Mieszko I – pochodzenie, panowanie, życie rodzinne, śmierć

Opublikowano: 01.12.2023Autor: Mariusz SampDrukujUdostępnij

Rządy Mieszka I do 972 roku

Chrzest Polski

Mieszko I (ojciec Bolesława Chrobrego) wstąpił na tron około 960 roku. Początki jego rządów rozpoczęły się nie najlepiej. Już w 963 roku doznał dwukrotnej klęski z rąk pogańskich Wieletów, na czele których stanął banita saski Wichman; w jednej z bitew śmierć poniósł nieznany z imienia brat księcia. Wkrótce potem Mieszko zawarł niekorzystny układ z cesarzem Ottonem I. Opis tego wydarzenia zamieścił w swej kronice biskup merseburski Thietmar. Według tego dziejopisa, władca piastowski zobowiązał się płacić cesarzowi w nieznanej wysokości trybut aż po rzekę Wartę.

Zła passa odwróciła się od Mieszka w 965 roku. Wówczas to sprzymierzył się z Czechami, przez co rozbił niezwykle groźną dlań koalicję wielecko-czeską. Gwarantem sojuszu z Przemyślidami była Dobrawa, córka księcia czeskiego Bolesława I Srogiego, z którą książę Polan się ożenił.

Z kolei w 966 roku Mieszko I przyjął chrzest. Nie jest znana dokładna data przyjęcia przez księcia tego sakramentu. Zwyczajowo przyjmuje się, iż nastąpiło to w Wielką Sobotę (14 kwietnia) lub na Boże Narodzenie. W rzeczywistości chrzest Polski mógł nastąpić niemal w każde dowolne święto lub zwyczajną niedzielę 966 roku. Najprawdopodobniej całą ceremonią koordynował biskup Jordan, który przybył do Polski wraz z Dobrawą jeszcze w 965 roku.

Do dnia dzisiejszego tak naprawdę nie wiadomo, co skłoniło Mieszka do konwersji. W grę mogło wchodzić wiele czynników. Nie można nawet wykluczać tego, iż książę prawdziwie się nawrócił, co przecież zdarzało się w tych czasach nierzadko. Twierdzenie to korespondowałoby z wydźwiękiem części źródeł, według których Mieszko porzucił wiarę przodków pod wpływem małżonki.

Nie jest znane miejsce chrztu Mieszka. Historycy najczęściej wskazywali na Poznań, Gniezno oraz Ostrów Lednicki, a więc ośrodki stanowiące w omawianym okresie podstawę władzy Piastów.

Bitwa pod Cedynią (972)

W 972 roku wybuchła wojna polsko-niemiecka. Nie jest znane jej podłoże. Wiadomo tylko, iż stroną zaczepną był w tym konflikcie margrabia łużycki Hodon. Przebieg najazdu niemieckiego na państwo polskie przedstawił w kilku zdaniach kronikarz saski Thietmar. Wprawdzie jego opis jest dość lakoniczny, niemniej jednak podane przezeń informacje są na wagę złota. Bez nich dzisiejszy czytelnik nie wiedziałby, iż bitwa pod Cedynią miała w ogóle miejsce.

Wspomniana batalia rozegrała się 24 czerwca 972 roku. Przypuszczalnie w godzinach porannych. Bitwa składała się z dwóch odrębnych etapów, następujących po sobie w krótkim odstępie czasu. W pierwszym etapie zdecydowanie górą byli Niemcy. Hodon jednak nie wiedział, iż Mieszko I celowo dał się pokonać i wciągnął go w zasadzkę. Plan Mieszka był dokładnie opracowany. Brał pod uwagę topografię terenu przyszłego pola starcia.

Gdy Hodon znalazł się w pobliżu grodu w Cedyni, nagle ruszył nań oddział, dowodzony przez brata Mieszka Czcibora. Znajdował się on od strony południowo-wschodniej, gdzie mieściły się wzgórza. Dodatkowo Niemców zaatakowały wycofujące się do tej pory w kierunku Cedyni wojska Mieszka. W jednej chwili wróg został okrążony. Hodon zapewne nawet w najczarniejszych snach nie przewidział takiego rozwoju wydarzeń. Klęska margrabiego była całkowita. Z pola bitwy udało się zbiec jedynie niewielkiej grupce wojowników.

Rządy i polityka zagraniczna Piasta w latach 973-992

Ruś, Dania i Czechy

Zapewne jeszcze na początku lat 70. Mieszko I opanował ziemię sandomierską i obszar tzw. Grodów Czerwieńskich. Według przedstawicieli starszej nauki, nabytkami tymi Piast nie nacieszył się długo, ponieważ w 981 roku odebrał mu je kniaź ruski Włodzimierz Wielki. W nowszej historiografii uważa się natomiast, iż Grody Czerwieńskie należały w tym czasie do państwa czeskiego. Kwestia ta jednak w dalszym ciągu przedstawia się niejasno i zapewne minie jeszcze sporo czasu, zanim zostaną wysunięte ogólniejsze wnioski.

