Wincenty Kadłubek - pochodzenie, życiorys, największe dzieło
Rozpowszechnienie sztuki pisania oraz znajomość literatury miały wpływ na kulturę polską doby rozdrobnienia feudalnego. Wincenty Kadłubek, autor pierwszej znanej kroniki, napisanej przez Polaka, przyczynił się do rozwoju średniowiecznego dziejopisarstwa. Kronika Polska mistrza Wincentego obejmuje dzieje Polski od czasów bajecznych do roku 1202. Dzieło, napisane doskonałą łaciną, cechują, typowe dla XII-wiecznego renesansu, ozdobny kwiecisty styl oraz zawiła składnia. Kronika Wincentego Kadłubka cieszyła się dużą popularnością. W XV wieku pełniła rolę podręcznika retoryki.
Jeśli szukasz więcej informacji i ciekawostek historycznych, sprawdź także zebrane w tym miejscu artykuły o kronikarzach i historykach.
Z tego artykułu dowiesz się:
Vincentius Cadlubkonis – życiorys kronikarza
Wincenty Kadłubek – pochodzenie, data urodzenia i młodość
Nie mamy sprawdzonych danych, na temat rodziców Kronikarza. Według Jana Długosza, rodzicami byli Bogusław i Benigna, którym, około 1150 roku, urodził się syn Wincenty. Jego imię wiąże się z kultem świętego Wincentego. Palatyn Paweł Włostowic, w latach trzydziestych XII wieku, ufundował w Ołbinie opactwo i kościół, którego patronem został święty Wincenty. Złożono w nim relikwie świętego, w 1145 roku. W wyprawie do Magdeburga, po relikwie, uzyskane od króla niemieckiego Konrada III, mógł uczestniczyć ojciec Wincentego. [Kurbis, s.11-12] Miejsce narodzin przyszłego dziejopisa także budziło wątpliwości. Paweł Jasienica wyjaśnia, że Jan Długosz początkowo podał Kargów pod Stopnicą, jako miejsce narodzin Kadłubka, by później zmienić je na Karwów, pod Opatowem. Ostatecznie, po badaniach Mariana Plezi, potwierdzono, że mistrz Wincenty urodził się w Kargowie. [Jasienica, s.308]
Przydomek Kadłubek, autorstwa Jana Długosza, został utworzony z przezwiska Kadłub i może wskazywać na zajęcie osoby, która je nosiła. Rzeczownik ‘kadłub’ oznaczał bowiem wydrążony pień drzewa lub drewniane naczynie. Tak więc Wincenty, syn Kadłuba, w XV wieku otrzymał nazwisko Kadłubek. Pojawia się również forma Vincentius Cadlubkonis. Jan Długosz podkreślał, że Wincenty Kadłubek pochodził z rycerskiej rodziny. Piętnastowieczny kronikarz wykorzystał fakt, że biskup krakowski, w 1212 roku, powiększył uposażenie opactwa koprzywnickiego o połowę wsi, de domo Poraj (Różyc), więc jego nazwisko umieścił wśród herbownych. W XVI wieku znana była forma Kadłubski, która również miała dowodzić szlachectwa rodu. [Kurbis, s. 11] [Jasienica, s. 310] Współcześni historycy uznają, że Wincenty Kadłubek był najpewniej potomkiem małopolskiej możnowładczej rodziny. [Barański, s. 380]
Rozwój intelektualny Wincentego przebiegał w atmosferze wzmożonego zainteresowania literaturą antyczną. Jako uczeń szkoły katedralnej w Krakowie, miał możność przysłuchiwać się rozmowom arcybiskupa gnieźnieńskiego Jana i krakowskiego biskupa Mateusza. Trzy księgi Kroniki Polski skomponowane zostały w formie dialogu, pomiędzy tymi dostojnikami kościelnymi. Rozległą wiedzę, w zakresie prawa rzymskiego, filozofii i antycznej literatury, młody Wincenty zdobył najprawdopodobniej na studiach w Paryżu. Badacz biografii Kadłubka, Oswald Balzer, wskazał fragment Kroniki, w którym zostało zamieszczone francuskie zdanie: „Sire, tu moras, co się tłumaczy: „Panie, ty umrzesz!” [Kadłubek, ks.I, [16], s. 89] Wincenty Kadłubek był pierwszym Polakiem, który otrzymał tytuł magistra. Po ukończeniu studiów podjął pracę w kancelarii księcia Kazimierza Sprawiedliwego. [Barański, s.380]
