Wszyscy władcy Polski w okresie rozbicia dzielnicowego – daty, kolejność, znaczenie
Rozbicie dzielnicowe w Polsce zamyka się tradycyjnie w latach 1138-1320. Przez ten czas różnymi dzielnicami naszego rozczłonkowanego państwa rządziło mnóstwo książąt, w tym książęta wielkopolscy, kujawscy, mazowieccy, łęczyccy i sieradzcy oraz śląscy. Niezwykle ważną rolę w rozpatrywanym okresie odgrywali książęta krakowscy, którzy formalnie do 1227 roku posiadali władzę zwierzchnią w Polsce. Poniżej znajduje się spis wszystkich książąt, którzy władali Krakowem w dobie rozbicia dzielnicowego.
Jeśli szukasz więcej informacji i ciekawostek historycznych, sprawdź także zebrane w tym miejscu artykuły o historii Polski.
Z tego artykułu dowiesz się:
Pierwsi seniorzy – spis i biografie
Władysław II Wygnaniec (1138-1146)
To pierwszy książę senior (zwierzchni) Polski. Jako pierworodny syn Bolesława Krzywoustego i jego pierwszej żony Zbysławy panował nad Śląskiem i Małopolską w latach 1138-1146. Żył w sumie 54 lata. W 1146 roku został wygnany z Polski przez juniorów (przyrodnich braci). Zmarł na obczyźnie, próbując kilka razy bezskutecznie odzyskać władzę.
Bolesław IV Kędzierzawy (1146-1173)
Jako książę senior rządził Krakowem od 1146 roku. W słynnym testamencie Bolesław Krzywousty wyznaczył mu Mazowsze jako dzielnicę dziedziczną. W 1146 roku stanął na czele buntu, pozbawiającego panowania Władysława Wygnańca. W opinii historyków, Bolesław Kędzierzawy był raczej przeciętnym władcą. Z pewnością nie był też dobrym dowódcą, o czym świadczy m.in. klęska, którą zadali mu Prusowie w 1166 roku.
Mieszko III Stary (1173-1177, 1198-1202)
Na świecie pojawił się między 1122 a 1125 rokiem. Zmarł w 1202 roku, przeżywszy około 80 lat. Był jednym z najdłużej żyjących Piastów. Mieszkowi Staremu przyszło panować w niezwykle trudnym okresie. W 1177 roku został wydalony nie tylko z Krakowa, ale również z Wielkopolski. Po kilku latach ciężkich zmagań odzyskał dziedzictwo. Był dwukrotnie żonaty. Wydał swych synów i córki za prominentnych panujących, przez co zbudował solidny system sojuszy.
Kazimierz II Sprawiedliwy (1177-1194)
To najmłodszy z synów Bolesława Krzywoustego. Przypuszczalnie pojawił się na świecie jako pogrobowiec, po śmierci ojca w 1138 roku. W 1177 roku objął tron w Krakowie, co stanowiło całkowite zaprzeczenie obowiązującej do tej pory zasady senioratu. Dopiero w XVI wieku nadano mu przydomek „Sprawiedliwy”. Rozstał się z tym światem 5 maja 1194 roku, najprawdopodobniej z powodu otrucia.
Kolejni książęta polscy – dzielnice, walka o Kraków, daty panowania
Leszek Biały (1202-1227)
O jego wyborze na tron krakowski w 1202 roku zadecydowali małopolscy możnowładcy. W 1205 roku odparł najazd ruski (bitwa pod Zawichostem). Znaczną część swego panowania oparł na sojuszu z książętami Wielkopolski (Władysław Laskonogi) i Śląska (Henryk Brodaty). W 1227 roku wziął udział w zjeździe książąt w Gąsawie, podczas którego został w bestialski sposób zamordowany.
Mieszko IV Plątonogi (1210-1211)
To drugi pod względem starszeństwa syn Władysława Wygnańca. Współrządził Śląskiem od 1163 roku. Na mocy bulli wydanej przez papieża Innocentego III w 1210 roku, przywracającej zasadę senioratu, Mieszko wszedł w posiadanie Krakowa. Rządził nim niecały rok. Zmarł 16 maja 1211 roku. Według Jana Długosza, jego ciało spoczęło w katedrze krakowskiej.
