Mumtaz Mahal – najpiękniejsza żona cesarza, dla której zbudował grobowiec Tadż Mahal
Tadż Mahal, najbardziej rozpoznawalny zabytek Indii, przypomina pałac z „Baśni tysiąca i jednej nocy”. Jednak nikt tam nigdy nie mieszkał. Spoczęło tutaj ciało cesarzowej Mumtaz Mahal – żony władcy imperium Mogołów. Kim była piękność, której grobowiec jest uważany za jeden z cudów świata?
Jeśli szukasz więcej informacji i ciekawostek historycznych, sprawdź także zebrane w tym miejscu artykuły o kobietach w historii.
Z tego artykułu dowiesz się:
Kilka słów o dynastii Mogołów
Początki imperium
Duża część Półwyspu Indyjskiego od XII wieku była rządzona przez sułtanów ze stolicą w Delhi. Ostatniego przedstawiciela ostatniej dynastii sułtanów z Delhi pokonał afgański władca Kabulu – Babur. Po zwycięstwie ogłosił się cesarzem. Nazwa „Mogoł” to przydomek, który nadali władcom imperium Persowie. Miała ona podkreślać ich mongolskie pochodzenie. Kultura perska odgrywała ogromną rolę na dworze ówczesnych cesarzy. Chociaż nie zawsze byli oni w najlepszych stosunkach z dworem Safawidów w Isfahanie.
Państwo Mogołów było najpotężniejsze na Półwyspie Indyjskim, jednak trzeba wspomnieć, że nie było jedyne. Indie, podobnie jak Europa czy Bliski Wschód były pewną całością kulturową, ale jako jeden organizm państwowy powstały dopiero w 1947 roku. Pewną autonomię mieli też radżowie w północnych Indiach.
Rodzina i dwór Szahdżahana
Państwo Mogołów przechodziło różne etapy. Panowanie Akbara Wielkiego – dziadka Szahdżahana było jego złotą erą. Władca ten szczególnie cenił sobie różnorodność państwa i nie przywiązywał wagi do różnic religijnych jak inni władcy państw muzułmańskich. W Agrze za panowania jego i jego syna rezydowali jezuici. Akbar zniósł nawet podatek, który inni władcy islamscy pobierali od niemuzułmanów, co nie przeszkadzało ściągać innych podatków – przede wszystkim od gruntu. Wielkie bogactwo i oślepiający przepych pałaców mogolskich, kontrastował z ubóstwem chłopów i biedoty miejskiej. Już wówczas miasta północnych Indii były bardzo ludne. Populację Indii w 1600 roku szacuje się na 100 do 145 milionów ludzi. Dla porównania Europejczyków było wtedy maksymalnie 78 mln. (Eraly A., 2007: s. 5)
Stolica władców mogolskich mieściła się w Agrze, w północnych Indiach. Państwo od zawsze było wielokulturowe. W czasach dynastii timurydzkiej spoiwem różnorodnej kulturowo i etnicznie mozaiki na dworze cesarskim był język perski. Wielką popularnością cieszyli się hinduscy pisarze, tworzący po persku. Indyjscy przedstawiciele kasty Khatri byli obecni w strukturach administracyjnych i handlu. Wśród nich większość wyznawała niedawno powstały sikhizm. (por. Muzaffar A., 1997: s. 108)
Ważną rolę na dworze odgrywali też sami Persowie. W czasach panowania Dżahangira – ojca Szahdżahana – premierem był Abu'l-Hasan Asaf-chan, ojciec Mumtaz. Jego siostra została żoną cesarza i, jak twierdzą niektórzy, razem ze swoją bratanicą miały wpływ na politykę mogolskiego dworu. (Hansen W., 1987: s. 48-49)
Obok perskich kobiet władcy Mogolscy i ich synowie brali sobie często za żony radżputki, należące do indyjskiej kasty rycerzy. Matka Szahdżahana wywodziła się właśnie z takiego rodu.
Każdy władca utrzymywał harem, gdzie mieszkały żony, nałożnice, ale też kobiety obsługujące tę część dworu. Na przykład Juliana, siostra armeńskiej żony Akbara Wielkiego - Mariam Zamani, pełniła rolę haremowej lekarki. Obie były chrześcijankami. Juliana przyczyniła się do budowy pierwszego kościoła w Agrze.
