Ludwik XIV - pochodzenie, objęcie władzy, podboje, polityka

Opublikowano: 01.12.2023DrukujUdostępnij

Biografia Ludwika XIV – ciekawostki o życiu monarchy

Narodziny i dzieciństwo delfina

5 września 1638 roku, nad ranem, urodził się Ludwik, następca francuskiego tronu. Jego rodzicami byli król Ludwik XIII, syn francuskiego monarchy Henryka IV oraz Anna Austriaczka, córka króla Hiszpanii Filipa III. [Fraser, s. 11] Narodziny syna królewskiej pary uznane zostały za dar niebios - królowa miała już 37 lat. Poroniła wcześniej dwoje dzieci. Ciekawostki, związane z poczęciem przyszłego monarchy, ujawniają preferencje seksualne Ludwika XIII, który przedkładał uczucia do bliskiego sobie mężczyzny, nad miłość do żony. Zbliżenie małżonków nastąpiło w czasie gwałtownej nocnej burzy, która zmusiła króla do pozostania w Luwrze. Według niepotwierdzonych informacji królowa darzyła gorącym uczuciem pierwszego ministra, Julesa Mazarina i to on mógł być ojcem Ludwika i, urodzonego dwa lata później, Filipa. W czasie publicznych wystąpień królowa i Mazarini zachowywali się nienagannie, zgodnie z obowiązującą etykietą. W sypialni Anny Austriaczki była zawsze obecna pokojowa. Jednak zachowane listy królowej do Mazzariniego ukazują zakochaną w nim kobietę. [Gaxotte, s. 7-12]

Dzieci królewskie miały szczęśliwe dzieciństwo. Ludwik XIV był bardziej uczuciowo związany z matką, co wzbudzało niezadowolenie Ludwika XIII. Król zagroził nawet Annie Austriaczce, że odbierze jej dzieci, które pod jej wpływem nie okazują ojcu miłości. Udobruchał się dopiero wówczas, gdy dwuletni Ludwik przeprosił go i spędził z nim czas na zabawie. W liście do Richelieugo monarcha napisał, że on i delfin zostali najlepszymi przyjaciółmi. [Gaxotte, s. 8] Ludwik i Filip spędzali z matką dużo czasu. Wspólne posiłki, w czasie których podawano mnóstwo dań i smakołyków, wpłynęły z pewnością na późniejszy ogromny apetyty króla Ludwika XIV. [Fraser, s. 38]

Uroczysty oficjalny chrzest delfina odbył się w 21 kwietnia 1643 roku, w Sainte – Chapelle. Ciężko chory król wydał rozporządzenie, czyniące królową Annę Austriaczkę regentką. Śmierć Ludwika XIII nastąpiła 14 maja 1643 roku. W wieku 5 lat Ludwik XIV został obwołany królem, ale faktyczną władzę we Francji sprawował ojciec chrzestny nowego monarchy, Mazarini -  pierwszy minister królowej regentki. W marcu 1646 roku minister Mazarini stał się osobą odpowiedzialną za wychowanie królewskich dzieci. Biografia króla zawiera ciekawostki o zajęciach królewskich dzieci. Młody król chętnie bawił się w wojnę, uczył się szermierki, celnie strzelał z broni palnej i jeździł konno. Interesował się także baletem – sam dobrze tańczył i chętnie słuchał muzyki. Pobierał nauki gry na gitarze i na lutni. Uczestniczył również w audiencjach matki, podczas przyjmowania zagranicznych dyplomatów, przysłuchiwał się obradom rady królewskiej i uczestniczył w pokazach wojskowych gwardii królewskiej. W czasie podróży królowej i Mazarina do Flandrii miał możność przygotować się do dowodzenia wojskiem. Na cześć władcy przygotowano w Dieppe morską wojnę. [Levi, s. 67-69] W dzieciństwie, w 1647 roku, Ludwik zachorował na wietrzną ospę. Dziewięcioletni pacjent cierpliwie znosił zabiegi, jakim był poddawany i uprzejmie zwracał się do lekarzy, co odnotowała pokojowa królowej, pani de Motteville. [Gaxotte, s. 18]

Młodość Ludwika XIV – koronacja, ciekawostki o zdrowiu monarchy

W 1651 roku Ludwik XIV osiągnął pełnoletniość.  7 czerwca 1654 roku, w katedrze w Reims, szesnastoletni Ludwik XIV został koronowany na króla Francji. Angielski pamiętnikarz, John Evelyn, który oglądał wspaniałą królewską procesję z paryskiego balkonu, opisał młodego władcę, jako pięknego mężczyznę, o nieprzeniknionym wyrazie twarzy. Śmierć Mazarina, w 1661 roku, umożliwiła Ludwikowi samodzielne sprawowanie władzy.

