Stanisław ze Szczepanowa – życiorys, działalność, kanonizacja, kult

Opublikowano: 01.12.2023Autor: Mariusz SampDrukujUdostępnij

Stanisław ze Szczepanowa i jego życiorys

Życiorys Stanisława ze Szczepanowa jest pełen luk. Nie wiadomo, gdzie i kiedy się urodził. Trudno też przesądzić, co robił w latach swego dzieciństwa i młodości. Według tradycji, późniejszy patron Polski przyszedł na świat 26 lipca 1030 roku w Szczepanowie. Jego rodzicami byli Wielisław i Bogna, pochodzący z rodu Turzyna (Prusa).

Św. Stanisław był człowiekiem wykształconym. Jak się przyjmuje, studia odbył we Francji. Około 1060 roku przyjął świecenia kapłańskie. Później pracował przy boku biskupa krakowskiego Lamberta.

W 1072 roku Stanisław został biskupem Krakowa. Na ten urząd przypuszczalnie mianował go ówczesny książę Polski Bolesław II Śmiały. Biskup szybko odwdzięczył się władcy, wspierając go w różnych jego inicjatywach. W 1076 roku na głowę Bolesława włożono koronę. Był to już trzeci Piast, który dostąpił takiego wyróżnienia. Zdaniem jednego z niemieckich kronikarzy, w uroczystości tej wzięło udział aż 15 biskupów. Rzecz jasna, z włodarzem krakowskiego kościoła na czele.

Ostatnie lata życia biskupa – podstawowe fakty i ciekawostki

Konflikt z Bolesławem Śmiałym

Po 1077 roku z nieznanych bliżej powodów stosunki na linii król – biskup uległy znacznemu oziębieniu. Z czasem między Stanisławem a Bolesławem nastał stan wrogości. Impasu tego nie udało się przerwać żadnej ze stron. W 1079 roku biskup poniósł śmierć. Dostępne źródła jednoznacznie wskazują, iż przyczynił się do niej sam król, wydając Stanisława na karę obcięcia członków.

Przebieg tych wydarzeń jest niezbyt jasny. Piszący na początku XII stulecia Anonim zwany Gallem napisał ogólnikowo: „to powiedzieć wolno, że nie powinien był pomazaniec na pomazańcu jakiegokolwiek grzechu cieleśnie mścić. To bowiem wiele mu zaszkodziło, gdy przeciw grzechowi grzech zastosował, gdy za zdradę wydał biskupa na obcięcie członków”.

Inaczej całą sprawę naświetlił inny polski kronikarz Mistrz Wincenty zwany Kadłubkiem (XIII wiek). Według niego, biskup miał upominać Bolesława, by nie prześladował już więcej swoich poddanych, okrutnie traktując niewierne żony rycerzy, uczestniczących w jego wyprawach wojennych.

Gall na temat omawianego w tym miejscu sporu napisał bardzo mało. Z pewnością wiedział więcej, niż w ostatecznym rozrachunku napisał. Można sądzić, iż cała sprawa była bardzo delikatna dla panującej dynastii. To kronikarz selekcjonował fakty i miał wpływ na to, co zamieści w komponowanym przez siebie dziele. I z tego też przywileju ostatecznie skorzystał, sprawiając ogromne trudności interpretacyjne dla późniejszych badaczy.

Historycy jednak nie ustąpili, tworząc mnóstwo hipotez na temat przyczyn i przebiegu konfliktu króla z biskupem. Najbardziej prawdopodobna teoria brzmi, iż biskup zdradził interesy Bolesława, łącząc się z jego przeciwnikami politycznymi. Powodem wystąpienia przeciwko królowi mogło być niezadowolenie możnych z prowadzonej przezeń polityki wewnętrznej i zagranicznej, z centralizacji oraz wzmocnienia władzy Bolesława po koronacji. Najprawdopodobniej władca piastowski w porę odkrył sprzysiężenie, karząc wszystkich tych, co byli w nie zamieszani. Represje siłą rzeczy musiały także sięgnąć Stanisława ze Szczepanowa. A może zainteresuje cię także ten artykuł o Janie Długoszu?

Nieoczekiwana śmierć – Stanisław jako męczennik

Trudno przesądzić, czy biskup spodziewał się jakiejkolwiek kary ze strony wzburzonego monarchy. Być może do końca łudził się, iż jakimś cudem ominie go to, co spotkało innych uczestników spisku. Jeśli tak rachował, to się srodze pomylił. Z opowieści Mistrza Wincentego Kadłubka można wyczytać, iż król wraz z trzema współpracownikami wtargnął do świątyni (kościoła św. Michała na Skałce), w której Stanisław odprawiał mszę, po czym wywlókł go stamtąd. Następnie własnoręcznie przebił biskupa mieczem i rozkazał poćwiartować.

Wersja Kadłubka różni się od tego, co przekazał potomnym Anonim zwany Gallem. Z pozostawionej przez tego kronikarza krótkiej relacji nie wynika bynajmniej, aby Bolesław Śmiały osobiście zamordował nieszczęsnego biskupa. W rzeczywistości król kazał jedynie wydać krakowskiego hierarchę na tortury („obcięcie członków”), w następstwie których później zmarł.

