Mao Zedong – biografia, droga do władzy, nieznane fakty

Opublikowano: 01.12.2023Autor: Paulina ZambrzyckaDrukujUdostępnij

Mao Zedong – najważniejsze informacje i opis historyczny

Dzieciństwo, edukacja i nauka Mao Zedonga

Mao Zedong znany również jako Mao Tse Tung urodził się 26 grudnia 1893 roku w Shaoshan, w chińskiej prowincji Hunan. Był dzieckiem jednego z najbogatszych rolników we wsi, który dla swoich dzieci okazywał wyjątkową surowość. Mao miał trójkę rodzeństwa – braci Zetana i Zemina oraz siostrę Zejian. Matka chłopca, Wen Qimei, starała się za wszelką cenę uspokoić rygorystycznego wobec dzieci męża. Mao Zedong w wieku ośmiu lat zaczął uczęszczać do podstawówki, zapoznając się z ideologią konfucjanizmu. Ukończył szkołę w wieku lat trzynastu. W 1907 roku ojciec Mao zaaranżował małżeństwo syna z Luo Yigu, która nigdy nie zamieszkała ze swoim małżonkiem. Młody Mao był przeciwny aranżowania małżeństw i wcale nie podobał mu się fakt, że ojciec wybrał mu żonę. Trzy lata później Luo Yigu zmarła.

Mao Tse Tung pomagał swojemu tacie prowadzić biznes, w międzyczasie coraz bardziej zagłębiając się w politykę. Mao mocno inspirował się Napoleonem Bonaparte i Georgem Washingtonem zwłaszcza, jeżeli chodzi o nacjonalizm i wojskowość. Zedong w czasach klęski głodu w Hunan wspierał postulaty ruchu Gelaohui, który powstał w podziemiach jako przeciwny dynastii Qing. Ruch nie mógł działać poprawnie, ponieważ był stopowany przez wojsko. Wszechobecny głód sprawił, że wkrótce zajęto biznes rolniczy ojca Mao Zedonga.

Chłopiec kontynuował później naukę w jednej z pobliskich miejscowości, wśród bogatych nastolatków (miasteczko Dongshan). Następnie przeniósł się do Changsha, które uznawane było za miasto rewolucjonistów – panowała tu bowiem wyjątkowo duża niechęć do monarchii absolutnej cesarza Puvi. Domagano się, by powołać prezydenta w Chinach i zająć się budowaniem republiki. Przywódca ruchu był to wówczas Sun Jat-sen, który stworzył Ligę Związkową (Tongmenghui).  Mao Zedong wspierał go i chciał, aby Sun stanął na czele republiki. Wskazał również kandydatów na premiera i ministra spraw zagranicznych. Po rewolucji Xinhai zniesiono monarchię. W jej miejsce powstała Republika Chińska, na której czele stanął jednak Yuan Shikai.

Dalsza edukacja i działalność rewolucyjna Mao Zedonga

Mao Zedong odbywał służbę wojskową, jednak później wrócił do nauki. Po próbowaniu edukacji w kilku różnych miejscach zdecydował się uczyć samodzielnie, czytając dużo dzieł na temat liberalizmu klasycznego. Interesował się również dziełami filozofów czy naukowców z Zachodu, uważając się za intelektualistę. Ojciec widząc mały pożytek z syna przestał go finansować. Zedong pragnął zostać nauczycielem, więc rozpoczął studia w tym kierunku. W międzyczasie czytał radykalną gazetę założoną przez dziekana Uniwersytetu Pekińskiego, Chena Duxiu. Mao wkrótce napisał do owej gazety artykuł, który mówił o powiększeniu sił fizycznych w celu ulepszenia służby rewolucyjnej. Niedługo potem dołączył do grupy rewolucyjnej intelektualistów, którzy naśladowali Wanga Fuzhi.