W młodości król kilka razy zapadał na zdrowiu:

• W 1655 roku zachorował na rzeżączkę, którą zaraził się od kochanki - damy dworu Anny Austriaczki, pani de Beauvais.
• Latem 1658 roku, w czasie wojny Francji z Hiszpanią, król postanowił towarzyszyć francuskim żołnierzom. W czasie obozowania w Mardick, w pobliżu pola bitwy, zachorował, prawdopodobnie na tyfus lub doszło do bardzo ostrego zatrucia pokarmowego. Chorego przewieziono do Calais, gdzie przez 10 dni poddawany był drastycznym zabiegom - piciu wina z dodatkiem wymiotnych specyfików oraz puszczaniu krwi. A może zainteresuje cię także ten artykuł na temat Ludwika XV?
• Niedługo po zawarciu małżeństwa z kuzynką - infantką hiszpańską Marią Teresą, monarcha zachorował na odrę, groźną wówczas chorobę, którą często kończyła śmierć. Ludwik XIV szybko wracał do zdrowia, a jego silny organizm zainspirował dworzanina i poetę, Jeana Racina, do ułożenia pochwalnej ody. [Levi, s. 156-157]

Prywatne życie Ludwika XIV – żony, kochanki i dzieci Króla Słońce

Władca Francji dwukrotnie był żonaty. Pierwszą żoną króla została infantka hiszpańska Maria Teresa, co zapewniło dynastyczny sojusz habsbursko-burboński, o co zabiegała Anna Austriaczka i Mazarini. Przed zawarciem małżeństwa Maria Teresa zrzekła się prawa do hiszpańskiego tronu. Zgodnie z ówczesnym zwyczajem, narzeczona króla miała zostać poślubiona w Hiszpanii, a król Francji – na ziemi francuskiej. Ślub per procura został zawarty 2 lub 3 czerwca 1660 roku, w kaplicy w Fuenterrabia, którą, na tę okazję, ozdobił hiszpanski malarz Diego Velazquez. Maria Teresa została poślubiona przez hiszpańskiego dygnitarza don Luisa de Haro. Druga uroczystość zaślubin miała miejsce 9 czerwca. W kościele w Saint Jean-de-Luz, w pobliżu Bordeaux. Warto wymienić niektóre ciekawostki, związane z zaślubinami:

• Król Francji wystąpił w stroju mieniącym się od złocistych dodatków, z którymi kontrastowała czarna koronka. Marię Teresę okrywała aksamitna czerwona peleryna, z wyhaftowanymi złotymi liliami. Na głowie królowej widniała korona.
• Ślub zakończyła kolacja, na której obecna była Anna Austriaczka oraz ojciec młodej królowej, król Hiszpanii Filip IV Habsburg.
• Do małżeńskiego łoża, w którym oczekiwał Ludwik XIV, Maria Teresa została odprowadzona przez przez Annę Austriaczkę. Królowa osobiście zasłoniła łóżko. [Levi,s. 133-136] [Fraser, s. 80-86]

Królewska para poczęła sześcioro dzieci, ale przy życiu pozostał tylko Wielki Delfin, Ludwik, urodzony 1 listopada 1661 roku. Nie przeżył swojego ojca – zmarł w 1711 roku, a następcą tronu został jego syn, książę Burgundii. Gdy i on zmarł przedwcześnie, prawdopodobnie z powodu ospy, dziedzicem został wnuk Ludwika XIV, późniejszy Ludwik XV. [Levi,s. 17] Król już rok po ślubie zaczął zdradzać żonę. Miał liczne kochanki, co skłoniło prawdopodobnie Annę Austriaczkę do pozostania w najbliższym otoczeniu monarchy, by nad nim czuwać i nakłaniać go do cnotliwego życia. Chociaż jej obecność nie wpłynęła na zachowanie kochliwego monarchy, uważał ją za ideał kobiety. Nie wiadomo, z iloma kobietami król romansował. Niektóre z przygód trwały jeden dzień, niektóre związki - kilka lat.  Także liczba nieślubnych dzieci nie jest pewna – mogło ich być około dwanaściorga.