Biografia dziejopisa – pobyt na książęcym dworze, na katedrze biskupiej i w klasztorze jędrzejowskim
Pobyt na książęcym dworze obfitował w częste kontakty z Kazimierzem Sprawiedliwym i z jego otoczeniem, czego dowody znajdujemy w Kronice. Władca nazywany jest najdzielniejszym z książąt. Prawdopodobnie zachęcił kronikarza do napisania swojego dzieła:
…niesłuszne jest uchylanie się od wykonania słusznego polecenia. (…) Ponieważ więc głupotą byłoby walczyć z ciężarem, od którego nie podobna się uchylić, będę go dźwigał w miarę sił, byleby towarzyszyli mi tacy, którzy od początku mej drogi życzliwym sercem sprzyjać mi będą (…) [Kadłubek, [4], s.74]
Mistrz Wincenty był świadkiem śmierci księcia Kazimierza podczas biesiady, w dniu 5 maja 1194 roku, nazajutrz, po wspomnieniu św. Floriana:
…[książę], ta jedyna – ta osobliwa gwiazda ojczyzny, (…) wychyliwszy maleńki kubek – na ziemię się osunął i ducha wyzionął. Nie wiadomo, czy zgasł [tknięty] chorobą, czy trucizną. [Kadłubek, ks. IV [19], s.211]
W 1208 roku Kadłubek został wyświęcony na biskupa diecezji krakowskiej. W ciągu dekady swoich rządów brał udział w zjazdach kościelnych oraz w IV soborze laterańskim. Ściśle współpracował z z arcybiskupem Henrykiem oraz z księciem Leszkiem Białym. W świetle znanych dokumentów biskup krakowski Wincenty jawi się jako darczyńca. Nadania Kadłubka, to, między innymi, wsie pod Opatowem - Czerników i Gojców, które, jeszcze jako prepozyt w Sandomierzu, w 1206 roku nadał cystersom sulejowskim, w intencji zbawienia duszy księcia Kazimierza, jego żony Heleny oraz swojej własnej. W 1210 poświęcił kościół w Jędrzejowie. [Jasienica, 386] Cystersom w Koprzywnicy darował wieś Niekisiałkę – nadanie zatwierdził Bolesław Wstydliwy w 1227 roku. Cystersi w Koprzywnicy otrzymali także połowę wsi Karwowa, jej druga część należała do rodziny Kadłubka. Prawdopodobnie z inicjatywy biskupa, górnicy, poszukujący złóż w okolicy Krakowa, otrzymali przywilej w 1218 roku, już za następcy Kadłubka, biskupa Iwona Odrowąża. [Kurbis, s.29- 34]
W 1218 roku biskup krakowski przeniósł się do klasztoru cystersów w Jędrzejowie. Przyjął go tam opat Teodoryk. Nie wiadomo, dlaczego zdecydował się odejść z biskupiej stolicy w Krakowie. Badacze przypuszczają, że powodem mogły być złe stosunki arcybiskupa Henryka z nowym papieżem Honoriuszem III. Kronikarz mógł chorować, co również może stanowić wytłumaczenie jego decyzji. Niektórzy historycy, badający życiorys Wincentego Kadłubka, uważają, że ostatnie lata życia mistrz poświęcił na dokończenie swojego dzieła. Jednak przeważa opinia, że Kronika Polski była pisana przed objęciem biskupstwa, na co wskazuje żywy, pełen zaangażowania styl wypowiedzi o wydarzeniach, które opisuje księga czwarta. Wincenty Kadłubek zmarł w Jędrzejowie, 8 marca 1223 roku, co potwierdza Rocznik kapituły krakowskiej oraz Kalendarz kapituły krakowskiej. 26 kwietnia 1633 roku dokonano otwarcia grobowca. Szczątki biskupa przeniesiono do nowego grobowca, mieszczącego się w ścianie jędrzejowskiego kościoła. Zachowane szczątki dziejopisa pozwoliły stwierdzić, że był wysokim mężczyzną, o wysoko sklepionej czaszce. [Kurbis, s.29- 37] W 1764 roku został beatyfikowany. A może zainteresuje cię także ten artykuł na temat Jana Długosza?
