Hetman Stanisław Koniecpolski - życiorys, kariera, najważniejsze bitwy
Stanisław Koniecpolski to słynny polski hetman wielki koronny, który już od 19 roku życia uczył się w praktyce taktyki działań wojennych. Na początku swojej kariery wojskowej służył pod dowództwem innego legendarnego hetmana, Stanisława Żółkiewskiego, którego po jego śmierci zastąpił na tym stanowisku. Słynne były zwycięstwa Stanisława Koniecpolskiego w trakcie działań wojennych prowadzonych przeciwko Kozakom, Szwedom oraz Tatarom.
Jeśli szukasz więcej informacji i ciekawostek historycznych, sprawdź także zebrane w tym miejscu artykuły o historii Polski.
Z tego artykułu dowiesz się:
Stanisław Koniecpolski: wykształcenie, wczesna kariera wojskowa, ciekawostki
Stanisław Koniecpolski – pochodzenie, edukacja, majątek, ciekawostki
Stanisław Koniecpolski był synem wojewody sieradzkiego Aleksandra Koniecpolskiego oraz Anny Sroczyckiej. Urodził się najprawdopodobniej 9 lutego 1691 roku. Dzięki pozycji, jaką miał na dworze królewskim jego ojciec w roku 1603 podjął naukę w Akademii Krakowskiej. Później trafił na dwór królewski, celem nabrania ogłady i zdobycia orientacji w sprawach politycznych. Podobno w tym zakresie wykazywał się dość dużą inteligencją i orientacją. Spędził później również kilka miesięcy we Francji.
Po powrocie do posiadłości ojca w Ruścu niedaleko Bełchatowa uczył się zarządzania dobrami i starostwami. Niestety niedługo później, w 1609 roku, zmarł jego ojciec. Stanisław otrzymał wtedy miasteczko Wieluń. Wspomina się, że jednym z czynników, jaki zadecydował o przyszłej karierze wojskowej Stanisława, był fakt, że miał on wadę wymowy, miał się bowiem zacinać przy trudniejszych wyrazach.
Już w wieku 19 lat jego kariera wojskowa się rozpoczęła. W roku 1610 wraz ze swoim bratem Przedborem oraz 200 husarzami i 100 piechurami znalazł się w obozie królewskim pod Smoleńskiem. 8 czerwca 1611 roku w wyniku zawalenia się murów Smoleńska w trakcie oblężenia śmierć poniósł jego brat, Stanisław powrócił zatem do Koniecpola, aby go pochować. W późniejszym czasie w momencie rozdziału dóbr rodzinnych Stanisław po bracie przejął starostwo żarnowieckie. Jako najstarszy z rodzeństwa otrzymał również Koniecpol oraz okoliczne wsie. Po pogrzebie brata powrócił na front, gdzie trafił pod komendę Jana Karola Chodkiewicza. Uczestniczył już wtedy w wyprawie na Moskwę, brał udział w bitwach stoczonych 12 października 1611 roku i 1-3 września 1612 roku.
Pod dowództwem Stanisława Żółkiewskiego, małżeństwo Koniecpolskiego
Stanisław Koniecpolski od roku 1613 służył pod komendą hetmana Stanisława Żółkiewskiego, który miał w przyszłości mieć znaczny wpływ na rozwój kariery Stanisława. Sam Stanisław stacjonował wtedy na Ukrainie, zaś w roku 1614 dowodził oddziałami wysłanymi przeciwko buntownikom pod wodzą Karwackiego. Buntowników rozbił w bitwie pod Rohatynem w dniu 17 maja, a samego Karwackiego wysłał do Żółkiewskiego zakutego w kajdany. Rok później Stanisław ożenił się z córką hetmana Katarzyną. W tym też czasie został mianowany podstolim koronnym. Jego żona niestety w 1616 roku zmarła w trakcie porodu, nie przeżyło również ich dziecko.
W latach 1615 i 1616 Stanisław Koniecpolski walczył z Tatarami (niestety orda uszła jego pogoni) oraz z hospodarem mołdawskim Radu Mihneą (którego udało się zmusić do zawarcia układu). W roku 1617 uczestniczył z kolei w misjach dyplomatycznych: w rokowaniach z Iskenderem paszą (układ pod Buszą) oraz z Kozakami (układ w Olszanicy). W roku 1618 Stanisława spotkać miało pierwsze ważne wyróżnienie, bowiem po części dzięki wstawiennictwu teścia otrzymał w kwietniu buławę hetmana polnego. Jego kariera na tym stanowisku nie zaczęła się jednak pomyślnie, bowiem we wrześniu tego samego roku Żółkiewski i podlegający mu Koniecpolski praktycznie pozwolili na porażkę z ordą pod Oryninem, nie podejmując od razu walki, a późniejsza pogoń nic już nie dała.
Stanisław Koniecpolski wziął również udział w wyprawie na Mołdawię i przegranej bitwie pod Cecorą 19 września 1620 roku. Sam dowodził wtedy prawym skrzydłem armii. W trakcie odwrotu zginął hetman Żółkiewski, natomiast Koniecpolski został wzięty do niewoli. Zamknięto go w Białogrodzie, dzisiaj jest to Akerman. Przebywał w ciężkich warunkach i podobno w tym czasie zaczął cierpieć na chorobę nerek. Później został przeniesiony do Zamku Siedmiu Wież, znajdującego się niedaleko Konstantynopola. Dzięki pieniądzom otrzymanym od szwagra i wojewody sieradzkiego Kaspera Denhoffa żył tam w zdecydowanie lepszych warunkach, miał nawet służbę. Jego późniejsze wykupienie kosztowało jednak majątek: 30 000 talarów, zaś wiosną 1623 roku powrócił do Polski. Jeśli szukasz więcej ciekawostek, sprawdź także ten artykuł na temat wojny o ujście Wisły.
