Żony Kazimierza Wielkiego – ile żon miał ostatni monarcha z dynastii Piastów?

Opublikowano: 01.12.2023Autor: Mariusz SampDrukujUdostępnij

Aldona Anna i Adelajda Heska – dwie pierwsze żony Kazimierza Wielkiego

Biografia Anny i jej potomstwo

Aldona była pierwszą żoną Kazimierza III Wielkiego, ostatniego króla Polski. Pobrali się w 1325 roku. Wybranka przyszłego króla pochodziła z Litwy. Jej ojcem był wielki książę litewski Giedymin. Jeszcze przed zamążpójściem Litwinka ochrzciła się, przyjmując imię Anna.

O pożyciu pary królewskiej nie sposób nic pewnego powiedzieć. Księżniczka urodziła Kazimierzowi dwójkę dzieci: Elżbietę i Kunegundę. Wszystkie córki król w późniejszym czasie wydał za mąż. I tak Elżbieta trafiła na dwór księcia pomorskiego Bogusława V, zaś Kunegunda – Ludwika, syna cesarza Ludwika Wittelsbacha.

XV-wieczny kronikarz Jan Długosz napisał, iż Anna była uczciwą kobietą, hojnie dzielącą się z potrzebującymi. Według tego samego dziejopisa, jej życie prywatne sprowadzało się do uczestnictwa w zabawach, pląsach i jeździe konno. Ponoć gdziekolwiek się udawała, tam „zawsze przed nią szli śpiewacy z harfami, bębnami, piszczałkami, pieśniami i różnymi melodiami”.

W 1333 roku śmierć zajrzała w oczy Władysława Łokietka. Tym samym Kazimierz Wielki i jego żona przejęli władzę. Pod koniec kwietnia tego samego roku odbyła się koronacja obojga małżonków. Przeciwko koronacji Anny była wdowa po Łokietku, Jadwiga. Sądziła, iż dopóki żyje, dopóty Polska nie może mieć innej królowej niż ona sama. Na całe szczęście spór w rodzinie Kazimierza III Wielkiego w porę zażegnano.

Giedyminówna jako królowa pozostała w cieniu wielkiego męża, który ciągle był w rozjazdach. Sytuacja ta trwała aż do 1339 roku. Wtedy bowiem nastąpiła jej śmierć. Według jednego z roczników krakowskich, Anna rozstała się z tym światem w sposób „straszny”. Co kryje się za tym sformułowaniem, na zawsze chyba pozostanie to tajemnicą żony Kazimierza Wielkiego.

Druga żona króla – Adelajda Heska

Po śmierci Anny Kazimierz Wielki związał się z niemiecką księżniczką. Na imię było jej Adelajda. Historia tego związku przekonuje, że potomstwo w dawnych wiekach odgrywało wielką rolę. Druga żona Kazimierza III Wielkiego okazała się bowiem bezpłodna.

Rodzina Adelajdy wywodziła się z Hesji. Jej ojciec Henryk II Żelazny jako landgraf Turyngii doczekał się pięciorga dzieci. Przyszła królowa Polski była najprawdopodobniej jego najstarszą córką. Adelajda Heska w dniu zawarcia związku małżeńskiego z Kazimierzem Wielkim miała około 18 lat życia za sobą. Ich ślub odbył się w Poznaniu. Syn Łokietka na uroczystości zaprosił wielu znakomitych gości. Wśród nich znalazł się król Czech Jan Luksemburski, z którym później Piastowie zawzięcie wojowali.

Małżeństwo Kazimierza III Wielkiego z Adelajdą, mówiąc najoględniej, nie należało do udanych. Wszystkie znaki na niebie i ziemi wskazują, iż król wnet po ślubie z córką landgrafa związał się z żoną swego bliskiego dworzanina Niemierzy, Cudką, córką kasztelana sieciechowskiego Pełki. Jak stąd widać, syn Łokietka był bardzo kochliwy i praktycznie miał za nic nierozerwalność sakramentu małżeństwa. Cudka dała Piastowi trójkę dzieci:

• Niemierzę
• Jana
• Pełkę

Wszystkie swoje pociechy Kazimierz hojnie wyposażył w spisanym później testamencie.

