Kazimierz Jagiellończyk – biografia, osiągnięcia, wojny, potomstwo, znaczenie

Opublikowano: 01.12.2023Autor: Mariusz SampDrukujUdostępnij

Wczesne lata życia i panowanie na Litwie – ciekawostki

Przyszły król Polski pojawił się na świecie pod koniec listopada 1427 roku. Był najmłodszym synem Władysława Jagiełły i jego ostatniej żony Zofii Holszańskiej. W tradycji Kazimierz Jagiellończyk został zapamiętany jako osoba, która nie umiała pisać i czytać. Zdołał jednak nauczyć się języka polskiego i ruskiego. Wielką jego pasją było polowanie.

W 1440 roku jako 13-latek Kazimierz Jagiellończyk został ogłoszony przez panów litewskich wielkim księciem Litwy. Królem Polski był wtedy jego starszy brat Władysław Warneńczyk (który zginął pod Warną), co siłą rzeczy oznaczało zerwanie unii personalnej zawiązanej między obu państwami jeszcze w czasach panowania Władysława Jagiełły (1385).

Początkowo w rządach na Litwie Kazimierzowi pomagali miejscowi możnowładcy, w tym wojewoda wileński Jan Gasztołd i kniaź Jerzy Holszański. Syn Władysława Jagiełły poświęcał sprawom litewskim wiele miejsca i uwagi. Dzięki jego usilnym staraniom zażegnano wiszący w powietrzu konflikt z Mazowszem o Drohiczyn i okoliczne ziemie. Za jego sprawą do państwa litewskiego włączono też Żmudź i Troki, które do tej pory cieszyły się sporą niezależnością.

Panowanie Kazimierza Jagiellończyka nie było w smak wszystkim bojarom litewskim. A szczególnie tym, którzy zostali odcięci przez niego od władzy. W efekcie przeciwko księciu ukonstytuowała się opozycja. W ramach ciekawostki można podać, iż tylko w latach 1440-1444 zorganizowano aż siedem prób zamachów na znienawidzonego księcia. Wszystkie zamachy na całe szczęście zakończyły się niepowodzeniem. W jednym z zamachów Kazimierz został nawet raniony, co jednak nie odbiło się na jego kondycji zdrowotnej.

Kazimierz Jagiellończyk królem

Przywileje szlacheckie w Rzeczypospolitej

Kiedy w 1444 roku pod Warną zginął król Polski Władysław, dla wszystkich było jasne, iż jego następcą musi zostać jego młodszy brat. Oficjalnie Kazimierza Jagiellończyka wybrano na nowego króla Polski w 1445 roku (zjazd szlachty w Sieradzu). Uroczysta koronacja odbyła się natomiast dopiero po dwóch latach, 25 czerwca 1447 roku na Wawelu. Unia polsko-litewska została na powrót reaktywowana.

Kazimierz Jagiellończyk marzył o stworzeniu monarchii litewsko-polskiej z silną pozycją króla. Uważał przy tym, iż dotychczasowe ustępstwa jego poprzedników względem możnych były jakimś nieporozumieniem. W efekcie przeciwko Jagiellończykowi powstała opozycja. Jej działaniami kierował biskup krakowski Zbigniew Oleśnicki. Nawoływał on szlachtę do wypowiedzenia posłuszeństwa niedawno wybranemu królowi.

Konfrontacja między Oleśnickim a Kazimierzem trwała w sumie kilka lat. Zakończyła je niespodziewana śmierć biskupa w 1455 roku. Nieco wcześniej król pogodził się ze szlachtą, nie chciał bowiem wybuchu wojny domowej, a niewiele tak naprawdę brakowało, aby do niej doszło. Pogodzeniu się władcy ze szlachtą towarzyszyło wydanie w 1453 roku w Piotrkowie przywileju, w którym Kazimierz potwierdzał wszystkie swobody i prawa, jakimi do tej pory cieszyło się możnowładztwo świeckie i duchowne.

Z kolei już rok później (1454) król pod wpływem nacisku ze strony szlachty ogłosił słynne przywileje nieszawskie, w których gwarantował, iż nie zwoła pospolitego ruszenia ani nie wyda nowych praw bez uprzedniej zgody sejmików ziemskich. Wydanie obu aktów leżało u podstaw wykształcenia się parlamentaryzmu szlacheckiego. A może zainteresuje cię także ten artykuł na temat Aleksandra I Jagiellończyka?

