Otton III – wykształcenie, rządy, wyprawy do Rzymu, zjazd gnieźnieński, śmierć
Ottona III w Polsce kojarzy się głównie przez pryzmat osławionego zjazdu w Gnieźnie w 1000 roku, podczas którego podjęto niezwykle ważne decyzje dla późniejszych losów naszego kraju. W Rzeszy z kolei pamięta się głównie o jego imperialnych planach, które miały na celu przywrócenie Cesarstwa Rzymskiego. Jak właściwie wyglądało całe panowanie tego władcy? Jakie były jego osiągnięcia i dokonania? Oto życiorys jednego z najbardziej znanych władców niemieckich wczesnego średniowiecza.
Jeśli szukasz więcej informacji i ciekawostek historycznych, sprawdź także zebrane w tym miejscu artykuły o historii Niemiec.
Z tego artykułu dowiesz się:
Wczesne lata życia, koronacja i wykształcenie
Otton III pochodził z saskiej dynastii Liudolfingów. Urodził się w 980 roku. Jego pradziadkiem był słynny cesarz Otton I Wielki (936-973), ojcem zaś Otton II (973-983). Matką Ottona III była natomiast przybyła z Bizancjum do Niemiec cesarzowa Teofano, która po śmierci swego męża sprawowała regencję w imieniu małoletniego syna.
Jeszcze za życia ojca, Otton III został obwołany królem Niemiec. Jak zauważają historycy, koronacja nie stanowiła gwarancji przejęcia władzy w sposób bezproblemowy. W latach 984-984 z pretensjami do korony niemieckiej wystąpił książę Bawarii Henryk Kłótnik. Miał on poparcie wielu panów świeckich i duchownych oraz władców spoza granic Rzeszy. Ostatecznie Kłótnik musiał ulec Sasom i podczas zjazdu w Rohr (984) podporządkował się regentce oraz zrezygnował z dalszych starań o koronę.
Otton III był człowiekiem bardzo dobrze wykształconym. Biegle posługiwał się łaciną i greką w mowie oraz piśmie. Studiował antyczne księgi i traktaty. Był wręcz zafascynowany spuścizną czasów antycznych. Swoje wykształcenie niemiecki władca otrzymał pod kierunkiem Greka Jana Philagathosa oraz późniejszego biskupa Hildesheimu Bernwarda.
Panowanie Ottona III i jego dokonania oraz osiągnięcia
Dwie wyprawy do Rzymu
Swoje samodzielne rządy (od 995 roku) Otton III rozpoczął od zorganizowania wyprawy do Rzymu, gdzie 21 maja 996 roku został koronowany na cesarza przez papieża Grzegorza V. Podczas pobytu w stolicy Italii 16-letni cesarz poznał biskupa praskiego Wojciecha Sławnikowica, z którym się mocno zaprzyjaźnił. Starał się też go naśladować i wprowadzać w życie propagowane przez niego ideały ascetyczne.
W Rzymie Otton III zetknął się także z Gerbertem z Aurillac, jednym z najbardziej wykształconych ludzi tych czasów. Ten mnich pochodzący z Owernii swoją młodość spędził w Hiszpanii. Później został kierownikiem szkoły katedralnej w Reims. Otton III, będąc zafascynowany erudycją Gerberta, powołał go na swój dwór jako jednego z doradców. W 999 roku uczony mnich został nominowany przez cesarza papieżem.
Pod koniec 997 roku Otton III wyruszył po raz drugi do Rzymu. Jego głównym celem było wprowadzenie na Stolicę Apostolską niedawno wypędzonego papieża Grzegorza V i usunięcie antypapieża Jana XVI, popieranego przez klan Krescencjuszy.
Swoje zadanie cesarz wykonał bez większych problemów. Antypapieża oślepiono i obcięto mu nos oraz język. Na jego miejsce wprowadzono niemieckiego nominata. Postępowanie młodego cesarza wrogo nastawiło do niego mieszkańców Wiecznego Miasta, którzy robili wszystko, co w ich mocy, aby usunąć niemieckich rycerzy z Rzymu.