Władysław Laskonogi (1202-1206, 1227-1228)
Był najmłodszym synem Mieszka Starego. Kilkukrotnie zmagał się o Kraków. Po raz pierwszy został księciem zwierzchnim Polski w 1202 roku. Według wszelkiego prawdopodobieństwa, był nim aż do 1206 roku. Po raz kolejny rządził w stolicy Małopolski w latach 1227-1228. Zmarł w 1231 roku. Podobno do jego śmierci przyczyniła się dziewczyna, którą próbował zgwałcić.
Henryk I Brodaty (1232-1238)
To czwarty syn Bolesława Wysokiego, najstarszego syna Władysława Wygnańca. Uznawany jest za twórcę tzw. monarchii Henryków Śląskich, składającej się ze Śląska, ziemi lubuskiej, części Wielkopolski oraz Małopolski. W Krakowie panował do 1238 roku. Próbował zdobyć koronę królewską dla syna Henryka Pobożnego, jednak ostatecznie nic z tego nie wyszło. Jeśli szukasz więcej informacji, sprawdź także ten artykuł na temat rozbicia dzielnicowego w Polsce.
Henryk II Pobożny (1238-1241)
Był księciem śląskim, krakowskim i wielkopolskim w latach 1238-1241. W 1238 roku odziedziczył po ojcu dzielnicę krakowską. Bezskutecznie kontynuował starania o wywyższenie koroną. Zmarł podczas feralnej bitwy pod Legnicą z rąk Mongołów 9 kwietnia 1241 roku. Wraz ze śmiercią syna Henryka Brodatego bezpowrotnie rozpadła się monarchia Henryków Śląskich.
Konrad I Mazowiecki (1229-1230, 1230-1232, 1241-1243)
To najbardziej znany z książąt panujących na Mazowszu w dobie rozbicia dzielnicowego. Z przerwami panował też nad Krakowem. W 1226 roku osadził Krzyżaków na ziemi chełmińskiej. Po śmierci brata, Leszka Białego, rozpoczął intensywne starania o opanowanie księstwa krakowskiego. W 1243 roku został pokonany przez Bolesława Wstydliwego w bitwie pod Suchodołem, po której musiał wycofać się z Krakowa. Zmarł kilka lat później (1247).
Bolesław II Rogatka (1241)
Bolesław II Rogatka (zm. 1278) był synem Henryka Pobożnego i Anny Przemyślidki. Miał 4 braci i 5 sióstr. Rządził Krakowem przez zaledwie kilka miesięcy w 1241 roku. Został wyparty stamtąd przez Konrada Mazowieckiego.
Bolesław V Wstydliwy (1243-1279)
Żył w latach 1226-1279. Był ostatnim przedstawicielem małopolskiej linii Piastów. Jako syn Leszka Białego sprawował rządy w Krakowie w latach 1243-1279. Swoje panowanie opierał na sojuszu z Węgrami. Jego żoną była św. Kinga, córka króla Węgier Beli IV. Bolesław zmarł 7 grudnia 1279 roku. Po jego śmierci Kinga wstąpiła do klasztoru klarysek w Starym Sączu.
Leszek Czarny (1279-1288)
Był najstarszym synem Kazimierza I Kujawskiego i Konstancji wrocławskiej. Jego przyrodnim bratem był Władysław Łokietek. Podczas swojego panowania w Krakowie zmagał się z buntami rycerstwa (1282 i 1285) oraz trzecią wyprawą Mongołów na Polskę (1287). Dużo sił i energii strawił także na konflikcie z biskupem krakowskim Pawłem z Przemankowa. Zmarł bezpotomnie pod koniec września 1288 roku.
Henryk IV Probus (1288-1290)
Kraków objął po śmierci Leszka Czarnego. Przez wiele lat prowadził spór z biskupem wrocławskim Tomaszem II. O utrzymanie się w Krakowie walczył z Władysławem Łokietkiem i Bolesławem Płockim. W 1290 roku podjął starania o koronę królewską, które przerwała jego niespodziewana śmierć. Wszystko zdaje się wskazywać na to, iż księcia podstępnie otruto.