Klątwa Kazimierza Jagiellończyka

Jeszcze podczas konfliktu ze Zbigniewem Oleśnickim Kazimierz Jagiellończyk został obłożony klątwą. A wszystko przez to, że próbował przejąć kontrolę nad Kościołem w Polsce, co zbiegło się z kryzysem, jaki ogarnął w tym samym czasie Stolicę Apostolską. O tron Piotrowy ubiegało się wówczas dwóch kandydatów: Feliks V i Mikołaj V. Jagiellończyk poparł aspiracje tego drugiego, w zamian za co obdarzono go licznymi przywilejami.

W 1449 roku Mikołaj definitywnie wyeliminował swojego konkurenta, w efekcie czego nie potrzebował już dalszego poparcia Kazimierza. Ten ostatni ani myślał zrzekać się wcześniej uzyskanych uprawnień. Obsadzał więc dalej, według własnego upodobania, polskie biskupstwa. Króla spotkała wobec tego kara – wyklęto go.

Jagiellończyk miał sobie za nic papieską klątwę. Wygasła ona po kilku latach wraz ze śmiercią Mikołaja V w 1455 roku. W sporze ze Stolicą Apostolską Kazimierz wyszedł obronną ręką, ponieważ aż do końca rządów nikt mu nie przeszkadzał przy obsadzaniu biskupstw, zaś następcy zmarłego papieża zadowalali się akceptowaniem kandydatur Jagiellona.

Wojny Jagiellończyka – najważniejsze wydarzenia

Wojna trzynastoletnia (1454-1466)

W 1454 roku wybuchła wojna polsko-krzyżacka, która przeszła do historii pod nazwą wojny trzynastoletniej. Początkowo w konflikcie tym górą byli Polacy, a wszystko przez to, iż mieszkańcy Pomorza, którzy już nie mogli znieść okupacji zakonu, chwycili za broń i wyparli krzyżaków z prawie wszystkich miast pruskich. Później było już tylko gorzej. Jeszcze we wrześniu 1454 roku pospolite ruszenie Wielkopolan pod wodzą Kazimierza Jagiellończyka poniosło sromotną klęskę pod Chojnicami.

Wojna jednak toczyła się dalej. Istotne znaczenie dla strony polskiej miało rozbicie wojsk krzyżackich pod Święcinem na Kaszubach (1462) przez zdobywające coraz większe znaczenie w Polsce oddziały zaciężne, dowodzone przez Piotra Dunina. Z kolei już rok później (1463) flota kaperska Gdańska i Elbląga, składająca się z 25 jednostek, zwyciężyła armadę krzyżacką (w sile 44 okrętów) na wodach Zalewu Wiślanego.

Odniesione zwycięstwa sprawiły, iż zakon w końcu zdecydował się podjąć z Polakami rozmowy pokojowe. Uwieńczono je zawarciem traktatu w Toruniu w październiku 1466 roku. Na jego mocy do Polski wracały Pomorze Gdańskie, ziemia chełmińska i michałowska. Pozostałe ziemie zakonne uznano natomiast za lenno Polski. Jak stąd widać, wojna trzynastoletnia zakończyła się sporym sukcesem Polaków i jej króla. W konsekwencji podniosło się międzynarodowe znaczenie monarchii jagiellońskiej, odgrywającej coraz ważniejszą rolę w Europie Środkowej.

Zmagania o sukcesję dla synów

W 1467 roku doszło do przesilenia w Czechach. Jedno ze zwalczających się tam ugrupowań zaproponowało nawet Kazimierzowi Jagiellończykowi koronę, na co ten jednak w ostatecznym rozrachunku nie przystał. Król Polski wolał, aby stolec praski objął jego syn Władysław i temu też celowi podporządkował swoją politykę względem Czech. Ostatecznie zamiary Jagiellona zostały uwieńczone sukcesem, zaś Władysław rozsiadł się w Pradze już w 1471 roku.

