Jan Szczepanik, czyli „polski Edison” – wykształcenie, przełomowe wynalazki
Jan Szczepanik to słynny wynalazca, o którym mówi się „polski Edison” bądź „galicyjski geniusz”. Mimo że nigdy nie uzyskał wykształcenia technicznego, wszystkiego nauczył się samodzielnie, dzięki czemu odkrył przełomowe wynalazki takie jak kamizelka kuloodporna, telektroskop czy fotometr. Jakie są najważniejsze patenty Szczepanika? Czy to prawda, że polski wynalazca jest protoplastem telewizji? Poznaj fascynującą historię Jana Szczepanika!
Jeśli szukasz więcej informacji i ciekawostek historycznych, sprawdź także zebrane w tym miejscu artykuły o wynalazcach.
Z tego artykułu dowiesz się:
Jan Szczepanik – „polski Edison” i jego najważniejsze wynalazki
Zanim Jan Szczepanik został genialnym wynalazcą…
Jan urodził się 13 czerwca 1872 roku w Rudnikach niedaleko Mościska (teren dzisiejszej Ukrainy). Był nieślubnym synem Marianny Szczepanik, córki rolników z Mościska. Gdy Jan skończył rok, został osierocony – Marianna wyszła bowiem za innego mężczyznę, porzucając swoje dziecko. Jan wychowywany był więc przez ciotkę Salomeę i wujka Wawrzyńca Gradowiczów. Czasami opiekowali się nim również dziadkowie – Stanisław i Katarzyna Szczepanik. Jako że chłopiec najwięcej czasu spędzał w okolicy Krosna, właśnie tam rozpoczął swój pierwszy etap edukacji. Jan uczył się w pojezuickiej szkole ludowej w Krośnie, dokąd zresztą przeprowadziła się później ciotka Salomea z wujkiem Wawrzyńcem. Następnie Jan kontynuował naukę w gimnazjum w Jaśle, gdzie szczególnie dobrze szła mu nauka fizyki oraz matematyki. W 1891 roku Jan Szczepanik został absolwentem seminarium nauczycielskiego w Krakowie. Młody mężczyzna w ten sposób uzyskał uprawnienia do wykonywania zawodu nauczyciela szkoły ludowej.
Jan nauczał dzieci w podkarpackich wioskach, m.in. w Potoku niedaleko Jedlicza, Korczynie (okolice Krosna) i Lubatówce. Szczepanik już wtedy wiedział jednak, że zawód nauczyciela nie jest mu pisany. Między edukowaniem uczniów a codziennym życie Jan próbował swoich sił w tworzeniu nowatorskich wynalazków. Odkrył bowiem, że właśnie to jest jego największą pasją, której chce się oddać. W 1896 roku Jan porzucił etat nauczyciela i przeniósł się do Krakowa. Właśnie tam spełnić chciał swoje wielkie marzenia. Nie wiedział wówczas, że niebawem stanie się sławny niczym Ernest Malinowski, Kazimierz Funk czy Mieczysław Bekker.
Przełomowe patenty i wielki sukces Polaka
Jan Szczepanik spędził w Krakowie jeden rok. Zatrudnił się wówczas w magazynie aparatów fotograficznych należącym do Ludwika Kleinberga. Tam poznał ich konstrukcję, ale też technologię, w jakiej działały urządzenia. Nauczył się również obsługi różnych przyborów fotograficznych. Można powiedzieć, że pobyt w Krakowie był zatem jednym z ważniejszych momentów w karierze Szczepanika. Właśnie w tym mieście zapoznał się bliżej ze środowiskiem naukowym, a także nawiązał cenne znajomości z różnymi naukowcami. Jan wyróżniał się kreatywnością i wiedzą tak ogromną, że Ludwik Kleinberg postanowił sfinansować wdrażanie wynalazków Szczepanika. Widział w młodzieńcu ogromny potencjał, właśnie dlatego chciał wspomóc karierę wynalazcy. Kleinberg założył w Wiedniu towarzystwo, które zajmować się miało opracowywaniem wynalazków Szczepanika – Societe des Inventions Jan Szczepanik et Cie.
W 1898 roku Jan przeprowadził się do Wiednia. Tam skupił się przede wszystkim na badaniach w laboratorium Pragerstrasse i Ungargasse. Wynalazca, ze względu na swój obiecujący talent i wiedzę, został zwolniony ze służby wojskowej przez samego Cesarza Franciszka Józefa I! Mimo wszystko, w 1900 roku i tak został zaciągnięty do wojska. Jan trafił do 45 pułku piechoty w Sanoku. W latach 1900-1902 odbywał służbę wojskową w Przemyślu, gdzie poznał swoją przyszłą żonę – Wandę z Dzikowskich, córkę szanowanego lekarza. Jan poślubił Wandę i razem przenieśli się do Tarnowa. Małżeństwo wyemigrowało później do Wiednia, gdzie młodzi kupili piękne mieszkanie. Jan z Wandą dużo podróżowali po Europie. Odwiedzili kilka państw, w których Jan czerpał wiedzę o nowościach technicznych. W międzyczasie urodził się ich pierwszy syn, Andrzej. W kolejnych latach urodziła im się jeszcze czwórka dzieci.
