Reformy i dokonania Karola Wielkiego – jak król Franków zreformował państwo?

Opublikowano: 01.12.2023Autor: Mariusz SampDrukujUdostępnij

Panowanie władcy Karola Wielkiego

Karol Wielki sprawował rządy osobiście. Był władcą „absolutnym”, dążącym do przejęcia kontroli nad wszystkim i wszystkimi. W zarządzie nad rozległym państwem pomagało mu grono zaufanych ludzi. Znajdowali się wśród nich przedstawiciele rodziny królewskiej, w tym jego synowie.

Wokół króla krzątało się wielu dworzan. Jeździli oni za królem, przenosząc się z miejsca na miejsce. Władca nie miał jednej stałej rezydencji. Najchętniej jednak zaglądał do Akwizgranu (dziś Aachen), gdzie mieścił się okazały pałac z imponującą kaplicą, w której znajdowało się mnóstwo cennych relikwii.

W czasach Karola Wielkiego ustaliły się obowiązki poszczególnych dostojników dworskich. I tak stolnik miał pieczę nad stołem królewskim, cześnik – piwnicą, komornik – komorą i szatnią, koniuszy – stajniami, kanclerz – kaplicą dworską i kancelarią. Istniał jeszcze urząd palatyna, który zastępował władcę w procesach sądowych.

Reformy i dokonania Karola Wielkiego

Reformy administracyjne

Karol Wielki pozostawił bez większych zmian administrację państwa. W rękach hrabiów nadal więc spoczywał nadzór nad hrabstwami, które tworzyły z kolei większe jednostki administracyjne, na których czele stali duksowie.

Z inicjatywy Karola Wielkiego powołano do życia tzw. marchie, kontrolujące szczególnie narażone na ataki z zewnątrz rejony państwa Karolingów. Nadzorujący marchie margrabiowie mieli zdecydowanie większe kompetencje od hrabiów. Gdy istniała taka potrzeba, mogli nawet bez zgody władcy ruszyć w pole z podległym sobie wojskiem. W interesującym nas tu okresie funkcjonowały następujące marchie:

• Duńska
• Bretońska
• Awarska
• Hiszpańska
• Friulska

Wprowadzone modyfikacje nie zapobiegły nadużyciom w administracji lokalnej. Aby je zwalczyć, Karol Wielki utworzył specjalne okręgi kontrolne (tzw. „missatica”), w których „niepodzielnie” rządzili zaufani kontrolerzy cesarscy, zwani „missi dominici”. Ich główne zadanie polegało na objeździe podlegających im obszarów i sprawdzaniu działalności biskupów oraz grafów. Na bieżąco wysłuchiwali też wszelkich skarg i zażaleń oraz zbierali informacje o nadużyciach władz lokalnych.

Reformy sądownicze i monetarne

W czasach Karola Wielkiego nie nastąpiły także poważniejsze zmiany w zakresie sądownictwa, zaś okoliczni mieszkańcy w dalszym ciągu byli sądzeni przez hrabiów. Istotną innowacją wymienionego władcy było natomiast zmniejszenie częstotliwości zgromadzeń sądowych do trzech w ciągu roku (wcześniej mieszkańcy danego okręgu byli zobowiązani do zjeżdżania się na zjazdy raz w miesiącu).

Na dalszych dziejach państwa Karolińskiego zaważyły niewątpliwie jego reformy monetarne, które przyjęły się później na terenie całej Europy. Monarcha ten wprowadził do obiegu srebrnego denara, wybijanego w ilości 240 sztuk z funta czystego srebra. Obok denara funkcjonowały również półdenary – obole. A może zainteresuje cię także ten artykuł o koronacji Karola Wielkiego?

Zmiany w zakresie szkolnictwa

Imię Karola Wielkiego rozsławiło się na dobre przede wszystkim z powodu jego reform w obrębie szkolnictwa. Gruntowna przebudowa nauczania nie byłaby możliwa, gdyby władca nie ściągnął z Irlandii i Anglii mnichów, którzy pomogli mu w dokonaniu niezbędnych reform.

Omawiane w tym miejscu reformy objęły głównie szkolnictwo klasztorne i katedralne, w których nauczanie kształtowało się na bardzo niskim poziomie. Wielu duchownych, tworzących w tym czasie elitę państwa Franków, nie umiało przeczytać, nie mówiąc już o zrozumieniu, chociażby krótkich fragmentów z Pisma Świętego. Kler nie znał też podstawowych dzieł teologicznych oraz tekstów literatury klasycznej.

Na całe szczęście regres umysłowy został w porę przezwyciężony. Przyszły kler oraz ludzie świeccy mogli kształcić się na dwóch poziomach, tzw. „trivium” (gramatyka, retoryka, dialektyka) i „quadrivium” (arytmetyka, geometria, astronomia i muzyka). W trakcie nauki zdobywano podstawowe wiadomości i umiejętności z zakresu przedmiotów humanistycznych i matematycznych.

Za sprawą doradców Karola Wielkiego przy klasztorach i katedrach powstały skryptoria, w których na masową skalę kopiowano różnego rodzaju teksty, w tym antyczne. Prace te były możliwe, ponieważ zreformowano pismo: zastąpiono nieczytelną kursywę merowińską minuskułą karolińską, która z czasem stała się wzorem dla kształtu liter alfabetu łacińskiego. Minuskuła karolińska była pismem uniwersalnym. Wykorzystywano ją zarówno przy sporządzaniu kodeksów, jak i dokumentów.

Powyżej opisane reformy wpłynęły na znaczne ożywienie się życia intelektualnego państwa Franków (tzw. renesans karoliński). Z czasem w otoczeniu Karola Wielkiego powstała szkoła pałacowa, w której istotną rolę odgrywał sam władca. Interesował się on bowiem różnymi sprawami naukowymi i teologicznymi. Kiedy trzeba było, prowadził luźne dyskusje z uczonymi. Wśród tych ostatnich na szczególne wyróżnienie zasługują Alkuin, Hraban Maur, Piotr z Pizy oraz Teodulf.

Autor: Mariusz Samp

Bibliografia:

1. Fischer-Fabian Siegfried, Karol Wielki, przekł. Barbara Ostrowska, Świat Książki – Grupa Wydawnicza Bertelsmann Media, Warszawa 2002.
2. Le Goff Jacques, Kultura średniowiecznej Europy, przekł. Hanna Szumańska-Grossowa, Volumen, Dom Księgarsko-Wydawniczy Klon, Warszawa 1995.
3. Manteuffel Tadeusz, Kultura Europy średniowiecznej, posłowie Stanisław Trawkowski, Wiedza Powszechna, Warszawa 1974.
4. Manteuffel Tadeusz, Historia powszechna, Średniowiecze, Państwowe Wydawnictwo naukowe, Warszawa 1968.
5. Riché Pierre, Edukacja i kultura w Europie Zachodniej (VI-VIII w.), przekł. Maria Radożycka-Paoletti, Volumen-Pax, Warszawa 1995.
6. Riché Pierre, Karolingowie, Ród który stworzył Europę, Volumen, Warszawa 1997.
7. Riché Pierre, Życie codzienne w państwie Karola Wielkiego, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1979.
8. Zientara Benedykt, Historia powszechna średniowiecza, Wydawnictwo Trio, Warszawa 2006.