W tym samym 1471 roku Kazimierz Jagiellończyk zamierzał osadzić natomiast w Budzie na Węgrzech kolejnego ze swoich synów, królewicza Kazimierza. Pod koniec 1471 roku królewicz pociągnął z naprędce zebranym wojskiem zaciężnym w kierunku stolicy Węgier, jednak nie był w stanie tam nawet dotrzeć. W efekcie, trwająca do 1472 roku, wyprawa zakończyła się fiaskiem Polaków. W 1474 roku król Kazimierz Jagiellończyk zrezygnował oficjalnie ze starań o koronę św. Stefana na czas życia ówczesnego króla Węgier Macieja Korwina.

Niepowodzenie na froncie węgierskim Kazimierz Jagiellończyk powetował sobie podczas konfliktu czesko-węgierskiego, wspierając swego syna Władysława. Zmagania Czechów i Węgrów trwały w sumie kilka lat. Doszło nawet do tego, iż wojska jagiellońskie wraz z wiernymi Władysławowi oddziałami z Czech i Śląska pokonały siły Korwina pod Swanowicami (1474). Niestety zwycięstwo to nie przyniosło królowi polskiemu żadnych spodziewanych korzyści. Kiedy pięć lat później (1479) Węgry i Czechy zawarły traktat pokojowy, Kazimierza Jagiellończyka w ogóle w nim nie uwzględniono.

Kazimierz Jagiellończyk był wojowniczym monarchą i tak szybko nie rezygnował z raz obranego kursu. Tak zatem, kiedy w 1490 roku zmarł Maciej Korwin, postanowił opanować Węgry dla kolejnego ze swoich synów, Jana Olbrachta. Możni węgierscy jednak na tronie w Budzie osadzili Władysława Jagiellończyka, dotychczasowego króla Czech. W 1491 roku w Korzycach Jan Olbracht porozumiał się z bratem i w zamian za uzyskanie odeń Śląska zrzekł się korony węgierskiej.

Elżbieta Rakuszanka i dzieci Kazimierza Jagiellończyka

Kazimierz Jagiellończyk żenił się jedynie raz. Nastąpiło to na początku 1454 roku. Wybranką króla została Elżbieta Rakuszanka, córka cesarza austriackiego Albrechta II. Pożycie małżeńskie króla było udane. Doczekał się w sumie aż trzynaściorga dzieci. Jagiellończyk był zatem jednym z najbardziej płodnych władców Polski. Więcej, bo czternaścioro dzieci, miał panujący w XVIII wieku król August III Sas.

Spośród sześciu synów Kazimierza aż czterech zostało królami. Byli to:

• Władysław II Jagiellończyk (1456-1516) – król Czech i Węgier
• Jan I Olbracht (1459-1501) – król Polski
• Aleksander Jagiellończyk (1461-1506) – król Polski i wielki książę litewski
• Zygmunt I Stary (1467-1548) – król Polski i wielki książę litewski

Córkami Kazimierza były: Jadwiga Jagiellonka (1457-1502) – żona księcia bawarskiego Jerzego Bogatego; Zofia Jagiellonka (1464-1512) – żona elektora brandenburskiego na Ansbach Fryderyka; Elżbieta Jagiellonka (1465-1466); Elżbieta Jagiellonka (1472-1480); Anna Jagiellonka (1476-1503) – żona księcia pomorskiego Bogusława X; Barbara Jagiellonka (1478-1534) – żona księcia saskiego Jerzego Brodatego; Elżbieta Jagiellonka (1482-1517) – żona księcia legnickiego Fryderyka II.

Śmierć króla i znaczenie jego rządów

Kazimierz Jagiellończyk zmarł 7 czerwca 1492 roku. Miał wówczas 65 lat. Jego ciało pochowano na Wawelu w sarkofagu, sporządzonym przez Wita Stwosza.

Bardzo przychylne świadectwo na temat syna Władysława Jagiełły wystawił urodzony w 1457 roku kronikarz Maciej Miechowita. Według niego Kazimierz był „postaci wyniosłej, twarzy podłużnej i pełnej […] od młodości aż do końca życia zawsze myśliwy i łowca […] zawsze trzeźwy, pił wodę, a win i sycery nie używał i nawet zapachu ich nie lubił […] W biesiadach pobłażliwy i wytrwały, na trudy, zimno, dym, wiatr, upał najcierpliwszy. Kler szanował, od poddanych żądał pieniędzy, o przyrzeczeniach pamiętał, był prawdomówny, pożyczki zwracał”.