Aby zarobić na opłacanie studiów, Mao wraz z kolegą żebrali albo odtwarzali pieśniowo-taneczne dwuwiersze w zamian za posiłek. Mao Zedong w 1915 roku został sekretarzem Towarzystwa Studenckiego, namawiając w nim do buntowania się wobec zasad szkolnych. Dwa lata później Mao został dowódcą armii studentów, którzy bronili szkoły przed żołnierzami za pomocą bambusowych włóczni. Mao coraz wnikliwiej zagłębiał się w tematykę wojenną. W 1919 roku ukończył szkołę z wyróżnieniem. Później Mao Zedong wyjechał do Pekinu i tam, pracując w bibliotece natknął się na ideologię marksistowską, zatracając się w niej. Postaramy się teraz przybliżyć historię Chin w kolejnych latach, a także zobrazować, jak wyglądała działalność rewolucyjna Mao Zedonga.

• Chiny stały się ofiarą polityki Cesarstwa Japonii, która podbiła znaczną część chińskiego państwa. W Pekinie wybuchły zamieszki na tle patriotycznym. Mao jeszcze nie kierował się marksistowskimi ideami, nie chciał przemocy. Rozwiązano jednak stowarzyszenie i tygodnik, do którego pisał. Wówczas Mao zaczął pisać do gazety Sprawiedliwość, a nawet zorganizował strajk w Hunan – właśnie on zadecydował o dalszej karierze politycznej Mao Zedonga.
  
• W Pekinie Mao Zedong dołączył do generała Tan Yankaia, obalając rządy Zhanga. Mao został dyrektorem szkoły w Hunan
• W 1921 roku miało miejsce założenie Komunistycznej Partii Chin. Mao Zedong stworzył wówczas Socjalistyczny Korpus Młodzieżowy, by propagować literaturę rewolucyjną. Organizował też strajki pracownicze. W Szanghaju odbyło się posiedzenie Krajowego Zjazdu Komunistycznej Partii Chin (KPCh), na którym obecny był Zedong. Niedługo potem Mao został sekretarzem partii w Hunan, jednocześnie prowadząc nabór do partii komunistycznej. Coraz częściej wdawał się w działania polityczne.
  
• Delegaci III zjazdu KPCh potwierdzili, że chcą współpracować z Kuomintangiem – partią utworzoną przez Sun Jat-sena. Wybrano wówczas Mao Zedonga do Komitetu Partii. Podczas Pierwszego Kongresu Kuomintangu wybrano go zastępcą jednego z członków Centralnego Komitetu Wykonawczego Kuomintangu.
  
• Mao Zedong musiał uciec w 1925 roku do Kantonu, gdy uznano jego rewolucyjne działania za podejrzane. Tego samego roku zmarł przywódca nacjonalistów, Sun Jat-sen. Zastąpił go Czang Kaj-szek, który zapoczątkował marginalizację komunistów. Próbowano obalić Czanga i zastąpić go Wangiem Jingweiem. Zedong w tym czasie nie stronił od dyskusji wokół kwestii chłopskiej, opowiadając się za dożywotnim pozbawieniem wolności albo karą śmierci dla kontrrewolucjonistów. Uznał wówczas, że w przypadku rewolucji pokój może być to… za mało. Powołano Mao do Ziemskiego Komitetu Centralnego Kuomintangu. Sprawdź także ten artykuł o 10 najbardziej krwawych dyktatorach w historii.

Przywódca komunistycznych Chin. Mao Zedong i jego władza

Atak Czanga, Chińska Republika Radziecka i Długi Marsz

Armia Czanga wystąpiła przeciw komunistom, wyrzucając ich z koalicji i dokonując czystki – poprzez zabicie dziesiątek tysięcy działaczy im sprzyjającym. Wuhan w 1927 roku oddalił komunistów z Kuomintangu. Komuniści utworzyli zatem Armię Czerwoną, by sprzeciwić się Czangowi. Mao Zedong został mianowany jako przewodniczący Armii Czerwonej. Po nieudanym ataku w Changsha, Zedong został wydalony. Mao nie dawał jednak za wygraną. Zaczął budować własne terytorium w Jiangxi, niezależne od rządu. Powiększał swoje własne wojsko, wprowadzając dyscyplinę i stosując surowe zasady. Bazę Mao zaczął atakować Kuomintang, jednak wsparł go wówczas Zhu De (były wiceprzewodniczący Chińskiej Republiki Ludowej).