Stanisław Koniecpolski jako hetman wielki koronny
Walki z Kozakami zaporoskimi i Szwedami, najważniejsze wygrane bitwy
De facto przejął już wtedy obowiązki zmarłego Żółkiewskiego. Musiał zająć się reorganizacją armii, ponieważ z powodów finansowych większości żołnierzy po bitwie pod Chocimiem wymówiono służbę. Miał też okazję zrewanżować się Tatarom za dotychczasowe porażki. 6 lutego 1624 roku pod Szmańkowcami rozbił oddziały tatarskie. Do kolejnej istotnej bitwy doszło pomiędzy Haliczem, Martnowcem i Bołszowcem 20 czerwca, również wygranej przez wojska Koniecpolskiego. W nagrodę za odniesione w tym czasie zwycięstwa otrzymał 30 000 złotych oraz stanowisko wojewody sandomierskiego. W roku 1625 hetman polny miał z kolei do czynienia z buntem Kozaków zaporoskich. Do bitwy doszło 25 października koło Kryłowa, jednakże nie poszła ona po myśli Koniecpolskiego, ataki jego wojsk zostały odparte. W kolejnym roku nie zdołał skutecznie powstrzymać ataku Tatarów, którzy podeszli nawet pod Tarnopol. Oddziałom Koniecpolskiego udało się jedynie zaatakować tylną straż wrogich wojsk.
Został później zmuszony do przerzucenia sił na północ, gdzie doszło do ataku Szwedów na Prusy Królewskie. Koniecpolskiemu udało się tego dokonać wyjątkowo sprawnie. Jako że siły szwedzkie przewyższały liczebnie te, którymi dysponował Stanisław, starał się raczej uciekać do taktyki ataków podjazdowych oraz przerywać szwedzkie linie komunikacyjne. Później, już w 1627 roku, po części dzięki wylaniu Wisły udało mu się pokonać wrogie wojska w bitwie pod Czarnem w dniu 12 kwietnia. Później zdobył jeszcze Gniew, zaś w dniach 7-8 sierpnia doszło do bitwy ze Szwedami pod Tczewem.
W trakcie bitwy Koniecpolski stracił nawet konia, ale z drugiej strony ranny w szyję został Gustaw Adolf, co spowodowało wycofanie się Szwedów. Rok 1628 to rozwiązywanie problemów finansowych i wkroczenie sojuszników – korpusu austriackiego. Do ostatecznej rozprawy doszło 27 czerwca 1629 roku pod Trzcianą, gdzie Koniecpolski znowu był górą. Jego zwycięstwo nie zostało jednak właściwie wykorzystane, a on sam nie miał żadnego wpływu na warunki zawartego w dniu 26 września 1629 w Starym Targu rozejmu.
Powrót na Ukrainę, kolejne stoczone z Tatarami i wygrane bitwy, śmierć hetmana
Został zresztą w 1630 roku ponownie rzucony na Ukrainę, gdzie rozpoczęło się powstanie Kozaków pod dowództwem Tarasa Fedorowicza. Koniecpolski dowodził nawet oblężeniem Perejasławia, w którym uciekający przed pościgiem schronili się powstańcy. Pozbawiony wsparcia artylerii nie był jednak w stanie zdobyć miasta. 8 czerwca zawarta została ugoda. Dwa lata później (w 1632 roku) Stanisław Koniecpolski otrzymał upragnioną buławę hetmana wielkiego koronnego. Już nowy król Władysław IV (którego po wahaniach poparł na sejmie elekcyjnym), mianował go kasztelanem krakowskim.
Już w 1633 roku hetman musiał jednak ponownie zmierzyć się ze starym wrogiem – Tatarami. Wyruszył przeciwko nim z Baru, a następnie pobił 4 lipca pod Sasowym Rogiem. Do kolejnej bitwy, również wygranej, doszło 22 października pod Kamieńcem Podolskim. Dzięki dobrze zorganizowanej obronie na atak nie zdecydował się później i Murtaza pasza. 19 sierpnia zawarty został układ polsko-turecki. W późniejszych zaś latach hetman aktywnie działał na rzecz rozbudowy polskiej artylerii oraz unowocześnienia już istniejącej.
W późniejszych latach 30. Stanisławowi Koniecpolskiemu coraz częściej dokuczały problemy zdrowotne, w związku z czym często zastępował go Mikołaj Potocki. Jednak np. w 1640 roku sam uczestniczył w walkach z ordą pod wodzą Islama Gireja. Zdecydowane zwycięstwo odniósł natomiast w roku 1644, kiedy to pod Ochmatowem stając naprzeciw Tuhaj beja dysponował prawie 19 000 żołnierzy. Wojska Tuhaj beja zostały rozbite, wielu Tatarów utonęło, gdyż w trakcie ucieczki załamał się pod nimi lód. Na sejmie powitano hetmana jak bohatera. W tym też czasie król Władysław IV zaczął planować wyprawę wojenną przeciwko Turcji, jednakże Stanisławowi Koniecpolskiemu niedane już było w tej wojnie uczestniczyć. Zmarł bowiem 11 marca 1646 roku w Brodach. Został pochowany 30 kwietnia 1646 roku.
Autor: Herbert Gnaś
Bibliografia:
- M. Nagielski, Poczet hetmanów Rzeczypospolitej. Hetmani koronni, Bellona, Warszawa 2005.
- L. Podhorodecki, Sławni hetmani Rzeczypospolitej, Wydawnictwo Mada, Warszawa 1994.