Kronika Wincentego Kadłubka – wybitne dzieło literackie
Jak wspomniano wcześniej, Kronika Polski składa się z czterech ksiąg. Trzy pierwsze traktują o najdawniejszych dziejach Polski, natomiast księga czwarta obejmuje lata 1177 – 1202. Prawdopodobnie podział na cztery księgi został dokonany w trakcie kopiowania dzieła – pierwotnie Kronika miała dwie części –pierwszą, w skład której wchodziły pierwsze trzy księgi oraz drugą, zawierająca księgę czwartą. Kronika Wincentego Kadłubka zastąpiła Kronikę Polską Anonima, zwanego Gallem. Mistrz Wincenty, podobnie jak Gall Anonim stworzył postać idealnego władcy, reprezentowanego tutaj przez Kazimierza Sprawiedliwego. Według Kadłubka, w czasie sprawowania rządów, władca winien słuchać dostojników kościelnych oraz świeckich możnowładców, dbając przede wszystkim o praworządność i zachowanie umiaru:
Po Bolesławie, któremu tak pomyślnie się wiodło, nastąpił nie pod tak pomyślną gwiazdą syn jego Mieszko Wtóry. (…) postanowił poprzestać na sławie ojca, której nikt nie mógł dorównać (…) ponieważ raczej dbał pilnie o zachowanie [stanu posiadania] aniżeli pragnął [coś] zdobyć. Sądził bowiem, że jest czymś wprost niedorzecznym niezachowanie miary w zdobywaniu [czegoś][…]zajmowanie cudzej własności niezgodne jest z wszelkim prawem. [Kadłubek, księga II, [14], s. 108]
Kronikarz widział także polityczne korzyści w rozdrobnieniu feudalnym, które było dla niego sprawą oczywistą. [Labuda, s.355]
Kadłubek ukazał dzieje Polski często w sposób niezgodny z prawdą historyczną. Mistrz Wincenty nie wahał się opowiedzieć o walkach Polaków z Aleksandrem Macedońskim, Juliuszem Cezarem lub przytoczyć legendy o powstaniu Krakowa i panowaniu córki Kraka – Wandy. Polski kronikarz był patriotą, który Mieszka I obdarzył mianem króla, pragnąc podkreślić znaczenie pierwszego chrześcijańskiego władcy:
Mateusz: (…) Pierwszy więc król polski Mieszko otrzymał łaskę chrztu.
Jan: On w ogóle był pierwszym i najdostojniejszym z królów; przez niego naszej ojczyźnie zajaśniał blask nowej gwiazdy (…) [Kadłubek, księga I, [8,9], s. 102]
Dziejopis, wykształcony na europejskich uniwersytetach, zgodnie w ówczesną kulturą literacką, wzbogacał treść Kroniki w wątki antyczne oraz stosował długie kwieciste wypowiedzi, pełne moralizatorskich komentarzy. W księdze czwartej kronikarz zamieścił 5 bajek, których bohaterem jest władca. W bajce o drzewach ukazał postać Kazimierza Sprawiedliwego, jako drzewo oliwne szlachetniejszego szczepu (…). 
(…) Chociaż jest to książę dzielny w radzie, przezorny, ostrożny, oględny, choć we wszystkim opiera się na inteligencji, jednak między prostaczkami usiłuje okazać się pełnym prostoty, raz dlatego, aby uniknąć niebezpieczeństwa zarozumiałości, po wtóre, żeby nie zejść z drogi pokory, wreszcie, by z plew prostoty wydobyć więcej ziaren mądrości. (…) [Kadłubek, księga IV, [5], s. 189]
Najważniejsza cecha Wincentego Kadłubka – religijność – przejawia się najpełniej w ukazaniu życia biskupa Stanisława. Dziejopis z całą mocą potępił czyn Bolesława Śmiałego. Nazywając biskupa świętym, opisując męczeństwo i cudowne wydarzenia po śmierci Stanisława ze Szczepanowa, przyczynił się do rozpoczęcia procesu kanonizacji, co nastąpiło w 1253 roku.