Smutny koniec królowej

W 1355 roku Kazimierz Wielki odsunął od siebie Adelajdę, osadzając ją na zamku w Żarnowcu. Jednocześnie nie marnował czasu. W świetle źródeł „dla nasycenia swych sprośnych chuci chował wiele nałożnic, które po różnych dworach i zamkach utrzymywał […] i żył z nimi jawnie i publicznie”. Życie prywatne króla było zatem bardzo urozmaicone. Szkoda tylko, że ucierpiała na tym najbardziej jego druga żona, która – jak wszystko na to wskazuje – nigdy go nie zdradziła.

Adelajda Heska nie była w stanie zrozumieć postępowania małżonka. Czuła się ogromnie upokorzona. Na całe szczęście w tym wszystkim nie była sama. Wspierał ją jej ojciec oraz życzliwi jej ludzie. Po stronie królowej stanął m.in. arcybiskup gnieźnieński Jarosław Bogoria ze Skotnik, który kilkukrotnie interweniował w Stolicy Apostolskiej. W konsekwencji papież Klemens VI nakazał Kazimierzowi Wielkiemu oddalić od siebie wszystkie nałożnice, tak by już więcej „łoża małżeńskiego nie kaził”.

Rzecz jasna, król nie przejął się w ogóle bullą papieską. W odpowiedzi Adelajda Heska opuściła państwo piastowskie (1356), w którym od dłuższego czasu czuła się nieswojo. W powrocie do ojczyzny pomógł jej ojciec, który przyjechał po nią do Żarnowca. W ten sposób jej związek z Kazimierzem Wielkim, trwający 15 lat, dobiegł końca. Był to niestety smutny koniec.

Kolejne żony Kazimierza Wielkiego

Krystyna Rokiczanka – trzecia sympatia króla

Druga żona Kazimierza III Wielkiego jeszcze przed wyjazdem z Polski musiała przełknąć wiadomość o zawarciu przez jej niewiernego męża bigamicznego małżeństwa z Krystyną Rokiczanką, którą poznał on w Pradze. Zdaniem Jana Długosza, kobieta ta była niezwykle piękna. Kazimierz zakochał się w niej od pierwszego wejrzenia. Postanowił się z nią nawet ożenić. Ślubu udzielił im opat tyniecki Jan, który najprawdopodobniej w ogóle nie zdawał sobie sprawy, że błogosławi bigamii.

Na temat Krystyny Rokiczanki współcześni badacze mają bardzo mało do powiedzenia. Jako trzecia partnerka króla polskiego była odeń najprawdopodobniej młodsza. W momencie ślubu z Piastem była wdową po jednym z praskich rajców miejskich.

Mezalians w postaci związku Rokiczanki i władcy polskiego skończył się równie szybko, co się zaczął. Nie można tu nie wspomnieć pewnej ciekawostki o Kazimierzu Wielkim i jego wspomnianej małżonce. Według informacji zawartej w kronice Długosza, do uszu króla miało dojść, że Rokiczanka jest łysa i ma świerzb, co skrzętnie ukrywała. Zdaniem tego samego historyka, gdy ten odkrył prawdę, w przypływie gniewu oddalił prażankę od siebie. Nawet, jeśli podana historia jest nieprawdziwa, jak przypuszczają niektórzy specjaliści, to i tak nie zmienia to faktu, iż wszystkie dotychczasowe związki króla należały do wybitnie nieudanych. Nie trzeba chyba dodawać, że wina leżała głównie po stronie Kazimierza III Wielkiego, który zmieniał partnerki jak rękawiczki.

Rodzina królewska się rozrasta…

Ostatnią żoną Kazimierza Wielkiego była Jadwiga Żagańska. Ożenił się z nią po 1364 roku (bliższa data jest nieznana). Wybranka była córką księcia żagańskiego Henryka V i księżniczki płockiej Anny. Jej biografia jest bliżej nieznana naukowcom. Wiadomo tak naprawdę tyle, że zmarła w 1390 roku i przez kilka lat znajdowała się u boku Piasta.