Stosunki z Polską i zjazd gnieźnieński
Stosunki Ottona III z Polską rządzoną przez księcia Bolesława Chrobrego (992-1025) były więcej niż poprawne. W 995 roku władca niemiecki poprosił swego sąsiada, aby przyszedł mu z pomocą w walce z pogańskimi Lucicami, którzy kilkanaście lat wcześniej (983) zrzucili zwierzchnictwo Rzeszy. Wspólna wyprawa niemiecko-polska nie przyniosła jednak rozstrzygnięcia, pomimo wprzęgnięcia do działań bojowych sporej liczby wojowników. Były też pozytywne strony tej ekspedycji: obaj władcy zbliżyli się do siebie jeszcze bardziej, co w dotychczasowych stosunkach polsko-niemieckich było precedensem.
Na początku 1000 roku cesarz Otton III wraz z towarzyszącą mu świtą pojawił się w centrum władztwa Bolesława Chrobrego – w Gnieźnie. Miały tutaj miejsce ważne rozmowy, skutkujące powołaniem niezależnej od Niemiec metropolii gnieźnieńskiej oraz sieci podporządkowanych mu biskupstw (w Krakowie, Wrocławiu i Kołobrzegu). Postanowienia te musiały rozradować Chrobrego, który był w tym czasie jednym z najpotężniejszych władców słowiańskich w regionie.
Dodatkowo w Gnieźnie Bolesława Chrobrego zwolniono z obowiązków trybutarnych, co tylko umacniało faktyczną niezależność polskiego księcia. Temu ostatniemu Otton III dał kopię włóczni św. Maurycego, gwóźdź z Krzyża Pańskiego oraz włożył na głowę diadem cesarski. Ostatni z gestów dotychczasowi historycy tłumaczyli na rozmaite sposoby. Niewykluczone, iż cesarz wówczas oficjalnie koronował Bolesława na króla! Z drugiej strony trzeba pamiętać, iż to tylko hipoteza, na potwierdzenie której brakuje jednoznacznych dowodów źródłowych.
Trudno przesądzić, co kierowało cesarzem w podjęciu wyprawy do Wielkopolski w 1000 roku. Współczesne temu władcy przekazy pisane uwypukliły wątek religijny, uznając, iż syn Ottona II pojawił się w Gnieźnie, by pomodlić się przy grobie swego przyjaciela św. Wojciecha, którego ciało sprowadził tu Bolesław Chrobry po jego męczeńskiej śmierci na terenie Prus (997). Niektórzy historycy podejrzewali też, iż pielgrzymka gnieźnieńska wiązała się z koncepcją odnowienia Cesarstwa Rzymskiego, której gorąco patronował Otton III. Sprawdź także ten artykuł na temat zjazdu gnieźnieńskiego.
Koncepcja odnowionego Cesarstwa
Historycy uważają, iż całe swoje panowanie Otton III poświęcił odnowieniu Cesarstwa Rzymskiego, obejmującego również Bizancjum. Centrum tego imperium miało znajdować się, tak jak w starożytności, w Rzymie, gdzie cesarz wybudował wspaniały pałac na Palatynie. W skład projektowanego państwa miały wejść obok Germanii i Italii również Galia (Francja) oraz „Sclavinia” (Słowiańszczyzna). Pod tym ostatnim pojęciem badacze doszukują się Polski Bolesława Chrobrego i Węgier Stefana Arpady.
W zamierzeniu Ottona II, w odnowionym cesarstwie najwyższa władza miała należeć do cesarza (sprawy świeckie i duchowne), którego wspierać miał w sprawach duchownych papież Sylwester II. Początki tej koncepcji sięgały już czasów Ottona I oraz Ottona II, którzy akcentowali rzymskie dziedzictwo swego władztwa.
Otton III, by wcielić swoje ideały w życie, powołał nowych urzędników, którzy istnieli już w poprzedniej epoce. Rozpoczął też negocjacje z cesarzem bizantyjskim, aby oddał mu za żonę swoją córkę.
Z dzisiejszej perspektywy można powiedzieć, iż koncepcja Ottona III nie mogła zostać zrealizowana. Głównie dlatego, iż cesarz zmarł w młodym wieku, o czym będzie jeszcze mowa później. Na przeniesienie punktu ciężkości polityki Cesarstwa do odległej Italii nie chciały się zgodzić elity Rzeszy, które czuły się pokrzywdzone działaniami swego władcy. Wreszcie, na realizację planów imperialnych Ottona III nie zamierzało zgodzić się Bizancjum, które ostentacyjnie odrzuciło jego prośbę o rękę cesarzówny.
