III. Do interwencji zbrojnej na wschodzie władcę Rzeszy nakłonił Władysław Wygnaniec, który nie ustawał w zabiegach o odzyskanie niedawno utraconego stolca. Na nieszczęście dla tego ostatniego Niemcom w toku wojny z nowym seniorem rodu nie szło najlepiej. W konsekwencji Niemcy powrócili do domu po złożeniu im przez Kędzierzawego sporego okupu.
W celu pozyskania margrabiów niemieckich Bolesław Kędzierzawy wyekspediował na zachód w 1147 roku Mieszka Starego, aby pomógł Albrechtowi Niedźwiedziowi i Konradowi Miśnieńskiemu podczas krucjaty przeciwko Słowianom połabskim. Z kolei już rok później (1148) Bolesław zaprosił do Kruszwicy Albrechta, gdzie wydano za mąż jego siostrę Judytę za syna margrabiego, Ottona. W ten sposób zadzierzgnięto sojusz z wolna kształtującą się Marchią Brandenburską, z którą Polska później przez wiele lat się zmagała. Ale na razie z niebezpieczeństwa nikt nie zdawał sobie w ogóle sprawy.
Stosunki polsko-niemieckie ponownie pogorszyły się, gdy władzę w Rzeszy przejął cesarz Fryderyk Barbarossa, następca zmarłego w 1152 roku Konrada III. Już w 1157 roku nowy cesarz, na wyraźne prośby Władysława Wygnańca, podjął się zorganizowania kolejnej wyprawy interwencyjnej na wschód. W odróżnieniu od kampanii 1146 roku wojska niemieckie w 1157 roku sprawiły się znacznie lepiej. Pomógł im w tym częściowo sam Kędzierzawy, który nie zdecydował się bronić czołowych polskich grodów usytuowanych nad Odrą: Bytomia Odrzańskiego, Głogowa i innych.
W rezultacie Niemcy bez większych trudności dotarli w okolice Poznania. Tutaj Bolesław Kędzierzawy zdecydował się na rokowania z cesarzem. Po ich zakończeniu złożył Fryderykowi (w miejscowości Krzyszkowo pod Poznaniem) hołd lenny. W trakcie specjalnej ceremonii Bolesław upadł do nóg imperatora i błagał o wybaczenie. Cesarz wspaniałomyślnie wysłuchał błagań Piasta i uznał jego władzę nad Polską.
Bolesław Kędzierzawy - nieudane wyprawy do Prus
Bolesław Kędzierzawy już od początku swych samodzielnych rządów prowadził także aktywną politykę wobec Prus. Jeszcze w 1147 roku wyruszył przeciwko poganom z północy. Jego głównym celem była chrystianizacja zaatakowanego obszaru. Wskutek zdecydowanego oporu Prusów nie był jednak w stanie przeprowadzić tego zamierzenia.
Definitywna klęska polityki pruskiej księcia nastąpiła w 1166 roku. Wówczas to jego wojska poniosły druzgocącą porażkę na bagnach mazurskich. Niewiele brakowało, aby pożegnał się wtedy z życiem, tak jak jego młodszy brat Henryk Sandomierski.
W toku wyprawy z 1166 roku Bolesław Kędzierzawy dowodził źle, by nie powiedzieć fatalnie. Gdyby tego było jeszcze mało, jego pozycja w kraju stawała się coraz słabsza, co przeszkadzało mu w podjęciu ekspedycji o charakterze odwetowym przeciwko poganom. Tak więc w dotychczasowych zmaganiach polsko-pruskich zdecydowanie na razie górą byli innowiercy.
Spory o Śląsk
Po śmierci Władysława Wygnańca (1159) do Polski powrócili jego synowie: Mieszko Plątonogi i Bolesław Wysoki. W przeciwieństwie do ambitnego ojca jego potomkowie nie zamierzali występować (przynajmniej na razie) z mieczem w dłoni przeciwko Bolesławowi Kędzierzawemu. W zamian za to senior rodu osadził ich na Śląsku, zatrzymując jednak w głównych grodach swoich ludzi.
Sytuacja zmieniła się już w 1166 roku. Synowie Wygnańca, wykorzystując klęskę pruską Kędzierzawego przeszli do kroków zaczepnych, wypędzając z okupowanych grodów śląskich siły seniora. Odpowiedź Bolesława była błyskawiczna. Jeszcze w 1167 roku wyprawił się przeciwko buntownikom, jednak nie był w stanie zmusić ich do posłuchu.