Ostatni władcy Polski w okresie rozbicia
Przemysł II (1290-1291, 1295-1296)
Wywodził się z wielkopolskiej linii dynastii Piastów. W Krakowie panował w latach 1290-1291. W 1295 roku włożył na swoje skronie koronę. Jego królestwo obejmowało Pomorze i Wielkopolskę. Szczęście Przemysła trwało niezwykle krótko. Już w 1296 roku zamordowali go w Rogoźnie margrabiowie brandenburscy.
Wacław II (1291-1305)
Na świecie pojawił się w 1271 roku w Pradze. Dokładnie 20 lat później został księciem krakowskim. W 1300 roku koronował się na króla Polski. W skład jego władztwa wchodziły Wielkopolska, Małopolska i Pomorze. Wprowadził do obiegu grosz praski i ustanowił w Polsce urząd starosty. Rozstał się ze światem 21 czerwca 1305 roku.
Wacław III (1305-1306)
Żył niecałe 17 lat. To drugi z władców Polski, pochodzący z czeskiego rodu Przemyślidów. Został zamordowany w 1306 roku w Ołomuńcu podczas przygotowywania wyprawy przeciwko Władysławowi Łokietkowi, konkurującemu z nim o władzę zwierzchnią w Polsce. Do dnia dzisiejszego nie dowiedziono, kto zlecił zabójstwo niekoronowanego króla Polski.
Władysław Łokietek (1306-1333)
Urodził się około 1260 roku. Zmarł 2 marca 1333 roku. To ostatni władca Polski w okresie rozbicia dzielnicowego. Od 1306 roku jego zwierzchnictwu podlegały Małopolska z Krakowem, Kujawy, Pomorze i księstwo sieradzko-łęczyckie. W 1308 roku Krzyżacy podstępem zabrali mu Gdańsk. Do 1309 roku Łokietek utracił całe Pomorze. W 1320 roku koronował się na Wawelu na króla Polski. Ostatnia z dat jest uznawana powszechnie za koniec rozbicia dzielnicowego w Polsce. W granicach państwa Łokietka znalazło się około 40 % ziem, które do Polski należały w 1138 roku.
Autor: Mariusz Samp
Bibliografia:
- Barański Marek Kazimierz, Dynastia Piastów w Polsce, Wydawnictwo PWN, Warszawa 2005.
- Baszkiewicz Jan, Odnowienie Królestwa Polskiego 1295-1320, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 2008.
- Nowakowski Tomasz, Małopolska elita władzy wobec rywalizacji o tron krakowski w latach 1288-1306, Wydawnictwo Uczelniane Wyższej Szkoły Pedagogicznej, Bydgoszcz 1992.
- Poczet królów i książąt polskich, red. A. Garlicki, Spółdzielnia Wydawnicza „Czytelnik”, Warszawa 1978.
- Polska około roku 1300, Państwo, społeczeństwo, kultura, red. W. Fałkowski, Wydawnictwo Neriton, Warszawa 2003.
- Polska w okresie rozdrobnienia feudalnego, red. H. Łowmiański, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1973.
- Rosik Stanisław, Wiszewski Przemysław, Wielki poczet polskich królów i książąt, Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław 2006.
- Snoch Bogdan, Synowie Krzywoustego, Opowieść o początkach rozbicia dzielnicowego w Polsce, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1987.
- Szajnocha Karol, Pierwsze odrodzenie się Polski 1279-1333, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Lwów 1849.
- Szczur Stanisław, Historia Polski, Średniowiecze, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2002.
- Szwarc Andrzej, Urbański Marek, Wieczorkiewicz Paweł, Kto rządził Polską?, Świat Książki – Bertelsmann Media, Warszawa 2007.
- Światłowski Marek, Rozdrobnienie dzielnicowe w Polsce (XII-XIII w.), Wydawnictwo Avalon, Kraków 2015.
- Tablice historyczne, red. W. Mizerski, Wydawnictwo Adamantan, Warszawa 2004.
- Targański Tomasz, Piastowie, Walka o tron 1138-1320, Wydawnictwo Astra, Kraków 2018.
- Teterycz-Puzio Agnieszka, Na rozstajnych drogach, Mazowsze a Małopolska w latach 1138-1313, Wydawnictwo Naukowe Akademii Pomorskiej w Słupsku, Słupsk 2012.
- Urbański Marek, Poczet królów i książąt polskich, Bauer-Weltbild Media, Warszawa 2005.
- Wyrozumski Jerzy, Historia Polski do roku 1505, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1980.