Dzieło Wincentego Kadłubka można określić mianem traktatu historycznego - kronikarzowi przyświeca polityczno-moralizatorski cel oraz subiektywne spojrzenie na opisywane wydarzenia. [Kurbis, s. 53] Wartość historyczna Kroniki Polski jest nierówna. Zawiera niewiele faktów historycznych, rozmieszczonych w dowolny sposób. Największe znaczenie, z punktu widzenia historyka, mają wydarzenia, przedstawione w księdze IV, dla okresu 1173 – 1202. Natomiast polska literatura zyskała dzieło, dzięki któremu mamy możliwość wejrzenia w sposób myślenia i odczuwania średniowiecznego dziejopisa. Kadłubek to znawca Biblii, starożytnych myślicieli oraz prawa, co umiejętnie wykorzystał, starając się dotrzeć do współczesnych sobie odbiorców. Ozdobną prozę urozmaicają wiersze, których Epicedion na śmierć Kazimierza Sprawiedliwego, przełożony na język polski przez Zofię Abramowicz, do dzisiaj robi duże wrażenie na czytelniku. Ojciec kultury polskiej, jak nazwali go potomni, to najważniejsza postać polskiego średniowiecznego dziejopisarstwa. Z twórczości Kadłubka korzystała literatura polska, bowiem czerpali z dorobku mistrza Wincentego późniejsi twórcy. Dokładne tłumaczenie Kroniki na język polski z kunsztownej łaciny, jaką posługiwał się mistrz Wincenty, powstało w 1974 roku.
Kult Wincentego Kadłubka - upamiętnienie średniowiecznego kronikarza
W 1764 roku Wincenty Kadłubek został beatyfikowany. Uroczystości beatyfikacyjnej w Jędrzejowie towarzyszyło przeniesienie szczątków błogosławionego Wincentego Kadłubka do kaplicy, wybudowanej z tej okazji. W 1845 roku część szczątków Kadłubka umieszczono w katedrze w Sandomierzu. W 1903 roku część szczątków z kaplicy w Jędrzejowie przeniesiono do katedry na Wawelu. Arcybiskup Karol Wojtyła, w rocznicę 750-lecia śmierci błogosławionego Wincentego, srebrną trumnę ze szczątkami mistrza Wincentego, przeniósł do kaplicy XVI-wiecznego biskupa Piotra Tomickiego, znajdującej się przy katedrze na Wawelu.
Z powodu braku dokumentów, potwierdzających cuda, dokonane przez błogosławionego Wincentego Kadłubka, w 1972 roku Kongregacja Obrzędów oddaliła wniosek o wznowienie jego kanonizacji. Pomimo ostatecznego wyroku, arcybiskup krakowski Stanisław Dziwisz określił Kadłubka mianem: ‘święty’. Kult Kadłubka żywy jest prawdopodobnie od XVI wieku. W potoku w Karwowie pielgrzymi jeszcze w pierwszej połowie XX wieku obmywali twarz i oczy, wierząc we właściwości lecznicze cudownego źródła. [Jasienica, s.307-308]
Wincenty Kadłubek, ojciec kultury polskiej, został obwołany patronem sandomierskiej diecezji. Jest także patronem Jędrzejowa. Parafie pod wezwaniem błogosławionego Wincentego Kadłubka znajdują się w Domaszowicach i Jędrzejowie.
Autor: Izabela Sagasz
Bibliografia:
- Wincenty Kadłubek, Kronika Polska, [w:] Mistrza Wincentego Kronika Polska, PWN, Warszawa 1974.
- Cyfrowa Biblioteka Narodowa, widok Kroniki Polskiej http://polona.pl
- M. K. Barański, Dynastia Piastów w Polsce, PWN, Warszawa 2006.
- G. Labuda i J. Bardach, Dziejopisarstwo, [w:] Historia Polski, pod red. H. Łowmiańskiego, t. I, PWN, Warszawa 1960.
- P. Jasienica, trzej kronikarze, Prószyński i S-ka, Warszawa 2008.
- J. Krzyżanowski, Wincenty, mistrz Wincenty, [w:] Literatura Polska. Przewodnik encyklopedyczny, tom II, PWN, Warszawa 1985.
- J. Krzyżanowski, Nauka o literaturze, Ossolineum, 1960.
- B. Kurbis, Wstęp do: Wincenty Kadłubek, Kronika Polska, [w:] Mistrza Wincentego Kronika Polska, PWN, Warszawa 1974.