Mumtaz Mahal – nie tylko ozdoba pałacu
Ukochana córka i ukochana żona
Mumtaz, a właściwie Ardżumand-banu Begam, urodziła się w 1593 roku w Agrze, gdzie jej perski ojciec robił karierę na dworze cesarskim. W dzieciństwie wychowywała się pod opieką rodziców i dziadków, z dala od dworskich intryg. W wieku 14 lat została zaręczona z księciem Churramem, późniejszym cesarzem Szahdżahanem. Ich zaślubiny odbyły się pięć lat później, prawdopodobnie w Czerwonym Forcie, słynnej siedzibie mogolskich cesarzy. (por. Hansen W.: s. 49-50) Był rok 1612. Zaledwie rok wcześniej jej ciotka, wdowa po perskim dostojniku – Nurmahal została żoną starego cesarza Dżahangira. Trudno nie zauważyć silnych wpływów rodziny Abu'l-Hasana na dworze cesarskim. Przez oba małżeństwa wpływy te zostały jeszcze bardziej wzmocnione.
Być może oczekiwano, że Ardżumand będzie ważną rzeczniczką swojego ojca. Nikt nie mógł się jednak spodziewać, że będzie to też miłość aż po grób. Mumtaz Mahal – przydomek nadany księżniczce przez jej męża znaczy tyle, co „Ozdoba Pałacu” (lub „Najwspanialsza w Pałacu”). Ale nie była ona tylko ozdobą. Chociaż dyskusyjne pozostaje, na ile miała wpływ na politykę cesarza. Z całą pewnością spełniła aż za dobrze swoją rolę jako zapewniająca przyszłość dynastii. Urodziła czternaścioro dzieci, z czego przeżyło siedmioro, w tym ukochana córka cesarza Dżahanara i jego następca Aurangzeb.
Co może się wydawać szczególnie zaskakujące – większość tych dzieci przyszła na świat w podróży. Mumtaz wędrowała ze swoim mężem na wyprawy wojenne. Churram był zresztą całkiem zdolnym dowódcą i prawdopodobnie jedynym sensownym kandydatem do cesarskiego tronu. Sprawdź także ten artykuł na temat 7 cudów świata.
Przejęcie władzy przez Szahdżahana
W 1627 roku zmarł Dżahangir. Stary cesarz był narkomanem i alkoholikiem, a prawdziwą władczynią była jego żona – wspomniana wcześniej Nurmahal, zwana „Jasnością Świata” (Nurdżahan). (Hansen W.: s. 56) Od kilku lat, podczas postępującej choroby męża, intrygowała ona przeciw księciu Churramowi. Wydała swoją córkę (z pierwszego małżeństwa) za jego młodszego brata i miała nadzieję doprowadzić go na tron cesarski po śmierci Dżahangira. Doprowadziło to do buntu Churrama, który jednak przegrał bitwę z wojskami ojca i musiał w końcu prosić o wybaczenie. Wszystko skończyło się jednak wraz ze śmiercią Dżahangira. Ciągle pełniący rolę wezyra Asaf-chan zamknął owdowiałą siostrę w odosobnieniu i zapewnił Churramowi przejęcie władzy. Tak rozpoczęło się panowanie Szahdżahana.
W styczniu 1628 roku jeszcze przed oficjalną koronacją, stracono dużą część męskich krewnych cesarza. Zginął jego młodszy brat Szachrijar, synowie starszego brata (który zmarł wcześniej, być może również zamordowany na rozkaz Churrama) oraz jego dwaj kuzyni. Nurdżahan i jej córkę nowy cesarz potraktował łagodniej. Pozwolił im oddalić się do Lahaur, gdzie spędziły resztę życia. Był to odpowiednik zamknięcia w klasztorze w krajach katolickich.