Po śmierci żony, 30 lipca 1683 roku, potajemną żoną króla została Francoise d’Aubigne, pani de Maintenon. Morganatyczny związek trwał przez 22 lata, do śmierci Ludwika XIV, w 1715 roku. Kondolencje pani de Maintenon składali europejscy dygnitarze, biskupi, francuskie księżne i inni dostojnicy. Królowa Polski Maria Kazimiera również przesłała swój list kondolencyjny, zawierający słowa współczucia, kierowane do pogrążonej w żałobie Francoise. Nabożeństwa za duszę Ludwika XIV odprawiano we Francji, w Hiszpanii oraz we wszystkich posiadłościach francuskich i hiszpańskich – aż po Meksyk. [Fraser, 352-354]

Polityka Ludwika XIV – podboje i wojny

Najważniejszym ministrem, nazywanym generalnym kontrolerem finansów, był twórca francuskiego merkantylizmu, Jean Baptiste Colbert, któremu Francja zawdzięczała rozkwit gospodarczy. Słynął z dbałości o skarb państwa, zwracał uwagę króla na wielką rolę przemysłu i handlu. Francja objęła w posiadanie kolejne ziemie w Ameryce Północnej, nad Missisipi. Na cześć króla rozległy teren nazwany został Luizjaną. Colbert naciskał na budowę okrętów, wskazując na Holandię, dysponująca wówczas około 16 tysiącami okrętów, podczas gdy Francja wykorzystywała ich około 1000, więc musiała korzystać z floty holenderskiej, by dotrzeć do swoich zamorskich posiadłości.

W czasie swojego panowania Ludwik XIV toczył cztery wojny:

• Wojna o sukcesję, wywołana próbą zagarnięcia przez Francję Belgii. Ludwik XIV uznał, że on, jako mąż Marii Teresy, urodzonej z pierwszego małżeństwa Filipa IV, ma prawo ubiegać się, w imieniu żony, do sukcesji po ojcu. Obecny król Hiszpanii, syn Filipa IV – Karol II, był synem z drugiego małżeństwa. Według ustawodawstwa flandryjskiego prawo do sukcesji miały jedynie dzieci z pierwszego małżeństwa. Holandia, obawiając się o swój los, sprzeciwiła się planom Francji, co wywołało ostrą reakcję. W 1667 roku Colbert rozpoczął wojnę celną, na co Holandia odpowiedziała odmową na handel francuskimi towarami oraz zawarła porozumienie z Anglią i Szwecją. Wojna zakończyła się po roku zawarciem pokoju akwizgrańskiego. W posiadaniu Francji znalazły się nadgraniczne twierdze, np. Lille.

• 

  Wojnę, toczącą się w latach 1672 – 1679, poprzedziły zabiegi dyplomatyczne, dzięki którym od sojuszu z Holandią odstąpiła Anglia i Szwecja. Holandrzy, chroniąc przed Francuzami Amsterdam, zatopili część kraju i pokonali flotę francusko –angielską. Wsparcia Holandii udzielił Fryderyk Wilhelm, elektor brandenburski, który pokonał Szwedów pod Fehrebellinem, w 1675 roku. Król angielski, pod wpływem nacisków klas panujących, odstąpił od sojuszu z Francją i zaprzestał działań wojennych. Zawarty w Nimwegen pokój, w 1679 roku, przyniósł Francji nowe zdobycze – niektóre miejscowości w Belgii oraz prowincję Franche-Comte. Ludwik XIV nie napotkal także oporu, w chwili zajęcia, między innymi, części Alzacji, Strasburga, terenów w Luksemburgu oraz terenów szwedzkich – Palatynatu Dwóch Mostów. W obliczu zagrożenia najazdem tureckim, na mocy porozumienia w Ratyzbonie, wszystkie zabory francuskie otrzymały potwierdzenie.
• 1688 – 1697 rozpoczęła się nowa wojna, zwana wojną dziewięcioletnią lub palatynacką. Krwawy konflikt  z Ligą Augsburską zakończył traktat pokojowy w Rijswijck. Na jego mocy Francja miała oddać zagarnięte miasta, zatrzymała Strasburg oraz zamorskie kolonie – Saint-Domingue, Nową Szkocję i Puducherry. Ludwik XIV uznał panowanie króla angielskiego, Wilhelma III Orańskiego.
• W latach 1701 – 1714 – toczyła się wojna o sukcesję hiszpańską. Konflikt dynastyczny przekształcił się w wojnę Francji z Anglią, o panowanie na morzu i czerpanie zysków z kolonii. W 1712 roku rozpoczęły się rokowania pokojowe, trwające do marca 1714 roku, które zmieniły obraz Europy w XVIII wieku. Ustalono, że król hiszpański (Burbon) nie będzie jednocześnie sprawował władzy we Francji, zostaną zwrócone niewielkie obszary w Niderlandach i wycofane zostaną wojska z Lotaryngii. Najbardziej bolesne były straty w Ameryce Północnej. Anglicy przejęli od Francji, między innymi, tereny nad Zatoką Hudsona, Nową Funlandię oraz Akadię. [Historia dyplomacji, s. 283-286, 324-328]

