Jan Długosz - pochodzenie, życiorys, twórczość, ciekawostki

Opublikowano: 01.12.2023Autor: Herbert GnaśDrukujUdostępnij

Życiorys Jana Długosza, edukacja, ciekawostki biograficzne

Pochodzenie i początki edukacji

Jan Długosz urodził się w 1415 roku w Brzeźnicy. Był synem Beaty oraz Jana z Niedzielska. Jan odziedziczył po ojcu herb Wieniawa. W Niedzielsku pod Wieluniem znajdował jego dom rodzinny, zaś jego ojciec w uznaniu zasług na polu walki (brał udział między innymi w bitwie pod Grunwaldem) otrzymał funkcję starosty brzeźnickiego. Jan był dopiero czwartym dzieckiem swoich rodziców, natomiast drugie i trzecie z ich dzieci zmarły jeszcze jako niemowlęta.

Jan Długosz w wieku sześciu lat rozpoczął swoją edukację w szkole parafialnej w Nowym Korczynie. Uczył się potem jeszcze w kilku innych szkołach. Ważny dla jego edukacji był rok 1428, w którym Jan zaczął uczyć się na Wydziale Sztuk Wyzwolonych na Uniwersytecie Krakowskim (późniejszy Uniwersytet Jagielloński).

Podczas swoich studiów zetknął się z Janem Dąbrówką. Znana już mu była Kronika Wincentego Kadłubka, zdobył również szeroką wiedzę z zakresu historii. W tym czasie zapoznał się także z wieloma dziełami literackimi, a także nauczył się języka łacińskiego. Na wspomnianym Wydziale przebywał do roku 1431, jednakże co ciekawe nie uzyskał w tym czasie jakiegokolwiek stopnia naukowego.

Praca Jana Długosza u Zbigniewa Oleśnickiego, wczesna kariera duchownego

Również w roku 1431, w wieku 16 lat, rozpoczął pracę w kancelarii biskupa krakowskiego Zbigniewa Oleśnickiego jako notariusz. Niewątpliwie była to wtedy postać ważna: zagorzały zwolennik umacniania kościoła, który w 1449 został pierwszym polskim kardynałem. Na początku lat 30. XV wieku Jan Długosz nadzorował jego kancelarię, odpowiadał również z za archiwum biskupie, które miał uporządkować. Z czasem poziom zaufania Oleśnickiego do Długosza wzrósł, co poskutkowało jego awansem na jego sekretarza przybocznego. Później zaś zarządzał dworem Oleśnickiego a nawet jego majątkiem, zarówno osobistym, jak i biskupim.

W czasie tej pracy Jan Długosz miał możliwość odbyć kilka istotnych podróży: na sobór powszechny w Bazylei, uczestniczył w pielgrzymce do Jerozolimy, zaś na Węgrzech uratował życie Zbigniewowi Oleśnickiemu, który inaczej zginałby w wyniku tumultu wśród tłumu. W roku 1448 samodzielnie wybrał się po kapelusz kardynalski swojego mentora. Długosz był trzecim z kolei posłem w tej sprawie, dwa poprzednie poselstwa Oleśnickiego wróciły z niczym. Po śmierci Oleśnickiego w 1455 roku Jan Długosz był wykonawcą jego testamentu.

Równocześnie zaczęła się kariera Jana Długosza jako duchownego. W roku 1434 jego stryj Bartłomiej zrzekł się na jego korzyść probostwa w Kłobucku, Długosz przyjął zatem święcenia kapłańskie, w tym ostatnie, zgodnie z prawem, w wieku 25 lat, w 1440 roku. Kolejno w latach 1444 i 1445 uzyskał także odpowiednio kantorię i kustodię w kolegiacie wiślickiej. Na późniejsze trudności w rozwoju tej kariery niewątpliwy wpływ miał jednak fakt, że Zbigniew Oleśnicki często stał w opozycji do Kazimierza Jagiellończyka. Wspomnianego zaś probostwa w Kłobucku zrzekł się w 1449 roku na rzecz młodszego brata, również Jana. Nawiasem mówiąc imię to było wśród licznych dzieci Jana z Niedzielska powszechne. W tym czasie Długosz sfinansował budowę kilku kościołów (Chotel, Odanchowo, Szczepanów), stworzył również kilka fundacji klasztornych. A może zainteresuje cię także ten artykuł o kronikach Wincentego Kadłubka?

Historia współpracy z Kazimierzem Jagiellończykiem, misje dyplomatyczne i śmierć Jana Długosza

Po śmierci Zbigniewa Oleśnickiego Jan Długosz sporadycznie doradzał Kazimierzowi Jagiellończykowi, który cenił jego wiedzę i kwalifikacje, w tym w zakresie zarządzania. W 1457 roku uczestniczył w misji, która miała za zadanie wykupienie od Zakonu Krzyżackiego Malborka oraz kilku innych zamków. Trzy lata później uczestniczył w negocjacjach pokojowych z Zakonem, które niestety nie zakończyły się sukcesem.

Chwilowo popadł w niełaskę, kiedy zaangażował się w spór dotyczący tego, kto miał objąć biskupstwo krakowskie. Został nawet wtedy skazany na banicję, zaś jego dobra zostały skonfiskowane a mieszkanie w Krakowie złupiono. W 1463 roku uzyskał amnestię. Wrócił do łask i ponownie rozpoczął współpracę z królem. W 1464 współuczestniczył w przygotowywaniu memoriału dotyczącego praw Polski do Pomorza. Od 1467 roku był nauczycielem synów Kazimierza. Zajmował się ich edukacją do 1475 roku.