W latach 80. Mieszko wszedł w sojusz z królem Szwecji Erykiem Zwycięskim. Przymierze to było wymierzone przeciwko Duńczykom. Miało ono na celu obronę wpływów piastowskich na Pomorzu, które znalazły się pod zwierzchnictwem Mieszka po zwycięskiej bitwie z Wolinianami w 967 roku.

Z kolei w 990 roku wybuchła wojna polsko-czeska. Podstawowe informacje na temat tego konfliktu podał w swym dziele Thietmar. Przeciwnikiem Mieszka I był wówczas książę Bolesław II Pobożny. Temu ostatniemu od początku zmagań nie szło najlepiej. W konsekwencji Piastowie zdołali rozciągnąć swoje zwierzchnictwo na Małopolskę i Śląsk.

W obozie bawarskim i saskim

W 973 roku Mieszko I zaangażował się w wojnę domową na terenie Rzeszy. Wybuchła ona tam po śmierci Ottona I. W przeciwnych obozach stanęli naprzeciwko siebie: Otton II, syn zmarłego cesarza, oraz książę bawarski Henryk Kłótnik. Początkowo Kłótnik święcił triumfy. I to po jego stronie opowiedział się władca Polski. Z czasem role się odwróciły, zaś Otton II przejął pełną kontrolę nad sytuacją. Najpierw upokorzył buntownika, a następnie jego sprzymierzeńców: Czechów i Polaków. Z tymi pierwszymi cesarz rozprawił się w latach 975-978. Z kolei czas na Mieszka przyszedł w roku 979. Wówczas to przeciwko państwu Piastów ruszyła wielka wyprawa zbrojna. Niestety zakończyła się ona klęską jego inicjatorów, którym plany pokrzyżowała pogoda.

Po śmierci Ottona II (983) w Niemczech wybuchła kolejna wojna domowa. I tym razem swoje aspiracje do korony królewskiej zgłosił Henryk Kłótnik. Początkowo malkontenta wspierał Mieszko I, jednak po pewnym czasie zmienił on obóz. Przypuszczalnie książę polski nie chciał dopuścić do powtórzenia się sytuacji z 979 roku. Jeśli rzeczywiście tak było, świadczyłoby to za dalekowzrocznością polityki Piasta, który potrafił kalkulować, co się mu opłaca, a co nie.

Ostatecznie Mieszko znalazł się w obozie saskim. Pozostał w nim aż do końca swych rządów. Doszło nawet do tego, iż Sasi oraz Piastowie zawiązali oficjalny sojusz militarny, skierowany przeciwko Wieletom. W efekcie wojska piastowskie przynajmniej trzy razy wyprawiały się na Połabie. Po raz pierwszy nastąpiło to w 985 roku. Później odpowiednio w 986 i 991 roku. Podczas jednej z tych wypraw, co odnotował Gerhard z Augsburga, Mieszko został raniony zatrutą strzałą. Na całe szczęście nic złego księciu się nie stało. Ponoć od śmierci wybawiło go wstawiennictwo świętego Udalryka.

Dzieci Mieszka I

Mieszko I był żonaty dwukrotnie. Po śmierci Dobrawy (977) książę pojął za żonę córkę margrabiego Marchii Północnej Dytryka, Odę. Obie partnerki obdarzyły Piasta potomstwem.

Dobrawa urodziła Mieszkowi przynajmniej dwójkę dzieci. Najpierw na świecie pojawił się Bolesław Chrobry, późniejszy król, który został przez potomnych zapamiętany jako wielki wojownik i władca. Rządził on Polską w latach 992-1025. Najpóźniej w 972 roku księżniczka czeska dała mężowi również córkę, Świętosławę-Sygrydę, późniejszą królową szwedzką, duńską, norweską i angielską.

Oda natomiast powiła trzech synów: Mieszka, Świętopełka i Lamberta. W przeciwieństwie do potomstwa Dobrawy, synowie Ody nie odegrali większej roli w historii Polski.

Mieszko I jako król?

Śmierć zajrzała Mieszkowi w oczy 25 maja 992 roku. W ten sposób jego ponad 30-letnie panowanie dobiegło końca. Historycy jego rządy oceniają nad wyraz pozytywnie. Nie ma się temu zresztą co dziwić. Do rządzonego przez siebie państwa Mieszko włączył nowe terytoria, w tym Małopolskę, Mazowsze i Pomorze. Prowadził też aktywną politykę międzynarodową. Dał się poznać jako dobry wódz. W 966 roku wprowadził Polskę do grona państw chrześcijańskich.