Skutkiem prowadzonych wojen w drugiej połowie panowania Króla Słońce była stopniowa utrata znaczenia Francji w Europie. Ludwik XV, dziedzic francuskiego tronu, swoje panowanie sprawował w wyniszczonym przez wojnę kraju. On sam także prowadził wojny, które określono jako wojny luksusowe, bowiem Francja mogła ich uniknąć. Niepowodzenia w polityce zagranicznej doprowadziły do utraty kolonii – Luizjany oraz Kanady – na rzecz Hiszpanii i Anglii. [Historia dyplomacji, s. 328]

Dwór Króla Słońce – budowa Wersalu - ciekawostki

Pałacyk myśliwski pod Paryżem zbudowano dla Ludwika XIII, około 1624 roku.  Niewielki ceglany budynek, na planie litery „U”, Ludwik XIV postanowił rozbudować. Budowa Wersalu rozpoczęła się w 1661 roku. Po Louisie Leveau budowę kontynuował Jules Hardouin-Mansart, mianowany pierwszym architektem króla. Nowy pałac wchłonął dotychczasowe zabudowy gospodarcze, na które składały się dwa parterowe bloki, w których znajdowały się stajnie, pomieszczenia na karoce oraz rozmaite składy. Pozostawiono dziedziniec, nazwany Marmurowym, wyłożony czarno-białymi marmurowymi płytami. Podwórze gospodarcze przebudowano, tworząc drugi dziedziniec, nazwany Królewskim.

Dekorację w Wersalu powierzono Charlsowi Le Brunowi, królewskiemu architektowi, który nadał ostateczny wizerunek słynnej Galerii Zwierciadlanej. Budowa Wersalu w skrzydle północno-wschodnim zakończyła się w 1684 roku. W skrzydle północnym pałacu powstał dworski teatr z widownią oraz dwupoziomowa pałacowa kaplica. Cała budowla składała się z zabudowań, o wysokości 2 ½ kondygnacji, o długości 680 metrów. Wspaniały ogród, o geometrycznym układzie, z formowaną roślinnością, licznymi fontannami i sadzawkami, zaprojektował Andre Le Notre. W parku wzniesiono parterowy Pałac Grand Trianon, z pięknym kolumnowym podcieniem. [Broniewski, s. 155-168]

Rezydencja królewska stała się europejskim centrum kulturalnym. Na dworze Ludwika XIV przebywali i tworzyli wybitni artyści. Mecenatem królewskim otoczeni byli, między innymi, autorzy tragedii, Pierre Corneille i Jean Baptiste Racine, a także komediopisarz Molier, który na dworze królewskim stworzył Świętoszka, Chorego z urojenia i Skąpca. Król nadał zespołowi Moliera tytuł królewskiej trupy oraz przyznał mu pensję, w wysokości 6 tysięcy liwrów rocznie. [Gaxotte, s. 231-232] Ludwik XIV zmarł w Wersalu, 1 września 1715 roku. Został pochowany w Paryżu, w Bazylice Saint-Denis.

Autor: Izabela Sagasz

Bibliografia:

1. Fraser, Miłość i Ludwik XIV, Dom Wydawniczy Rebis, Poznań 2007.
2. Levi, Ludwik XIV. Epoka intryg i spisków, Bellona, Warszawa 2004.
3. P. Gaxotte, Ludwik XIV, PIW, Warszawa 1984.
4. Historia dyplomacji do 1871 roku, tom I, Książka i Wiedza, Warszawa 1973.
5. T. Broniewski, Architektura renesansu i baroku, Ossolineum, Wrocław 1966.