Polscy historycy od dawna śledzili życiorys Kazimierza Jagiellończyka. Zdaniem wielu z nich, był on wybitnym politykiem i jednym z największych, jeśli nie największych polskich królów. Niestety Jagiellończyk w odróżnieniu od swego ojca nie był jakimś szczególnym strategiem czy taktykiem. Był natomiast walecznym rycerzem. To dzięki jego nieugiętości i energii Polska odzyskała utracone na początku XIV stulecia Pomorze Gdańskie, pozyskując w ten sposób dostęp do morza. Miało to kolosalny wpływ na dalsze jej dzieje, umożliwiając jej bogacenie się.

Autor: dr Mariusz Samp

Bibliografia:

1. Baczkowski Krzysztof, Między czeskim utrakwizmem a rzymską ortodoksją, czyli walka Jagiellonów z Maciejem Korwinem o koronę czeską w latach 1471-1479, Wydawnictwo Napoleon V, Oświęcim 2014.
2. Baczkowski Krzysztof, Walka o Węgry w latach 1490-1492, Z dziejów rywalizacji habsbursko-jagiellońskiej w basenie środkowego Dunaju, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego, Prace Historyczne, Kraków 1995.
3. Bardach Juliusz, Kazimierz Jagiellończyk, [w:] Poczet królów i książąt polskich, red. A. Garlicki, Spółdzielnia Wydawnicza „Czytelnik”, Warszawa 1978.
4. Biskup Marian, Stosunek Gdańska do Kazimierza Jagiellończyka w okresie wojny trzynastoletniej 1454-1466, „Roczniki Towarzystwa Naukowego w Toruniu” 56 (1952), 1.
5. Biskup Marian, Trzynastoletnia wojna z zakonem krzyżackim 1454-1466, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warszawa 1967.
6. Biskup Marian, Zjednoczenie Pomorza Wschodniego z Polską w połowie XV wieku, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1959.
7. Biskup Marian, Górski Karol, Kazimierz Jagiellończyk, Zbiór studiów o Polsce drugiej połowy XV wieku, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1987.
8. Bogucka Maria, Kazimierz Jagiellończyk, Książka i Wiedza, Warszawa 1978.
9. Borkowska Urszula, Dynastia Jagiellonów w Polsce, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2019.
10. Fałkowski Wojciech, Elita władzy w Polsce za panowania Kazimierza Jagiellończyka (1447-1492), Studium aspektów politycznych, Wydawnictwo Fundacji „Historia pro Futuro”, Warszawa 1992.
11. Górski Kazimierz, Rządy wewnętrzne Kazimierza Jagiellończyka w Koronie, „Kwartalnik Historyczny” 66 (1959).
12. Jasienica Paweł, Polska Jagiellonów, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1990.
13. Koczerska Maria, Zbigniew Oleśnicki i kościół krakowski w czasach jego pontyfikatu 1423-1455, Wydawnictwo DiG, Warszawa 2004.
14. Papée Fryderyk, Polska i Litwa na przełomie wieków średnich, t. 1, Ostatnie dwunastolecie Kazimierza Jagiellończyka, Akademia Umiejętności, Kraków 1903.
15. Rosik Stanisław, Wiszewski Przemysław, Wielki poczet polskich królów i książąt, Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław 2006.
16. Rutkowska Grażyna, Itinerarium króla Kazimierza Jagiellończyka 1440-1492, Wydawnictwo Neriton, Warszawa 2014.
17. Samsonowicz Henryk, Złota jesień polskiego średniowiecza, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 2001.
18. Szczur Stanisław, Historia Polski, Średniowiecze, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2002.
19. Zbigniew Oleśnicki, Książę kościoła i mąż stanu, Materiały z konferencji, Sandomierz 20-21 maja 2005 roku, red. F. Kiryk, Z. Noga, Wydawnictwo i Drukarnia „Secesja”, Kraków 2006.