Król ożenił się z Jadwigą jedynie w celu prokreacyjnym, chciał bowiem, by powiła mu upragnionego syna, którego nie dała mu jego druga żona Adelajda Heska. Potomek taki jednak nie pojawił się na tym świecie. Piast traktował żonę jak maszynkę do robienia dzieci. W krótki odstępie czasu Jadwiga obdarzyła króla aż trzema córkami:

• Kunegundą
• Jadwigą
• Anną

W przeświadczeniu Jana Długosza, Jadwiga Żagańska była piękną niewiastą, „ozdobioną pięknymi przymiotami”. Ponoć Kazimierz Wielki ją nawet szczerze pokochał. Nie wiadomo, ile jest prawdy w tym doniesieniu. W każdym razie król od momentu ślubu z księżniczką śląską nie miał na boku innej kobiety, przynajmniej nie napisali nic na ten temat ówcześni kronikarze. Stan ten można tłumaczyć wiekiem monarchy, który miał w tym czasie na karku ponad 50 lat. Był więc – jak na ówczesne realia – starcem.

Aż do końca swoich dni (1370) król zabiegał o legalizację małżeństwa z Jadwigą. W starszej historiografii sądzono, iż papież Urban V uznał jego związek za legalny. W nowszej nauce pogląd ten uważa się za błędny. I chyba jest to słuszne stanowisko w całej sprawie, skoro córka królewskiej pary, Anna, została legitymizowana (uznana za dziecko z prawego łoża) przez papieża w 1369 roku. Przyznać trzeba, iż akt taki byłby zupełnie zbędny, gdy wcześniej Kuria uznała również ważność małżeństwa Kazimierza z Jadwigą. Wynika stąd, iż związek ten aż do śmierci Piasta pozostawał nieważny.      

Kazimierz Wielki, jak wynika to z dotychczasowych rozważań, nie stronił od płci przeciwnej. Dopóki żył, stale przebywały przy nim kobiety. Przez jego sypialnię przeszło mnóstwo kochanek. Zawarł wprawdzie aż czterokrotnie związek małżeński (z Aldoną Anną, Adelajdą Heską, Krystyną Rokiczanką oraz Jadwigą Żagańską), jednak nie doczekał się syna. Jedynie męski potomek gwarantował ciągłość trwania dynastii. A ta oficjalnie skończyła się wraz z jego śmiercią. Tak zatem żony Kazimierza Wielkiego nie spełniły pokładanych w nich nadziei.

Autor: dr Mariusz Samp

Bibliografia

1. Balzer O., Genealogia Piastów, Kraków 2005.
2. Dąbrowski J., Kazimierz Wielki, Twórca Korony Królestwa Polskiego, Wrocław 1964.
3. Duch W., Adelajda Heska, Smutne losy drugiej żony Kazimierza Wielkiego [https://historia.org.pl/2018/02/21/adelajda-heska-druga-zona-kazimierza-wielkiego; dostęp: 19.10.2020].
4. Duch W., Krystyna Rokiczana, Romans Kazimierza z piękną Czeszką zakończony bigamicznym małżeństwem [https://historia.org.pl/2018/01/16/krystyna-rokiczana-romans-kazimierza-z-piekna-czeszka-zakonczony-bigamicznym-malzenstwem; dostęp: 20. 10.2020].
5. Kaczmarczyk Z., Polska czasów Kazimierza Wielkiego, Kraków 1964.
6. Kienzler I., Kazimierz Wielki, Wielki bigamista, Warszawa 2013.
7. Klubówna A., Kazimierz Wielki, Warszawa 1967.
8. Klubówna A., Ostatni z wielkich Piastów, Warszawa 1982.
9. Knoll P. W., The rise of the Polish monarchy, Piast Poland in East Central Europe, Chicago-London 1972.
10. Rudzki E., Polskie królowe, Żony Piastów i Jagiellonów, Warszawa 1990.
11. Szczur S., Historia Polski, Średniowiecze, Kraków 2002.
12. Śliwiński J., Kazimierz Wielki, Kobiety a polityka, Olsztyn 1994.
13. Śliwiński J., Powiązania dynastyczne Kazimierza Wielkiego a sukcesja tronu w Polsce, Olsztyn 2000.
14. Teler M., Kobiety króla Kazimierza III Wielkiego Warszawa 2018.
15. Urbański M., Poczet królowych i żon władców polskich, Warszawa 2006.
16. Wyrozumski J., Krystyna Rokiczana, [w:] Polski Słownik Biograficzny 31 (1989).
17. Wyrozumski J., Kazimierz Wielki, Wrocław 2004.
18. Żylińska J., Piastówny i żony Piastów, Warszawa 1969.