Józef Światło - młodość, wojna, kariera w organach bezpieczeństwa, ucieczka na zachód

Opublikowano: 01.12.2023Autor: Małgorzata JaskłowskaDrukujUdostępnij

Kim był Józef Światło

Józef Światło, czyli Izaak Fleischfarb - młodość i lata wojenne

Józef Światło (1915 - 1994) wsławił się głównie tym, że jako wysoki oficer Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego uciekł na zachód. Jego ucieczka związana jest jednak z szeregiem kontrowersji, gdyż miała ogromne znaczenie zarówno dla Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego PRL, jak i dla władz USA, gdyż Światło posiadał ogromną wiedzę na temat działania służby bezpieczeństwa.

Józef Światło urodził się w rodzinie żydowskiej jako Izaak Fleischfarb. Jego rodzina przeniosła się do Krakowa, gdzie Izaak Fleischfarb chodził do szkoły podstawowej, a następnie pracował jako szewc. W młodości działał w organizacji syjonistycznej oraz w komunistycznym związku młodzieży.

W czasie wojny walczył w kampanii wrześniowej, gdzie został ranny. Dostał się do niewoli niemieckiej, z której udało mu się uciec i przedostał się na tereny okupowane przez armię radziecką. Nie przyznał się jednak do przeszłości w partii komunistycznej, gdyż widział, jak NKWD traktuje polskich komunistów. Aresztowano go i zesłano w głąb Rosji. Gdy został zwolniony po układzie Sikorski-Majski, pojechał do Kazachstanu, gdzie znalazł pracę i poznał swoją żonę Justynę Światło, której nazwisko przyjął.

Po amnestii w 1943 roku wstąpił do dywizji Zygmunta Berlinga. Ujawnił wtedy swoją przeszłość komunistyczną i dzięki temu zaczął szybko awansować. Współpracował z NKWD jako oficer polityczny. Po wojnie Józef Światło zaczął karierę w organach bezpieczeństwa PRL.

Kariera w służbie bezpieczeństwa PRL

Po wojnie Józef Światło został skierowany do Departamentu Personalnego Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego w Warszawie. Brał udział w aresztowaniach żołnierzy AK i współpracował z sowieckimi grupami operacyjnymi. Osobiście brał udział w aresztowaniach, pacyfikacjach i obławach. Był odpowiedzialny za aresztowania działaczy polskiego podziemia i represje. Uczestniczył w sfałszowaniu referendum i wyborów do sejmu. Za swoją działalność otrzymał szereg orderów i odznaczeń.

Od 1948 roku działał w aparacie bezpieczeństwa i współpracował bezpośrednio z Bolesławem Bierutem i Ławrientijem Berią. Brał udział m.in. w aresztowaniu Władysława Gomułki i marszałka Roli-Żymierskiego. Miał dostęp do najtajniejszych akt. Uzyskał ogromną władzę i wpływy, co wykorzystywał na hulaszczy i wystawny tryb życia.

W roku 1953 podpułkownik Józef Światło został wysłany do Berlina Wschodniego, aby uzyskać uciszenie Wandy Brońskiej. W czasie tej wizyty udało mu się uciec do Berlina zachodniego.

Ucieczka Józefa Światły z PRL - przyczyny i znaczenie

Jak wyglądała ucieczka oficera służby bezpieczeństwa

Jak to opisuje sam Józef Światło, ucieczka nie była wcale trudna, a nawet niemal przypadkowa. Po załatwieniu spraw służbowych, on i pułkownik Fejgin udali się na zwiedzanie Berlina. Miasto nie było wówczas oddzielone murem, gdyż mur berliński zaczęto budować dopiero w 1961 roku. Przejścia między sektorami miasta nie były strzeżone. W tym okresie w Berlinie Zachodnim działała jedna sieć komunikacji miejskiej i można było z łatwością przejechać między różnymi sektorami okupacyjnymi. Problemem dla mieszkańców Berlina były różne waluty wprowadzone w strefie radzieckiej i pozostałych. Dlatego też wszędzie pojawiły się kantory wymiany.

Jedna z wersji przebiegu wydarzeń mówi, że oficerowie służby bezpieczeństwa, robiąc zakupy, zorientowali się, że znaleźli się w Berlinie Zachodnim, gdyż w kasie sklepu zażądano od nich waluty, której nie mieli. Następnego dnia postanowili udać się tam ponownie, aby zrobić zakupy za odpowiednią walutę. Józef Światło, jak sam wspomina, postanowił odłączyć się od przełożonego, wmieszać w tłum i uciec. Udał się do władz USA i przedstawił, kim jest. W tym czasie pułkownik Fejgin bezskutecznie czekał na niego godzinę.