Cesarzowa
Szahdżahan, jak wszyscy wschodni władcy tego czasu, miał więcej niż jedną żonę. Nie było jednak żadnych wątpliwości, kogo wybierze na cesarzową. Mumtaz Mahal otrzymała nie tylko odpowiednie tytuły i przywileje. Cesarz traktował ją jak swoją doradczynię i powierniczkę spraw państwowych. Mumtaz nie miała jednak pożądania dla władzy ani temperamentu intrygantki jak jej ciotka. Była tym, czego oczekuje się po aktywnej małżonce władcy – łagodziła spory, wspierała pokrzywdzonych, finansowała posagi ubogim pannom. Była też patronką ludzi kultury. Oczywiście dalej rodziła dzieci.
W 1629 roku wybuchł bunt jednego z wodzów – Dżahana Lodi-chana. Zaniepokojony tym cesarz udał się na południe, żeby osobiście zapobiec sojuszowi buntownika z niezależnym władcą Bidżapuru. Mumtaz oczywiście jak zwykle towarzyszyła mu w wyprawie, w czasie której zaszła w kolejną ciążę. W Barnhanpur w Dekanie oczekiwała na rozwiązanie. Kiedy nadeszła akcja porodowa okazała się bardzo ciężka. Cesarzowa rodziła przez 30 godzin, w końcu 7 czerwca 1631 roku zmarła, wydając na świat czternaste dziecko, księżniczkę Gauharara-begam. Przyczyną śmierci cesarzowej była nadmierna utrata krwi. Wszystko wydarzyło się bardzo szybko, nikt nie spodziewał się takiego rozwoju wypadków. (por. Hansen W.: s. 111)
Pomnik miłości
Nietrudno domyślić się, że śmierć ukochanej Mumtaz zdruzgotała cesarza. Królową pochowano tymczasowo w Barnhanpur (Koran nakazuje jak najszybciej pochować zmarłego). Ekshumowane w grudniu 1631 roku ciało Mumtaz Mahal przeniesiono do Agry. Na miejscu jej pochówku postawiono prowizoryczną kopułę i zaczęła się budowa mauzoleum.
Przez dwa lata Szahdżahan przeżywał żałobę, unikał rozrywek. W zapisach z tego czasu można też znaleźć informację, że zanosił się płaczem na widok dam haremowych. W czasie żałoby również całkowicie osiwiał. Do rządzenia wrócił tylko z poczucia obowiązku. (Hansen W.: s. 113)
Legenda mówi, że przed śmiercią cesarzowa poprosiła Szahdżahana, żeby wybudował jej grobowiec piękniejszy niż wszystkie mauzolea świata. Nie wiadomo czy konająca kobieta w połogu rzeczywiście myślała w ostatnich minutach życia o takich sprawach. W każdym razie na pewno potrzebował tego sam władca.
Powstały plany i rozpoczęła się budowa. Dla 20 tysięcy zatrudnionych robotników założono specjalne miasteczko, zwane Mumtazbad. Budowa arcydzieła sztuki grobowej trwała ok. 22 lat. Materiały sprowadzono z wielu krajów. Od lapis-lazuli z Cejlonu po rosyjskie malachity. Ciosy białego marmuru pochodziły z kamieniołomów w Dżodhpur, czerwony piaskowiec z opuszczonej dawnej stolicy Fatehpur Sikri. Robotnicy, rzemieślnicy i architekci pochodzili nie tylko z imperium i krajów sąsiednich, ale też z Europy.
Złote płyty na ścianach, baldachim wyszywany perłami, diamentami, szmaragdami.., Nie sposób w krótkim artykule opisać wszystkich drogocennych materiałów, których użyto do przystrojenia Tadż Mahal.
Kompleks składa się z mauzoleum z charakterystyczną kopułą i czterema wieżyczkami. Poza tym z meczetu i prawie identycznego domu dla gości – z czerwonego piaskowca. Całość otoczona jest murem, za którym znajduje się perski ogród, symbolizujący raj. Harmonia budowli i symetryczne rozplanowanie elementów miało reprezentować boską harmonię raju.
Mumtaz Mahal była za życia kochana przez męża i poddanych, ale dopiero dzięki niezwykłemu mauzoleum stała się słynna na całym świecie.
Autor: Ludwika Wykurz
Bibliografia:
- Waldemar Hansen, Pawi tron. Dramat Indii Wielkich Mogołów, PIW 1987
- Abraham Eraly, The Mughal World. Life in India’s last Golden Age, Penguin Books 2007