Mao i Zhu złączyli siły i zbudowali nową bazę dla wojska. Otrzymali też wsparcie ze strony Penga Dehuaia. Komitet Centraln i Li Lisan chcieli rozwiązać armię Mao, jednak on nie chciał porzucać Jiangxi. Urzędnicy z Moskwy chcieli odsunąć Li od władzy, więc ZSRR przeszkoliło tzw. 28 bolszewików – dwóch komunistów trafiło do Komitetu Centralnego. Mao w 1930 roku stworzył rząd radziecki, jednak zaczęto go oskarżać o powiązanie z Ligą Antybolszewicką. W tym samym roku próbowano pozbyć się Mao – zginęło wówczas kilka tysięcy przeciwników Zedonga. Rok później w Jiangxi udało się utworzyć komunistom niezależną Chińską Republikę Rad. Armia Czerwona coraz lepiej radziła sobie z Czangiem, rozszerzając obszar panowania. Czang zauważył, że komuniści robią się groźniejsi od Japończyków i zaczął bombardować Armię Czerwoną – z czasem straciła ona dostęp do pożywienia i leków, więc przewodniczący KPCh musieli się wycofać.

14 października 1934 roku miał miejsce Wielki Marsz Chiny, czyli przegrupowanie Armii Czerwonej z Jiangxi do północno-zachodnich Chin. W marszu uczestniczyło aż 70 000 żołnierzy i 30 000 cywilów – z czego wytrzymało maksymalnie do 8 000 żołnierzy, a reszta poniosła śmierć w trakcie walk. Długi Marsz sprawił, że Mao Zedong stał się głównym liderem partii komunistycznej. Mianowano go przewodniczącym Komisji Wojskowej. Liczba wojska Mao znów zaczęła się powiększać, będąc wspierana przez kilku przywódców chińskich. Mao zaczął planować ataki na Japończyków okupujących chińskie ziemie. Aby móc ich pokonać Zedong – mimo uważania Czanga za zdrajcę Chin – zaproponował połączenie sił celem pozbycia się Japończyków. Utworzyli w końcu front antyjapoński. Armia Czerwona powiększyła się do liczby aż 500 000 żołnierzy, a później rozszerzyła do kolejnych ugrupowań – Nowej Czwartej Armii oraz Ósmej Armii.

Maoizm i władza. Mao Zedong jako dyktator Chin

Mao Zedong utworzył do 1940 roku swoje główne prace o rewolucji. Właśnie one były podwaliną utworzenia się ideologii maoistowskiej. Sojusz KPCh i nacjonalistów trwał teoretycznie do 1945 roku, jednak ta współpraca była słaba już w 1940 roku. Po II wojnie światowej znów rozpoczęły się walki obu stron. Doszło do wojny domowej, w której komuniści zdecydowanie prowadzili (wspierani przez ZSRR dzięki dostawie broni). Do wojsk KPCh przyłączali się również chłopi i bezrobotni. 1 października 1949 roku Mao Zedong zaczął proklamację Chińskiej Republiki Ludowej, robiąc czystki i ostatecznie pokonując wszystkie kuomintangowskie punkty oporu. Mao Zedong został przewodniczącym Centralnego Rządu Ludowego. Mówiono również o nim Wielki Lider Przewodniczący Mao. Do końca życia (9 września 1976 rok) sprawował władzę nad Chinami. Oto kilka ważnych wydarzeń za czasów Mao Zedonga.

• Wprowadzenie reformy rolnej, tj. rozdawanie ziem bogatych dla ludzi biednych. Mao ukazał się tutaj jako zbrodniarz, nie zakazując przemocy fizycznej wobec bogatych (celem odebrania ziem). Do końca 1952 roku zginęło wobec tego ok. 1 000 000 byłych właścicieli ziem oraz ich rodzin.
• Zedong prowadził inne kampanie, które miały oczyścić miejskie tereny z korupcji. Dążył też do uzyskania przez Chiny potęgi światowej, budując zakłady przemysłowe z pomocą Związku Radzieckiego. Mao zainicjował politykę trzech czerwonych sztandarów.
  
