10 gorących wojen w trakcie zimnej wojny - daty, strony konfliktu, przebieg

Opublikowano: 01.12.2023Autor: Ludwika WykurzDrukujUdostępnij

Zimna wojna – ramy historyczne

Polityka mocarstw po II wojnie światowej

Ameryka przystępowała do wojny jako państwo ledwie wychodzące z Wielkiego Kryzysu, wyszła z niej jako niekwestionowany hegemon zachodniej połowy globu. Drugim państwem, które najwięcej zyskało był Związek Radziecki. Co prawda wojna przyniosła liczne ofiary, ale udział po stronie zwycięskiej koalicji dawał Stalinowi zupełnie nową pozycję podczas negocjacji. Uzyskanie przez ZSRR pozycji mocarstwa było jedną z najważniejszych przyczyn zimnej wojny.

Za oficjalne rozpoczęcie zimnej wojny uważa się ogłoszenie tzw. doktryny Trumana (1947). Według niej Stany Zjednoczone uważały za priorytet powstrzymanie ekspansji ZSRR i ideologii marksistowskiej, zwłaszcza w Europie. Istniały jednak liczne przyczyny, dla których żadna ze stron nie chciała rozpoczynać kolejnego gorącego konfliktu. Przede wszystkim były to wycieńczenie wojną większości walczących stron oraz absurdalnie wyniszczające skutki ewentualnej wojny nuklearnej. Przedsmak tych ostatnich wszyscy mogli poznać śledząc losy Hiroszimy i Nagasaki (sierpień 1945). Dlatego głównym narzędziem obu stron było wspieranie lub powstrzymywanie lokalnych wojen domowych, przeprowadzanie zamachów stanu i stosowanie blokad gospodarczych.

Przyczyny gorących wojen – miejsca zapalne w czasie zimnej wojny

Patrząc na gorące wojny okresu 1947-91 możemy dostrzec kilka głównych źródeł tych konfliktów. Rywalizacja między USA i ZSRR była tylko jednym z nich. Oprócz tego można wymienić:

• Dekolonizację i konflikty między młodymi państwami, które powstawały w jej wyniku
• Rosnące zapotrzebowanie na surowce (zwłaszcza ropę) i nową kolonizację
• Zainteresowanie ideologią marksistowską i maoizmem, szczególnie w starszych i nowych państwach postkolonialnych (niekoniecznie powiązane z interesami ZSRR)
• Zainteresowanie ideologiami nacjonalistycznymi i fundamentalistycznymi (czasami wspierane przez USA jako alternatywa dla marksizmu).

Skutkami tych tendencji były mniejsze i większe wojny. Często zresztą przyczyn jednego konfliktu mogło być kilka. Na przykład młode państwo Izrael było z samej racji istnienia w konflikcie z państwami arabskimi. Jednocześnie dla USA było dobrym sojusznikiem ze względu na złoża ropy w pobliżu. W ten sposób lokalny konflikt o kawałek ziemi rozrósł się do rozmiarów jednej z najbardziej zaciekłych i trudnych do zakończenia wojen.

Wydarzenia II połowy XX wieku kształtowały świat, w którym żyjemy dziś. Większość trwających konfliktów wybucha w XXI wieku w miejscu dawnych. Dlatego warto przypomnieć skąd się wzięły i o co chodziło.

