Żony Zygmunta Augusta - co o nich wiemy i czy dały mu upragnione potomstwo?
Wszystkie trzy żony Zygmunta Augusta, Elżbieta Habsburżanka, Barbara Radziwiłłówna i Katarzyna Habsburżanka zmarły nie urodziwszy mu dzieci. Aczkolwiek winny był tu zapewne sam król, który prawdopodobnie był bezpłodny. Ostatni Jagiellończyk na polskim tronie próbował jeszcze wykazać, że jest inaczej przy „pomocy” kochanek, jednakże również bezskutecznie. Jedyna córka, którą uznał, zapewne nie była jego dzieckiem.
Jeśli szukasz więcej informacji i ciekawostek historycznych, sprawdź także zebrane w tym miejscu artykuły o historii Polski.
Z tego artykułu dowiesz się:
Pierwsze żony Zygmunta Augusta
Elżbieta Habsburżanka – nieszczęśliwa i schorowana pierwsza żona Zygmunta Augusta
Pierwsze małżeństwo Zygmunta Augusta zostało zaplanowane na bardzo wczesnym etapie, jego przyszła żona w momencie zaręczyn miała zaledwie 7 lat, zaś umowa przedślubna została spisana sporo wcześniej, kiedy miała tylko 4 lata. Była nią Elżbieta Habsburżanka, córka Ferdynanda Habsburga, królewna czeska i węgierska. Ze względu na pokrewieństwo pomiędzy nią a Zygmuntem Augustem zgodę na ich ślub musiał wydać sam papież, co stało się w roku 1531. Zygmunt August i Elżbieta Habsburżanka zawarli związek małżeński w 1543 roku.
Pierwszej żonie syna nie sprzyjała Bona Sforza. Prawdopodobnie w grę wchodziło tu jej antyhabsburskie nastawienie. Starała się nawet unieważnić związek syna, powołując się na fakt, że bulla papieska została wydana nieprawidłowo. Zresztą i samemu Zygmuntowi Augustowi Elżbieta miała nie przypaść do gustu. Nie pasowały mu zarówno jej uroda, jak i styl bycia. Nie były to jednak jedyne powody, dla których polski król unikał żony. Od młodości Elżbieta cierpiała bowiem na epilepsję. Zygmunt II August traktował ją oschle, z dystansem. Wyjeżdżając na Litwę, miał pożegnać się z nią zaledwie kilkoma słowami. Doszło nawet do tego, że w tę relację wtrąciła się nawet strona austriacka, oczekując od Zygmunta Augusta lepszego traktowania Elżbiety. Poprawa w tym względzie nastąpiła, jednakże była ona jedynie tymczasowa. Na domiar złego Zygmunt zaczął wdawać się w romanse.
W międzyczasie stan zdrowia Elżbiety stale się pogarszał. Krytyczny był tutaj dzień 11 czerwca 1545 roku, kiedy Elżbieta miała aż 11 ataków epilepsji w ciągu 10 godzin, co niemalże wycieńczyło jej organizm. Przeżyła jeszcze tylko kilka dni. Umarła 15 czerwca 1545 roku, zaś żałoba Zygmunta Augusta podczas uroczystości pogrzebowych miała być dość powściągliwa, niemalże oficjalna. Elżbieta oczywiście zmarła nie urodziwszy wcześniej ani jednego dziecka.
Barbara Radziwiłłówna i skandaliczne małżeństwo Zygmunta Augusta
O swoją przyszłą drugą żonę, Barbarę Radziwiłłównę, córkę kasztelana wileńskiego i hetmana litewskiego Jerzego Radziwiłła Zygmunt August zaczął starać się albo niedługo po śmierci Elżbiety, albo też według innych przekazów nawet wcześniej. Oboje poznali się w Wilnie w roku 1545. Barbara Radziwiłłówna była już wtedy wdową po wojewodzie trockim Stanisławie Gastoldzie. Król ożenił się z nią w tajemnicy w roku 1547, walcząc później o uznanie tego małżeństwa, jak i o koronę dla swojej nowej wybranki. Jako jedną z czasem przyczyn tego małżeństwa podaje się czasami informację o ciąży Barbary, jednakże później się to nie potwierdziło.
Pojęciu jej za żonę przez Zygmunta Augusta towarzyszył olbrzymi skandal. Część posłów miała prosić króla o odpuszczenie tego małżeństwa, inni mieli wręcz żądać, aby wziął z Barbarą rozwód. Sejmiki odmawiały wysyłania posłów na sejm, grożono rokoszem. Marszałek Piotr Kmita zerwał nawet jeden z sejmów przerywając obrady. Stopniowo jednak Zygmuntowi Augustowi udało się przeciągnąć na swoją stronę część szlachty.