Do katalogu dokonań Mieszka I niektórzy zaliczyliby również przywdzianie przezeń korony. Nic bardziej mylnego. Piast ten nigdy nie dostąpił tego zaszczytu. Dopiero jego syn Bolesław Chrobry w ostatnim roku swego panowania (1025) podniósł Polskę do rangi królestwa.

Autor: dr Mariusz Samp

Bibliografia

1. Dobosz J., Chrzest Mieszka I w tradycji dziejopisarskiej, [w:] Gemma gemmarum, Studia dedykowane Profesor Hannie Kóčce-Krenz, red. A. Różański, cz. 1, Poznań 2017.
2. Gieysztor A., Mieszko I, [w:] Poczet królów i książąt polskich, red. A. Garlicki, Warszawa 1980.
3. https://fajnepodroze.pl/mieszko-1-ciekawostki [dostęp: 19.11.2020].
4. Labuda G., Studia nad początkami państwa polskiego, t. 1, Poznań 1946.
5. Matla-Kozłowska M., Państwa Piastów i Przemyślidów u schyłku X wieku – walka o regnum ablatum, [w:] Pierwsze polsko-czeskie forum młodych mediewistów, Materiały z konferencji naukowej, Gniezno, 27-29 września 2005 roku, red. J. Dobosz, J. Kujawiński, M. Matla-Kozłowska, Poznań 2007.
6. Matla-Kozłowska M., Pierwsi Przemyślidzi i ich państwo (od X do połowy XI wieku), Ekspansja terytorialna i jej polityczne uwarunkowania, Poznań 2008.
7. Miśkiewicz B., Badania nad bitwą cedyńską z 972 roku, „Studia i Materiały do Historii Wojskowości” 19 (1973), 1.
8. Miśkiewicz B., Pierwsze walki w obronie granicy zachodniej Polski wczesnofeudalnej, „Studia i Materiały do Dziejów Wielkopolski i Pomorza” 4 (1958), 1.
9. Olejnik K., Działania wojenne na obszarze Wielkopolski i Ziemi Lubuskiej w dobie państwa piastowskiego (X-XIV wiek), [w:] Działania militarne w Wielkopolsce i na Ziemi Lubuskiej, red. W. Wróblewski, Warszawa 2002.
10. Olejnik K., Działania wojenne na ziemi krakowskiej i na Śląsku od X do końca XVI wieku, [w:] Działania militarne w Polsce południowo-zachodniej, red. W. Wróblewski, Warszawa 2002.
11. Pac G., Kobiety w dynastii Piastów, Rola społeczna piastowskich żon i córek do połowy XII wieku, Studium porównawcze, Toruń 2013.
12. Pac G., Oda i jej ród, Zaplecze rodzinne i polityczne żony Mieszka I w Rzeszy, [w:] Chrzest Mieszka I i chrystianizacja państwa Piastów, red. J. Dobosz, M. Matla, J. Strzelczyk, Poznań 2017.
13. Pleszczyński A., Niemcy wobec pierwszej monarchii piastowskiej (963-1034), Narodziny stereotypu, Postrzeganie i cywilizacyjna klasyfikacja władców Polski i ich kraju, Lublin 2008.
14. Rosik S., Chrzest Mieszka I i Polaków, ale czy Polski?, Postrzeganie konwersji władcy i społeczeństwa w świetle najdawniejszych przekazów (Thietmar z Merseburga, Gall Anonim), „Kwartalnik Historyczny” 122 (2015), 4.
15. Rosik S., Mieszko I, [w:] S. Rosik, P. Wiszewski, Wielki poczet polskich królów i książąt, Wrocław 2006.
16. Rosik S., Mieszko I – król bez korony?, W kręgu przekazu Widukinda z Korwei, [w:] Historicae viae, Studia dedykowane profesorowi Lechowi A. Tyszkiewiczowi z okazji 55-lecia pracy zawodowej, red. M. Goliński, S. Rosik, Wrocław 2012.
17. Rosik S., Pomerania and Poland in the Tenth to Twelth Centuries, The expansion of the Piasts and shaping political, social and stat`e relations in the seaside Slav Communities, [w:] The Expansion of Central Europe in the Middle Ages, red. N. Berend, Farnham 2012.
18. Samp M., Kontakty Mieszka I z opozycją antyottońską Henryka Kłótnika, Zarys problematyki, „Historia Slavorum Occidentis” 4 (2018).
19. Strzelczyk J., Chrzest Polski – zmiana cywilizacyjna i polityczna, [w:] Kościół, kultura, polityka w państwie pierwszych Piastów, red. W. Graczyk i in., Warszawa-Ciechanów 2016.
20. Strzelczyk J., Mieszko I – pierwszy historyczny władca Polski, [w:] Ojczyzna wielka i mała, Księga pamiątkowa wydana z okazji 40-lecia Oddziału Polskiego Towarzystwa Historycznego w Cieszynie, red. I. Panic, Cieszyn 1996.
21. Urbański M., Poczet królów i książąt polskich, Warszawa 2005.