Wydawało się, iż w 1172 roku szczęście uśmiechnęło się do Bolesława Kędzierzawego, albowiem z Wrocławia musiał rejterować Bolesław Wysoki z powodu spisku jego młodszego brata Mieszka i syna Jarosława. Spiskowców poparł – jak wszystko zdaje się na to wskazywać – senior rodu. Na nic mu się to jednak zdało, gdyż uciekinier zwrócił się o pomoc do cesarza Fryderyka Barbarossy. W efekcie jeszcze w 1172 roku Wysoki wrócił do swych włości, zaś Kędzierzawy musiał zapłacić imperatorowi 8 000 grzywien srebra, aby uniknąć ewentualnego konfliktu z cesarstwem. W imieniu Kędzierzawego z Niemcami rozmawiał Mieszko Stary.
Bolesław Kędzierzawy - śmierć i dziedzictwo
Bolesław IV Kędzierzawy zmarł 5 stycznia 1173 roku. Nie pozostawił po sobie dziedzica, zdolnego objąć w przyszłości po nim tron. Jego najstarszy syn Bolesław zmarł w 1172 roku. Z kolei młodszy z synów Leszek, urodzony około 1160 roku, był zbyt chorowity, aby sprawować samodzielne rządy.
Współcześni historycy różnie oceniają postać Bolesława Kędzierzawego. Dla większości z nich nie był on wzorem idealnego władcy. Z pewnością nie był też jakimś tęgim wojownikiem. Niedostatki w sztuce rycerskiej próbował nadrabiać w sferze dyplomatyki. Również i na tym polu zdarzały mu się dotkliwe porażki.
Bolesław Kędzierzawy zapisał się w historii natomiast jako książę-funtator. Kilkukrotnie obdarzył różnymi przywilejami instytucje kościelne. Były to:
- Kolegiata kanoników regularnych w Trzemesznie (1144)
- Opactwo benedyktynów w Mogilnie (ok. 1146)
- Opactwo benedyktynów na wrocławskim Ołbinie (1149)
- Klasztor cystersów w Łeknie (1153)
- Diecezja wrocławska (ok. 1155)
- Kolegiata kanoników regularnych w Czerwińsku (1161)
- Kolegiata bożogrobców w Miechowie (ok. 1163)
- Klasztor cystersów w Jędrzejowie (między 1153 a 1167)
Autor: dr Mariusz Samp
Bibliografia:
- Bajkowska Ewa, Dramat samotnego jeźdźca, czyli Henryk Sandomierski w historii, legendzie i literaturze, „Zeszyty Sandomierskie” 22 (2006).
- Barański Marek Kazimierz, Dynastia Piastów w Polsce, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2005.
- Biniaś-Szkopek Magdalena, Bolesław IV Kędzierzawy – książę Mazowsza i princeps, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 2009.
- Biniaś-Szkopek Magdalena, Działalność fundacyjna i donacyjna Bolesława IV Kędzierzawego, „Przegląd Naukowo-Metodyczny. Edukacja dla Bezpieczeństwa” 2 (2009), 1.
- Dworsatschek Mariusz, Władysław II Wygnaniec, Wydawnictwo Universitatis, Kraków 2009.
- Labuda Gerard, Zabiegi o utrzymanie jedności państwa polskiego w latach 1138-1146, „Kwartalnik Historyczny” 66 (1959), 4.
- Miśkiewicz Benon, Najazd Fryderyka Barbarossy na Polskę w roku 1157, [w:] idem, Szkice z dziejów wojskowości, Warszawa-Poznań 1991.
- Miśkiewicz Benon, Walki wewnętrzne na terenie Polski w latach 1142-1146, [w:] idem, Szkice z dziejów wojskowości, Warszawa-Poznań 1991.
- Rosik Stanisław, Wiszewski Przemysław, Wielki poczet polskich królów i książąt, Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław 2006.
- Smolka Stanisław, Mieszko Stary i jego wiek, wprowadzenie Jan Tęgowski, Wydawnictwo Avalon, Kraków 2009.
- Teterycz-Puzio Agnieszka, Henryk Sandomierski – polski krzyżowiec (1126/1133 – 18 X 1166), Wydawnictwo Avalon, Kraków 2017.
- Wasilewski Tadeusz, Bolesław IV Kędzierzawy, [w:] Poczet królów i książąt polskich, red. A. Garlicki, Spółdzielnia Wydawnicza „Czytelnik”, Warszawa 1978.
- Zientara Benedykt, Władysław II Wygnaniec, [w:] Poczet królów i książąt polskich, red. A. Garlicki, Spółdzielnia Wydawnicza „Czytelnik”, Warszawa 1978.