Ludwik XVI - biografia, rodzina, rządy, wybuch rewolucji, upadek monarchii

Opublikowano: 01.12.2023Autor: Herbert GnaśDrukujUdostępnij

Pochodzenie, rodzina i edukacja przyszłego Ludwika XVI, ciekawostki

Narodziny, pochodzenie i rodzina Ludwika XVI

Przyszły Ludwik XVI przy narodzinach 23 sierpnia 1754 roku otrzymał on imię Louis Auguste oraz tytuł księcia Berry. Miał czterech braci, sam zaś był trzecim z kolei synem pary królewskiej. Miał też trzy siostry, z których jedna zmarła przedwcześnie. Pozostałymi dwiema były Klotylda (młodsza od Ludwika o 5 lat) oraz Elżbieta, urodzona w 1764 roku.

Warto wspomnieć, że rodzice Ludwika XVI mieli na różny sposób polskie korzenie. Matką przyszłego Ludwika XVI była Maria Józefa Saska, córka elektora Saksonii i polskiego króla Augusta III. Z kolei jego ojciec był synem Ludwika XV i Marii Leszczyńskiej, córki innego króla Polski Stanisława Leszczyńskiego. Jednakże sprawy polskie nie zaprzątały zbytnio rodziny Ludwika.

Dość wcześnie zaplanowano małżeństwo Ludwika z córką Marii Teresy i Franciszka Lotaryńskiego, Marią Antoniną, co miało wzmocnić sojusz Francji z rodem Habsburgów. Pomysł ten nie został porzucony po śmierci Marii Józefy. W momencie ślubu w dniu 16 maja 1770 roku państwo młodzi mieli 16 (Ludwik) i 15 lat (Maria Antonina).

Początki edukacji przyszłego króla, ciekawostki

Na dworze czytania, pisania, religii, moralności oraz dworskiej etykiety uczyła go guwernantka, hrabina Maria Luiza de Marsan, W wieku 7 lat przeszedłby pod skrzydła kolejnego nauczyciela, diuka de La Vauguyon Antoine'a de Quelen, stało się to jednak wcześniej. Jego najstarszy brat poważnie zachorował na gruźlicę kości, zadecydowano więc o tym, że Ludwik zacznie naukę u nowego guwernera o rok wcześniej, miała ona trwać przez 10 lat.

Książę Burgundii zmarł 21 marca 1760 roku. W tamtym okresie nie wyrażano się zbyt pochlebnie o księciu Berry, uważano go za zbyt mało rozgarniętego, mało aktywnego zarówno fizycznie, jak i intelektualnie. Miał jednak doskonałą pamięć. 20 grudnia 1765 roku w Fontainebleau na gruźlicę zmarł ojciec Ludwika. Ludwik August w wieku 11 lat stał się zatem następcą tronu po swoim dziadku, Ludwiku XV. 13 marca 1767 roku również na gruźlicę zmarła jego matka.

Tymczasem kontynuowano edukację młodego delfina. Sztuki rządzenia miał go uczyć historyk Jacob Nicholas Moreau. W wieku 16 lat rożni nauczyciele uczyli go geografii, arytmetyki, fizyki a także języków obcych: łaciny, włoskiego i angielskiego. W swoich pracach Ludwik miał wyrażać przekonanie, że jest gotowy objąć rządy we Francji. Kiedyś zapytany o przydomek, jaki sam sobie chciałby nadać powiedział: „surowy”. Z drugiej zaś strony widział siebie w przyszłości jako władcę dbającego o ludność.

Ludwik XVI jako król Francji: od wstąpienia na tron do egzekucji

Ludwik XVI – ostatni (póki co) król Francji

Pod koniec kwietnia 1774 roku stan zdrowia Ludwika XV znacznie się pogorszył. Zaobserwowano objawy ospy. Zmarł o godzinie 15:15, 10 maja. Ludwik XVI został zatem w wieku 20 lat nowym monarchą, po 59 latach rządów swojego dziadka. Został koronowany 11 czerwca 1775 roku. Zaczął  swoje panowanie od zdymisjonowania dotychczasowego gabinetu. Nieudolne rządy Ludwika XVI, podczas których często scedowywał najważniejsze decyzje na swoich ministrów stworzyły dogodne warunki do niepokojów społecznych a w następstwie do rewolucji. Powoływani przez niego ministrowie podejmowali jeszcze próby przeprowadzania reform, w polityce tej brakowało jednak spójności i konsekwencji.