W roku 1471 zaproponowano mu nawet biskupstwo praskie. W obliczu jednak sytuacji w Czechach odmówił przyjęcia tej funkcji. Miał wtedy postawić warunek zaporowy: powrót Czech do jedności z kościołem katolickim. Wyjazd do Czech odbił się wyraźnie na jego zdrowiu. Mimo to uczestniczył w dalszym ciągu w misjach dyplomatycznych. W roku 1473 brał udział w negocjacjach z Czechami i Węgrami w Nysie i Opawie.

W 1478 roku został natomiast wysłany z misją do Macieja Korwina. Celem było przekonanie go, by przestał popierać Krzyżaków. Misja ta zakończyła się tylko częściowym sukcesem, z którego polski król nie był zadowolony. Ponownie, jak w przypadku wyprawy do Czech w 1471 roku Długosz po powrocie zachorował. W roku 1479 decyzją Kazimierza Jagiellończyka został wybrany arcybiskupem lwowskim. Niestety realnie nie objął już objąć tej funkcji, nasz słynny historyk zmarł bowiem 19 maja 1480 roku, natomiast formalne zatwierdzenie papieskie objęcia przez niego arcybiskupstwa dotarło do Polski dopiero w czerwcu.

Twórczość Jana Długosza

Zdecydowanie największym dziełem Jana Długosza były Annales seu cronicae incliti Regni Poloniae. W cyklu tym kronikarz ujął znaną mu historię Polski. Całość liczy 12 ksiąg, a te z kolei razem około 3000 stron. Pisząc je Długosz przeanalizował dostępne wtedy polskie źródła pisane, korzystał też z przekazów ustnych, a w przypadku niedoboru informacji opierał się na swoich własnych domniemaniach na podstawie posiadanej wiedzy historycznej. Co ciekawe po raz pierwszy w historii całość dzieła Długosza ukazała się drukiem nie w Polsce, ale w Lipsku w 1711 roku. Nosiło ono w tym wydaniu tytuł Historiae Polonicae libri XII.

Długosz zajmował się również żywotami świętych. Przede wszystkim należy tu wymienić opisane przez niego życiorysy św. Kunegundy oraz św. Stanisława. W kontekście żywotu św. Kingi ciekawostką jest, że oryginał nie został napisany przez niego samego, a przez jego sekretarza, którym był Krzysztof z Dębowca. Stworzył również Katalogi arcybiskupów gnieźnieńskich i biskupów polskich.

Słynny kronikarz napisał także i inne utwory (zachowały się również jego listy). Jeszcze w 1440 roku, kiedy zarządzał włościami Zbigniewa Oleśnickiego podjął się stworzenia listy majątku wchodzącego w skład diecezji krakowskiej. Zawartości dzieła o tytule Liber beneficiorum episcopatus Cracoviensis niestety nigdy nie poznamy, gdyż zaginęło. Do zamiaru swojego powrócił około 30 lat później umieszczając w Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis oprócz informacji dotyczących składu majątku diecezji krakowskiej również elementy wiedzy historycznej.

Jan Długosz był jednak również autorem ksiąg, których być może byśmy się po nim nie spodziewali, a przynajmniej dosyć oryginalnych. Długosz był bowiem nie tylko kronikarzem, ale i geografem, o czym może świadczyć napisana przez niegoChorografia Regni Poloniae. Opisał w niej ziemie należące do Polski w czasach, w których żył ale i ziemie, które Polska utraciła na zachodzie. W Chorografii znalazło się również miejsce dla Wielkiego Księstwa Litewskiego. Długosz w swoich opisach był niezwykle dokładny, ujął w nich rzeki z dopływami, ich źródła, góry oraz istniejące miejscowości.

Długosz zajmował się również heraldyką, czego dowodem jest Insignia seu clenodia incliti Regni Poloniae. Jan Długosz opisał w nim aktualne herby istniejące w Królestwie Polskim oraz przedstawił rodziny szlacheckie. W niektórych źródłach pojawia się informacja o problematyczności autorstwa w odniesieniu do tego dzieła. W roku 1448 Jan Długosz zlecił z kolei malarzowi Stanisławowi Durinkowi wykonanie rysunków chorągwi Zakonu Krzyżackiego, które zostały zdobyte przez polskie wojska na polach bitew. Znalazły się one w Banderia Prutenorum. Kronikarz miał obawiać się, że chorągwie te będą niszczeć pod wpływem czasu i chciał zachować ich wygląd dla potomności.

Autor: Herbert Gnaś

Bibliografia:

1. J. Dąbrowski, Dawne dziejopisarstwo polskie (do roku 1480), Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich, Wrocław 1964.
2. A. Witkowska, Wyobrażenia o cudzoziemcach w świetle „Roczników” Jana Długosza, http://www.jandlugosz.edu.pl/files/artykuly/Aleksandra_Witkowkska_Wyobrazenia_o_cudzoziemcach_w_swietle_Rocznikow_Jana_Dlugosza_Rozdzial_1_Zycie_i_tworczosc.pdf,  dostęp: 08.12.2020.
3. J. Wyrozumski, 55 lat pracy nad krytyczną reedycją dziejów Polski Jana Długosza, „Nauka”, nr 2/2006.