Dlaczego Józef Światło uciekł z PRL

Dokładne przyczyny ucieczki Józefa Światły nie są do dziś znane. Najprawdopodobniej Światło obawiał się czystek po śmierci Stalina i wyeliminowaniu Berii lub tendencji antysemickich. Nie wiadomo czy Światło zaplanował ucieczkę, czy też skorzystał z nadarzającej się okazji już w Berlinie.

Istnieją również niesprawdzone przypuszczenia, że podpułkownik Światło był agentem CIA, który w PRL miał za zadanie kompromitowanie różnych działaczy. Światło mógł być również agentem sowieckim, któremu kazano uciec na zachód. Jednak biograf Józefa Światło, Andrzej Paczkowski odrzuca te dwie hipotezy. W Polsce Józef Światło zostawił żonę i dwoje dzieci, którzy w 1968 wyemigrowali do Izraela. Już po ucieczce Światły, władze PRL wysunęły zarzut, że był on agentem wywiadu USA.

Wokół osoby Światły i przyczyn jego ucieczki istnieje wiele niewiadomych i do dziś historycy nie ustalili, dlaczego uciekł. Istnieją przypuszczenia, że mógł zostać porwany, a następnie kazano mu opowiadać, że uciekł pod wpływem chwilowego impulsu. Przyczyną ucieczki mogła być również obawa czystek po aresztowaniu Berii. Światło miał wiele na sumieniu i dużo wiedział. Inna hipoteza mówi, że Światło mógł być agentem KGB, któremu kazano uciec, po to, aby skompromitować ludzi Berii i móc się ich pozbyć po skazaniu na śmierć i straceniu Berii. Pozorowana ucieczka miała posłużyć jako pretekst do czystki w organach bezpieczeństwa PRL i taka czystka naprawdę miała miejsce. Co ciekawe, po ucieczce Światły nie wydano na niego żadnego wyroku za dezercję. Sprawdź także ten artykuł o 10 osobach, które kształtowały opinie Polaków w czasach PRL.

Działalność Józefa Światły w USA

Dalsze losy Józefa Światły

Zaraz po ucieczce Józef Światło odleciał do USA. Radio Wolna Europa zaproponowało mu prowadzenie audycji, w czasie której ujawniał sekrety służby bezpieczeństwa i aparatu władzy w PRL. Wśród Polaków jego audycje wywoływały sprzeciw, gdyż uznawany był za kata. Jednak Jan Nowak Jeziorański podjął decyzję, aby audycje Światły pojawiły się na antenie.

Audycje z udziałem Józefa Światły zaczęły się pojawiać na antenie Radia Wolna Europa od 28 września 1954 roku i były nadawane cyklicznie. Łącznie w latach 1954 - 55 nadano 170 programów z udziałem Józefa Światły, w których ujawniono sekrety działania reżimu komunistycznego w Polsce oraz informacje jak żyją aparatczycy komunistyczni.

Później Józef Światło przeszedł operację plastyczną, zaś miejsce jego pobytu utajniono. Zmarł w roku 1994 w USA. Faktycznie władze USA dopiero w 2010 roku podały informację o śmierci Światły.

Pod koniec XX wieku badacze zajęli się dokładniej osobą Józefa Światły i okazało się, że jego życiorys jest bardziej tajemniczy, niż sądzono. Do dziś nie ustalono, czy naprawdę nazywał się Izaak Fleischfarb i kiedy naprawdę się urodził. Mógł urodzić się wcześniej niż w 1915 roku, gdyż w latach międzywojennych byłby za młody, aby działać w organizacjach syjonistycznych i młodzieżówkach komunistycznych. Również jego dalsze losy w USA i data śmierci nie są pewne.

Znaczenie ucieczki Józefa Światły

Ucieczka i audycje Józefa Światły w Radio Wolna Europa przyczyniły się do licznych zmian w PRL. Po ucieczce Światły zredukowano kadry bezpieki oraz zmieniono sposób postępowania z aresztowanymi. Zakazano znęcania się nad podejrzanymi i zapewniono im minimum 7 godzin snu.

Natomiast po audycjach w Radio Wolna Europa rozwiązano Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego, zaś najbardziej obciążeni przez Światłę oficerowie zostali aresztowani lub zwolnieni z pracy. Po cichu wypuszczono z więzienia Władysława Gomułkę. Wypuszczono również tysiące więźniów politycznych. Niektórzy badacze twierdzą, że ucieczka Józefa Światły i jego audycje w Radio Wolna Europa przyczyniły się do zakończenia epoki stalinowskiej w Polsce. Inni zaś twierdzą, że zmiany były wynikiem procesu odwilży po śmierci Stalina i aresztowaniu Berii.