Sam król nie cieszył się szacunkiem Francuzów. Powszechnie tworzone były pamflety, paszkwile i karykatury na jego temat. Przedstawiano go jako rogacza, wyśmiewano jego nadwagę a także skłonności do nadużywania alkoholu. Zarówno on, jak i jego żona nie rozumieli wtedy nastrojów panujących wśród ludu, zaś Ludwik XVI miał w zwyczaju narzekać, że ani ministrowie, ani naród nie rozumieją i nie potrafią docenić jego decyzji.

W polityce zagranicznej Francji wiodło się wtedy różnie. Z jednej strony znacznemu rozluźnieniu, szczególnie po pierwszym rozbiorze Polski uległ sojusz z Austrią. Z drugiej zaś w 1778 roku podpisany został traktat o przyjaźni ze Stanami Zjednoczonymi, zaś Francja rozpoczęła wojnę z Wielką Brytanią. Okazała się ona jednak kosztowna: pochłonęła około 2 miliardów liwrów, co przysłużyło się dalszemu pogłębianiu zadłużenia finansów publicznych.

W roku 1788 doszło we Francji do licznych wystąpień, w których brali udział właściwie przedstawiciele wszystkich stanów, nawet szlachta i kler. Aby je opanować sięgnięto nawet po wojsko. Później nastroje miało uspokoić zwołanie Stanów Generalnych. Ich sesja została otwarta 5 maja 1789 roku przez Ludwika XVI. Sam król z wyraźną niechęcią miał wypowiadać się o składzie osobowym wybranych do nich posłów. Nie było mu też później łatwo znieść myśl, że teraz to lud, a nie Bóg ma konstytuować jego władzę.

Czas trudnych decyzji Ludwika XVI

Początkowo król nie zgadzał się na zastosowanie radykalnych strategii, w tym rozpędzenia Stanów Generalnych. Później jednak, prawdopodobnie za namową „twardogłowych”, zdecydował się na krok, który rozjuszył ludność: odwołał ze stanowiska Neckera, szefa rządu, który kojarzony był z polityką dość łagodną. Stało się to przyczyną rozruchów w Paryżu.

Późniejszy okres nie był dla króla lepszy. 14 lipca padła Bastylia, zaś 15 lipca Ludwik XVI nakazał wycofanie wojska z Wersalu i Paryża oraz udał się do sali Zgromadzenia Narodowego, gdzie przemówił w pojednawczym tonie, prosząc o pomoc w opanowaniu sytuacji. Spotkało się to z entuzjastycznym przyjęciem. Na tyle, że powstał pomysł postawienia jego pomnika w miejscu, gdzie stała Bastylia. Dzień później przywrócił stanowisko Neckerowi. Wyrażał jednak swój sprzeciw wobec ograniczenia przywilejów szlachty i kleru, jaki i Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela.

Sytuacja w dalszym ciągu nie kształtowała się po myśli króla. Jesienią miał miejsce słynny marsz kobiet na Wersal. Ludwik XVI dał im kilka sztuk złota i obiecał pomoc. Sytuacja była jednak daleka od uspokojenia. Ludwik XVI został zmuszony do przeprowadzki z Wersalu do Paryża. W pałacu w Tuilerie miał zresztą narzekać na niewygody. Przez ten czas miał nadzieję, że rewolucja sama się skompromituje. W kwietniu 1790 roku ujawniona została zawartość Czerwonej Księgi, w której spisane były wszystkie tajne wydatki dworu. Ujawnione zostało ogromne marnotrawstwo pieniędzy przez Ludwika XVI.

W kierunku upadku i detronizacji, wybuch rewolucji i upadek monarchii

Sam król, jak i jego otoczenie rozważało różne plany ucieczki z Paryża, gdzie cały czas pilnowała go Gwardia Narodowa. Zdecydowano się na to 20 czerwca 1791 roku. W Tuileriach Ludwik XVI zostawił deklarację, w której żalił się na warunki, w jakich przyszło mu mieszkać oraz krytykował przyjętą 23 kwietnia konstytucję, jak i Konstytuantę. Pałac opuszczono wieczorem. Wskutek pechowego zbiegu okoliczności, czy też braku komunikacji jego konwój nigdy nie spotkał zorganizowanej dla niego eskorty. Sam konwój został zatrzymany późnym wieczorem 21 czerwca w Varennes. Króla zmuszono do powrotu do Paryża. Dotarł tam 25 czerwca i znalazł się w swoistym areszcie domowym. Mimo to Konstytuanta 15/16 lipca opowiedziała się za nietykalnością króla. Później jednak postawiono przed nim ultimatum: zaakceptowanie konstytucji lub w praktyce abdykacja. Ludwik XVI 14 września złożył przysięgę na wierność konstytucji.