Opisane powyżej wydarzenia działy się w 1079 roku. Śmierć biskupa odbiła się głośnym echem w kraju. Postanowili to wykorzystać niezwłocznie przeciwnicy monarchii, których, jak stąd widać, nie udało się królowi do końca wyeliminować. Opozycja była dostatecznie silna i zmusiła władcę wraz z rodziną do opuszczenia Polski. Skorzystał z tego wszystkiego brat Bolesława Śmiałego, Władysław Herman, obejmując po nim władzę.

Święty Stanisław ze Szczepanowa - kult i kanonizacja

Początki kultu św. Stanisława sięgają 1088 roku, wtedy bowiem przeniesiono do katedry krakowskiej jego relikwie. Z inicjatywy dwóch biskupów krakowskich Iwo Odrowąża i Jana Prandoty rozpoczęto także starania o kanonizację biskupa. Z kolei dla potrzeb całego procesu dominikanin Wincenty z Kielczy napisał około 1253 roku tzw. „żywot mniejszy”, w którym zaprezentowano życie męczennika.

Właściwa kanonizacja świętego odbyła się w bazylice świętego Franciszka w Asyżu 8 września 1253 roku. Obrzędom przewodniczył papież Innocenty IV.

Św. Stanisław to główny patron Polski. Uznaje się go również za patrona archidiecezji lubelskiej, poznańskiej, krakowskiej i warszawskiej, a także diecezji płockiej, kieleckiej, sandomierskiej, świdnickiej i tarnowskiej. Razem ze św. Wojciechem jest także patronem Gniezna. Wspomnienie św. Stanisława w kościele katolickim obchodzi się 11 kwietnia.

Postać św. Stanisława często wykorzystywano w sztuce. W ikonografii przedstawia się go w szatach pontyfikalnych. Jego najważniejsze atrybuty to pastorał i orzeł.

Autor: dr Mariusz Samp

Bibliografia:

1. Bełch S., Święty Stanisław biskup-męczennik, Patron Polaków, London 1977.
2. Bielak W., Jeszcze w sprawie factum biskupa krakowskiego Stanisława ze Szczepanowa, „Nasza Przeszłość” 115-116 (2011).
3. Delestowicz N., Bolesław II Szczodry trzeci król Polski, Od władzy po wygnanie, Kraków 2020.
4. Delestowicz N., Konflikt króla Bolesława II Szczodrego z biskupem krakowskim Stanisławem w 1079 roku, „Nasze Historie” 13 (2013).
5. Dobosz J., Monarcha i możni wobec Kościoła w Polsce do początku XIII wieku, Poznań 2002.
6. Drzymała K., Święty Stanisław biskup krakowski (1079) i Bolesław Śmiały król Polski (1081), „Studia Historyczne” 24 (1981).
7. Gieysztor A., Bolesław II Szczodry, [w:] Poczet królów i książąt polskich, red. A. Garlicki, Warszawa 1980.
8. Grudziński T., Bolesław Śmiały-Szczodry i biskup Stanisław, Dzieje konfliktu, Warszawa 1986.
9. https://www.polskieradio.pl/39/156/Artykul/820932,Stanislaw-ze-Szczepanowa-%E2%80%93-biskup-zamordowany-przez-krola [dostęp: 03.12.2020]
10. Janicki K., Jak Bolesław Śmiały został królem? [https://wielkahistoria.pl/jak-boleslaw-smialy-zostal-krolem; dostęp: 03.12.2020].
11. Janicki K., Śmierć świętego Stanisława, Najciekawsze i najbardziej osobliwe sceny męczeństwa [https://wielkahistoria.pl/do-slynnego-mordu-nigdy-nie-doszlo-ale-trudno-nie-wybuchnac-smiechem-gdy-oglada-sie-jego-wyobrazenia; dostęp: 03.12.2020].
12. Jurek L., Incendium rei publice, Lista zarzutów króla Bolesława wobec biskupa Stanisława w kronice Wincentego Kadłubka, „Teka Historyka” 36-37 (2009).
13. Koskowska M., Święty Stanisław ze Szczepanowa, Biskup krakowski, męczennik, patron Polski, Niepokalanów 1997.
14. Labuda G., Święty Stanisław biskup krakowski, patron polski, Śladami zabójstwa – męczeństwa – kanonizacji, Poznań 2000.
15. Lanckorońska K., W sprawie sporu między Bolesławem Śmiałym a św. Stanisławem, „Teki Historyczne” 40 (1992), 2.
16. Plezia M., Dookoła sprawy świętego Stanisława, Studium źródłoznawcze, „Annalecta Cracoviensa” 11 (1979).
17. Plezia M., Problem świętego Stanisława biskupa, „Homo Dei” 19 (1950), 4-5.
18. Rosik S., Wiszewski P., Wielki poczet polskich królów i książąt, Wrocław 2006.
19. Skwierczyński K., Recepcja idei gregoriańskich w Polsce do początku XIII wieku, Toruń 2016.
20. Szczur S., Historia Polski, Średniowiecze, Kraków 2002.
21. Szkaradek-Krotoski K., Św. Stanisław biskup i jego zatarg z królem Bolesławem Śmiałym, Przyczynek do walki kulturalnej w Polsce z końcem XI wieku, Lwów 1905.
22. Teterycz-Puzio A., Zamachy na Piastów, Poznań 2019.
23. Wasilewski T., Factum świętego Stanisława w świetle roczników polskich, „Kwartalnik Historyczny” 96 (1989), 3.
24. Żerek D., Biskup krakowski kontra król, Brzezia Łąka 2011.