Promowanie wynalazków nie szło Janowi tak dobrze, jak tego oczekiwał. Z czasem polski wynalazca popadł więc w spore tarapaty finansowe. Małżeństwo musiało wyjechać z Wiednia i wrócić do Tarnowa. Rodzice Wandy pomogli jednak młodej parze, więc życie Szczepaników powróciło do normy – powstawały kolejne wynalazki, które zwróciły oczy światowych naukowców na Jana Szczepanika. Niestety, w 1907 doszło do okropnej tragedii. Nieuważna niania straciła z oczu małego Andrzeja, syna Szczepaników. Dziecko utopiło się w studni, co skutecznie zablokowało wenę twórczą Jana. Po upływie kilku lat okazało się jednak, że Szczepanik wcale nie zapomniał o swojej pasji. Zaczął częściej odwiedzać Berlin, Wiedeń, Paryż i Drezno, poszukując nowinek technicznych i doskonaląc kolejne projekty naukowe. Polski wynalazca skonstruował kilka przełomowych urządzeń, jak:
- Telektroskop – uważa się, że to urządzenie jest protoplastem telewizji. Pozwalało bowiem przesyłać kolorowy obraz ruchomy wraz z dźwiękiem na odległość
- Telefot – urządzenie, które również służyło do przesyłania obrazu na odległość.
- Fotometr – urządzenie służące do pomiaru jasności.
- Fotosculptor – przyrząd, za pomocą którego można było kopiować rzeźby metodą fotograficzną.
Jeśli szukasz więcej ciekawostek, sprawdź także ten artykuł o 10 przełomowych wynalazkach.
Najważniejsze wynalazki Jana Szczepanika, które zmieniły bieg historii
Odkrycia Jana Szczepanika w dziedzinie tkactwa
Jan Szczepanik wynalazł wiele rzeczy. Pozostawił po sobie ogromny dorobek, który mocno wpłynął na bieg historii. Jednym z najsłynniejszych wynalazków Polaka są wszelakie odkrycia w dziedzinie tkactwa. Szczepanik swoje pierwsze wynalazki opracowywał zresztą głównie dla przemysłu włókienniczego. Gdy pracował w Korczynie jako nauczyciel, często odwiedzał warsztaty tkackie i myślał nad tym, jak usprawnić pracę ludzi przy produkcji materiałów. Właśnie on unowocześnił tradycyjne metody chałupnicze. Co udało się osiągnąć Szczepanikowi w dziedzinie tkactwa? Przede wszystkim:
- opracował elektryczną metodę fotograficznego kopiowania wzorów podczas produkcji tkanin,
- odkrył nową metodę elektrycznego sterowania maszyną Jacguarda,
- uprościł i skrócił czas produkcji tkanin, a także obniżył związane z nią koszta.
Jan Szczepanik wpadł również na pomysł, który okazał się zbawienny m.in. dla hiszpańskiego króla Alfonsa XIII – ocalił go podczas zamachu bombowego, za co Szczepanik otrzymał Order Izabeli Katolickiej. Jan opracował bowiem tkaninę kuloodporną, dzięki której powstała później słynna kamizelka kuloodporna. Publicznie testy potwierdziły, że tkanina wynaleziona przez Jana Szczepanika jest odporna na kule, które normalnie zdolne są przebić grube sosnowe deski i blachę z żelaza. Polak był tak bardzo inspirujący w swoich dokonaniach, że sam Mark Twain poświęcił Szczepanikowi aż dwie swoje powieści.
Pozostałe odkrycia i wynalazki „polskiego Edisona”
Jan Szczepanik dokonał jeszcze wielu innych odkryć, które zmieniły historię. Opracował np. system barwnego filmu, na który zresztą w 1900 roku udało mu się zyskać patent. By odwzorować kolory, Szczepanik używał czarno-białego filmu, a także trzech kolorowych filtrów – niebieskiego, zielonego i czerwonego. W 1915 roku Jan wynalazł kamerę filmową przeznaczoną do filmu barwnego, a także projektor filmowy. Wynalazca opracował również system kolorowej fotografii oraz światłoczuły papier barwny. Metodę tę wykorzystało później fotograficzne przedsiębiorstwo Kodak. Bez cienia wątpliwości, Jan Szczepanik był wszechstronnie utalentowanym wynalazcą. Poza wszystkimi wymienionymi wynalazkami pracował również nad telegrafem bez drutu czy projektami maszyn latających. Wynalazca był w „czasach wiedeńskich” tak popularny, że po porady zgłaszało się do niego mnóstwo innych naukowców i światowych wynalazców.
Jan Szczepanik dożył zaledwie 54 lat. Zmarł 18 kwietnia 1926 roku w rodzinnym Tarnowie. Powodem śmierci polskiego wynalazcy był rak wątroby. Nie zapomniano jednak o wielkich dokonaniach Szczepanika, upamiętniając jego postać w Polsce. Wynalazca został patronem szkół i ulic m.in. w Łodzi, Krośnie i Tarnowie. Od 2003 roku w Tarnowie działa Fundacja im. Jana Szczepanika, która ma na celu spopularyzować jego osobę. W tym samym mieście odsłonięte zostały również dwa pomniki wynalazcy. Co ciekawe, Poczta Polska w 2011 roku wydała znaczek pocztowy z wizerunkiem Jana Szczepanika, a także modelem jego kamery filmowej. Szczepanik doczekał się również filmu dokumentalnego o sobie, Galicyjski Geniusz. Wyprodukowany został on przez BM Production z Krakowa w 2013 roku.
Autor: Paulina Zambrzycka
Bibliografia:
- Anna Pragłowska: Obrazy i barwy. O wynalazkach i życiu Jana Szczepanika, Wydawnictwo S-CAN, Tarnów 2012
- Słowiński Przemysław, Kowalik Teresa: Królewski dar. Co Polacy dali światu, Wydawnictwo Fronda, Warszawa 2020
- Praca zbiorowa: Polskie wynalazki techniki XX i XXI wieku, Wydawnictwo Horyzonty, Warszawa 2020