Potajemnie wysyłał jednak listy do monarchów europejskich, prosząc ich o wsparcie, w tym militarne. W istocie kształtować się zaczynał sojusz przeciwników rewolucji we Francji, pod wodzą Austrii i Prus. Ludwik XVI, licząc, że Austria przywróci mu dawną pozycję zdecydował się na śmiały manewr: powierzył rządy jakobinom, co zwiększało szansę na wojnę. 20 kwietnia przedstawił w Legislatywie wniosek o wypowiedzenie wojny, który został poparty przez wszystkich posłów z wyjątkiem 7. Równolegle pojawiały się jednak pogłoski o działającym przy królu „komitecie austriackim”. W momencie zaś, kiedy Francja ponosiła porażki na froncie, Ludwik XVI zdymisjonował rząd jakobinów. Jego celem było stanie się w kluczowym momencie jedynym arbitrem w chwili umiędzynarodowionego rozwiązywania sytuacji we Francji.

Nie przewidział jednak ponownie nastrojów wśród ludu, który niezadowolony z wojny, jak i sytuacji ekonomicznej oraz wykluczenia z możliwości współdecydowania o wielu kwestiach miał znowu upomnieć się o swoje. 20 czerwca tłum wdarł się do sali Legislatywy i komnat królewskich w Tuilerie. Król jednak zachował przytomność umysłu i opanował sytuację. Nie było to już możliwe później, kiedy do pałacu szturmem wdarli się gwardziści i powstańcy. Legislatywa nie zgodziła się jeszcze na jego detronizację, a jedynie został zawieszony w obowiązkach. O jego losie zadecydować miała wybrana w powszechnym głosowaniu Konwencja.

Proces i śmierć Ludwika XVI

13 sierpnia 1792 roku rodzina królewska została osadzona w Temple, swoistym odpowiedniku londyńskiej Tower. W międzyczasie 22 września Ludwik XVI przestał być królem i zaczął być znany jako obywatel Kapet. Proklamowana bowiem została republika. W konsekwencji przestał być nietykalny. Rozpoczął się jego proces. 10 grudnia przedstawiono mu listę 33 zarzutów, które dotyczyły m.in. wysłania wojska dla rozpędzenia Konstytuanty oraz odmowy przyjęcia Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela.

11 grudnia Ludwik XVI został przesłuchany. Zachowywał się spokojnie i odpowiadał rzeczowo na pytania. Często jednak zasłaniał się niepamięcią, lub też zrzucał odpowiedzialność na swoich ministrów. Trzeba podkreślić, że jego odpowiedzi nierzadko mijały się z prawdą. Zdarzało się, że kwestionował własny podpis na dokumentach. W trakcie procesu znaleziono tajną skrytkę, w której znaleziono między innymi dokumenty świadczące o korumpowaniu opozycjonistów.

Drugiego dnia Świąt Bożego narodzenia wygłoszone zostały mało przekonujące mowy obronne adwokatów króla. 15 stycznia Konwent zajął się głosowaniami nad wyrokiem. Większość głosujących opowiedziała się za karą śmierci (w tym słynny Maximilien de Robespierre), nieco mniej za uwięzieniem i wygnaniem. 18 stycznia powtórzono głosowanie w tej sprawie, w którym również większość głosowała za karą śmierci. Przeprowadzono jeszcze głosowanie w kwestii zawieszenia jej wykonania, jednakże większość głosujących była temu przeciwna. Sprawdź także ten artykuł na temat egzekucji Ludwika XVI.

Przebywającemu w Temple królowi odczytano wyrok. Zezwolono mu jedynie na pożegnanie się z rodziną bez świadków oraz na skorzystanie z posługi księdza nie zaprzysiężonego według Konstytucji Cywilnej Kleru. Egzekucja miała się odbyć 21 stycznia 1793 roku. Król pod eskortą został przewieziony na Plac Rewolucji, gdzie czekała na niego gilotyna. Związano mu ręce i ścięto włosy. Po ścięciu Ludwika XVI rozległy się tryumfalne okrzyki ludu. Jego samego pochowano bez żadnych uroczystości na cmentarzu św. Magdaleny, pilnowano później również, aby nikt nie mógł wykopać jego ciała. Zadbano o to, aby śmierć króla została szybko zapomniana.

Autor: Herbert Gnaś

Bibliografia:

1. J. Baszkiewicz, Ludwik XVI, Ossolineum, Wrocław 1983.
2. J. Baszkiewicz, Historia Francji, Ossolineum, Warszawa 1999.
3. E. Belfort Bax, Historja Rewolucji Francuskiej, Skład Główny w Księgarni Powszechnej, Warszawa 1906.
4. E. Stawicka, Proces Ludwika XVI, „Palestra” nr 41/1997.