Również to małżeństwo Zygmunta Augusta nie miało trwać długo. Przyczyną znowu była choroba żony. Według części źródeł Barbara mogła cierpieć na nowotwór macicy, który szybko wyniszczył jej organizm. Przy łóżku swojej drugiej żony Zygmunt August czuwał stale. Barbara Radziwiłłówna zmarła 8 maja 1551 roku, również nie urodziwszy ani jednego dziecka Zygmunta Augusta. On sam zaś według Przemysława Wiszewskiego miał po śmierci Barbary stracić zainteresowanie kobietami. Miało się to jednak zmienić, lub też wręcz okazać nieprawdą. A może zainteresuje cię także ten artykuł o żonach Kazimierza Wielkiego?
Ostatnia żona Zygmunta Augusta, plany rozwodu, ciekawostki
Katarzyna Habsburżanka – ostatnia żona Zygmunta Augusta
Ostatnią żoną Zygmunta Augusta miała stać się Katarzyna Habsburżanka, siostra Elżbiety i w tamtym czasie wdowa po księciu Mantuy (Włochy). Król Polski miał starać się wtedy również o siostrzenicę króla Francji. Jednakże małżeństwo z Katarzyną miało mieć znaczenie polityczne dla obu stron: Habsburgowie chcieli umocnienia sojuszu z Zygmuntem, aby ten nie zwrócił się w kierunku Francji, z kolei Zygmunt August chciał się zabezpieczyć przed nawiązaniem przez Habsburgów relacji z Rosją.
Poza tym Zygmunt II August potrzebował kolejnego małżeństwa ze względu na potencjalnego potomka, którego mógłby przejąć po nim koronę. W rzeczywistości miał jednak wcale nie chcieć tego małżeństwa. Aby poślubić Katarzynę, Zygmunt August również potrzebował dyspensy papieża.
Ślub pary miał miejsce 30 lipca 1553 roku, Katarzyna miała wtedy 20 lat. Zaś co do potomka: spodziewano się go podobno w roku 1554, ale informacja ta okazała się fałszywa. Spekulowano, że w rozpowszechnieniu tej pogłoski miała udział Bona, zaś skutek tej sytuacji był taki, że Zygmunt August tak jak wcześniej od Elżbiety, tak i później odwrócił się od Katarzyny.
Plany rozwodu, ciekawostki, śmierć ostatniej żony Zygmunta Augusta
Zygmunt August miał nawet na pewnym etapie chcieć rozwodu z trzecią żoną. Nie podobało mu się, że prowadzi politykę za jego plecami, podaje się też, że nie mógł jej znieść ze względu na bliżej nieokreśloną chorobę, na którą miała zapadać od 1558 roku, być może również była to epilepsja. Od roku 1563 przestał się z nią widywać. Sam zaś pomysł rozwodu miał powstać w roku 1564. Jako argumentu Zygmunt August miał chcieć użyć faktu, że ma wyrzuty sumienia z powodu pojęcia za żonę siostry Elżbiety. Równocześnie konflikt pomiędzy małżonkami pogłębiał się i w efekcie 8 października 1566 roku Katarzyna wyjechała z Polski. Sam zaś Zygmunt August 21 kwietnia 1570 roku otrzymał pismo z Rzymu z kategoryczną odmową udzielenia mu rozwodu.
Sam król zaczął w międzyczasie prowadzić dość swobodne życie pod wiadomym względem. Ponoć chciał wszystkim udowodnić, że wbrew rozpowszechnianym między innymi przez Habsburgów plotkom jest jednak w stanie spłodzić dzieci. Pojawiła się nawet pogłoska o tym, jakoby chciał ożenić się z nałożnicą, co miał skwitować stwierdzeniem: „Nie robi się, co nie wypada” (Koneczny, s. 350). Prawdopodobnie chodziło tutaj o Barbarę Giżankę, która zresztą w czasie romansu z królem urodziła 8 października 1571 roku córkę, jednakże wątpiono w to, że to Zygmunt August był ojcem.
Sytuacja jednak zrobiła się dość „groźna”, kiedy z Linzu 29 lutego 1572 roku zmarła Katarzyna. Zygmunt był więc ponownie wdowcem, a część szlachty zaczęła się obawiać powtórzenia się sytuacji z Barbarą Radziwiłłówną. Powstał nawet plan porwania Giżanki, jednakże informacja o tym dotarła do króla i ten wysłał Barbarę do Tykocina. Sam zaś uciekając z Warszawy przed zarazą, udał się do Knyszyna, gdzie później trafiła i Barbara numer dwa. Zygmunt II August, ostatni Jagiellończyk na polskim tronie, zmarł bezpotomnie 7 lipca 1572 roku.
Autor: Herbert Gnaś
Bibliografia:
- P. Jasienica, Polska Jagiellonów, Prószyński i Spółka, Warszawa 2018.
- F. Koneczny, Dzieje Polski za Jagiellonów, Wydawnictwo Krakowskiego Towarzystwa Oświaty Ludowej, Kraków 1903.
- M. Markiewicz, Historia Polski 1492-1795, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2002.
- S. Rosik, P. Wiszewski, Wielki poczet polskich królów i książąt, Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław 2007.