• Aby cały czas odgrywać znaczącą rolę w polityce, Mao Zedong wprowadził ruch polityczno-społeczny, tzw. rewolucję kulturalną. W ten sposób Zedong chciał wyeliminować innych polityków i postawić na utworzony przez siebie maoizm. Uczynił Lin Biao zastępcą, jednak zastępcy powodziło się… za dobrze. Biao zginął w 1971 roku z powodu katastrofy lotniczej.
• Stalin obiecał pomoc Zedongowi w walce z siłami ONZ w Korei, jednak ostatecznie nie wysłał wsparcia militarnego. Mao zawiódł się i jednocześnie przekonał, że Chiny muszą stać się państwem samowystarczalnym i niezależnym. W 1958 roku Mao sprowokował zbrojny konflikt w Cieśninie Tajwańskiej.
• W 1959 roku ZSRR zerwał porozumienie z Chinami co do broni atomowej i nowych technologii wojskowych. Chińczycy zaś nie chcieli budować radzieckiej rozgłośni radiowej i wspólnej marynarki wojennej. W 1960 roku oficjalnie przypieczętowano rozłam radziecko –chiński. Pod koniec lat 60-tych doszło też do starć granicznych między Chinami a ZSRR. Walki chińsko-radzieckie trwały do końca kwietnia 1969 roku.
• Albania rządzona przez Envera Hodżę znalazła się w podobnej sytuacji, co Chiny. Chruszczow krytykował albańskie rządy tak samo, jak chińskie. Dlatego też Chiny zjednoczyły się z Albanią. Oba kraje broniły czystości leninizmu i marksizmu, atakując idee amerykańskie oraz radzieckie. Po wizycie Richarda Nixona (prezydenta USA) w Chinach, stosunki chińsko-albańskie znacznie się jednak pogorszyły. Hodża poczuł się wówczas zdradzony przez Zedonga.
  
• Od 1959 roku Indie i Chiny prowadziły regularne starcia. Chiny trzymały jednak dobre kontakty z Pakistanem, wpierały też ruchy niepodległościowe w Afryce i drugie powstanie malajskie. Mao wspierał również m.in. działalność Ludu Frontu Wyzwolenia Palestyny.

Mao Zedong – zbrodniarz czy rewolucyjny przywódca?

Chińczycy są w tej kwestii podzieleni. Jedni traktują go jako bohatera, inni mają Zedonga za zbrodniarza. Przeciwnicy Zedonga uznają go winnego konfliktu z ZSRR – który był przecież sojusznikiem Chin. Niektórzy obwiniają Mao Zedonga o niewypracowanie kontroli urodzeń, przez co doprowadzono do przyrostu ludności i utworzenia nowego chińskiego programu rządowego (tzw. programu jednego dziecka, który swoją absurdalnością przyczynił się do dzieciobójstwa w Chinach).

Zwolennicy Mao twierdzą jednak, że rządy Zedonga przyczyniły się do zmniejszenia liczby analfabetów i wydłużenia średniej długości życia ludzi (z 35 na 70 lat). Sądzą, że Chińska Republika Ludowa za rządów Zedonga stała się potęgą gospodarczą, która nie uzależniła się od ZSRR. W dalszym ciągu najbardziej szanują Mao najniższe warstwy społeczne w Chinach, którym Zedong pomagał. Niezależnie od ilości zwolenników i przeciwników, Mao Zedong stał się niekwestionowanym symbolem ideowym w Chinach, a także znaczącą postacią XX wieku.

Autor: Paulina Zambrzycka

Bibliografia:

1. Chang Jung: Mao. Nieznana historia, Wydawnictwo Znak Jednym Słowem, Warszawa 2021
2. Torbjorn Faerovik: Mao. Cesarstwo cierpienia, Wydawnictwo Prószyński i S-ka, Warszawa 2018