Śmierć Ottona III
W 1001 roku na terenie Italii wybuchł bunt skierowany przeciwko Ottonowi III. W jego wyniku od cesarstwa odpadły: Gaeta, Salerno, Neapol, Kapua, Amalfi i Benewent. Nieciekawie przedstawiała się też sytuacja w samym Rzymie, gdzie z wielkim trudem udało się cesarzowi przywrócić porządki. Nie trwało to jednak długo, co zmusiło Ottona i papieża Sylwestra do opuszczenia Wiecznego Miasta.
Jeszcze późną wiosną 1001 roku Otton III podjął przygotowania do wyprawy na Rzym. Do walk z krnąbrnym miastem cesarz rzucił najpierw armię, dowodzoną przez patrycjusza Ziazona. Gdy urzędnikowi cesarskiemu nie udało się zdobyć Rzymu, imperator rozpoczął gromadzenie dodatkowych sił zbrojnych przeciw Wiecznemu Miastu. W trakcie tych przygotowań Otton zmarł niespodziewanie na zamku w Paterno w Falerii. Nastąpiło to 23 lub 24 stycznia 1002 roku.
W chwili śmierci Otton III nie miał jeszcze ukończonego 22. roku życia. Według niektórych badaczy, zgon cesarza nastąpił wskutek malarii. Pojawiły się także głosy, że za śmiercią Ottona stał ktoś z jego wrogów z terenu Niemiec lub Italii. Nie sposób zweryfikować żadnej z tych koncepcji.
W świetle niektórych przekazów, imperator jeszcze przed swoją śmiercią zdążył się wyspowiadać i przyjąć eucharystię. Dla ludzi żyjących na początku XI stulecia nagła śmierć Ottona III była karą boską za nieodpowiednie zachowanie się cesarza w Rzymie oraz zbyt częste przebywanie w Italii kosztem swej ojczyzny.
Otton III nie pozostawił po sobie żadnego potomka. Jego ciało – zgodnie z jego ostatnią wolą – pochowano w Akwizgranie. Po śmierci młodego cesarza w Rzeszy wybuchła trwająca kilka miesięcy wojna domowa. Zwycięsko wyszedł z niej wywodzący się z Bawarii cesarz Henryk II Święty, ostatni przedstawiciel dynastii Liudolfingów na tronie niemieckim.
Autor: Mariusz Samp
Bibliografia:
- Althoff Gerd, Ottonowie, Władza królewska bez państwa, przekł. M. Tycner-Wolicka, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2009.
- Althoff Gerd, Potęga rytuału, Symbolika władzy w średniowieczu, przekł. A. Gadzała, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2011.
- Barański Marek Kazimierz, Dynastia Piastów w Polsce, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2005.
- Brackmann Albert, Kaiser Otto III. und die staatliche Umgestaltung Polens und Ungarns, Akademie der Wissenschaften, Belin 1939.
- Fried Johannes, Otton III i Bolesław Chrobry, Miniatura dedykacyjna z Ewangeliarza z Akwizgranu, zjazd gnieźnieński a królestwa polskie i węgierskie, Analiza ikonograficzna i wnioski historyczne, przekł. E. Kaźmierczak, W. Leder, Wiedza Powszechna, Warszawa 2000.
- Czapliński Władysław, Galos Adam, Korta Wacław, Historia Niemiec, Zakład Narodowy m. Ossolińskich, Wrocław 1990.
- Manteuffel Tadeusz, Historia powszechna, Średniowiecze, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1968.
- Michałowski Roman, Zjazd Gnieźnieński, Religijne przesłanki powstania arcybiskupstwa gnieźnieńskiego, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2005.
- Rosik Stanisław, Wiszewski Przemysław, Wielki poczet polskich królów i książąt, Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław 2006.
- Strzelczyk Jerzy, Otton III, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 2000.
- Trakt cesarski: Iława – Gniezno – Magdeburg, red. W. Dzieduszycki, M. Przybył, Muzeum Archeologiczne, Poznań 2002.
- Zientara Benedykt, Historia powszechna średniowiecza, Wydawnictwo TRIO, Warszawa 2006.