10 gorących wojen 1947-91 – przyczyny, przebieg, skutki

1. Wojna domowa w Grecji (1946-49) –Wojna między lewicowymi partyzantami z byłego ruchu oporu DSE, a stroną prawicową i promonarchiczną. Zimna wojna jeszcze się na dobre nie zaczęła, a już wybuchł gorący konflikt. Po stronie prawicowego rządu Grecji opowiedziała się Wielka Brytania, a następnie USA. Na pewno nie wszyscy Grecy popierali plany DSE dołączenia do radzieckiej strefy wpływów. W przypadku tej wojny jednak najbardziej kontrowersyjny był fakt, że niedawni zwycięscy sił alianckich bez skrupułów popierali de facto greckich faszystów, przeciw niedawnym działaczom ruchu oporu. Jeszcze bardziej kontrowersyjne było zakładanie obozów koncentracyjnych, do których można było zabrać niewygodnego obywatela (w tym kobiety i dzieci) na podstawie decyzji administracyjnej. Straty w ludziach: 13 tys. żołnierzy po stronie rządowej, 38 tys. partyzantów, 5 tys. cywilów nie związanych z żadną ze stron. Łącznie, razem z zabitymi w ramach egzekucji ok. 70 tys. ludzi.
2. Wojna koreańska (1950 – 1953) – Od czasu kapitulacji Japonii Korea była zarządzana przez ZSRR na północy i USA na południu. W 1948 roku po stronie Związku Radzieckiego powstała Koreańska Republika Ludowo-Demokratyczna. 25 czerwca 1950 roku armia Kim Ir Sena przekroczyła granice Republiki Korei. Atak był inspirowany przez samego Kim Ir Sena, który uważał, że Stany Zjednoczone zaakceptują jego politykę faktów dokonanych. Jednak USA najpierw wysłały oddziały pod egidą ONZ, a po ich rozbiciu regularne wojsko pod dowództwem generała MacArthura. Koreańczyków z północy wsparła „ochotnicza” armia chińska. Ilość ofiar tej wojny była niewspółmierna do osiągniętych rezultatów. W zasadzie obie Koree wróciły do granic sprzed konfliktu. Ofiary wojny: 1 mln zabitych Koreańczyków, 150 tys. zabitych po stronie ONZ, prawie 1 mln zabitych Chińczyków.
3. Wojna w Laosie (1953-75) Toczyła się na zapleczu wojny w Wietnamie. Ścierały się tu trzy stronnictwa: neutralne, prawicowe i lewicowe. Oprócz sił laoskich walczyły oddziały wietnamskie (północne i południowe), tajskie i amerykańskie. Ostatecznie wygrały siły komunistyczne, wspierane przez Północny Wietnam. W sumie zginęło 40 tysięcy ludzi. Po wojnie członkowie rodziny królewskiej zostali zamknięci w obozach pracy, gdzie większość z nich zmarła.
4. Konflikt w Wietnamie (1955-1975) – W 1955 roku Stany Zjednoczone dołączyły do konfliktu między Północnym (komunistycznym) i Południowym (proamerykańskim) Wietnamem. Wspierany przez USA premier Ngo Dinh Diem w 1956 roku odsunął od władzy cesarza i ogłosił powstanie Republiki Wietnamskiej. Odmówił rozpisania wyborów i rozpoczął autokratyczne rządy. W 1958 roku Biuro Polityczne północnego Wietnamu podjęło decyzję o poparciu partyzantki komunistycznej na południu. Stany Zjednoczone prowadziły nieznaczne wsparcie doradcze dla Republiki Diema. Dopiero po śmierci Kennedy'ego prezydent Lyndon B. Johnson zwiększył pomoc militarną dla Sajgonu do 21 tys. żołnierzy. Prawdopodobnie mistyfikacją CIA był tzw. incydent w Zatoce Tonkijskiej z 4 sierpnia 1964 roku (rzekomy atak łodzi torpedowych na amerykański niszczyciel Maddox). Stał się on pretekstem do intensyfikacji bezpośrednich działań zbrojnych przeciw Wietnamowi Północnemu. Zaczęto bombardować wschodni Laos i Wietnam Północny. Wojna w Wietnamie była długa, krwawa i okazała się porażką Amerykanów. Tymczasem w USA narastał ruch pacyfistyczny. Nowy prezydent Richard Nixon zaczął w 1969 roku operację dozbrajania oddziałów Wietnamu Południowego i wycofania wojsk amerykańskich z regionu. Zaczęto rokowania pokojowe. Mimo to USA udzielały Sajgonowi wsparcia lotniczego. Ostatecznie do wycofania z Wietnamu zmusiła Stany Zjednoczone afera Watergate i ustąpienie Nixona. Wojna w Wietnamie przyniosła prawie 200 tys. zabitych po stronie Wietnamu Południowego, 58 tys. po stronie USA, w Wietnamie Północnym ucierpiała głównie ludność cywilna (ok. 65 tys. zabitych). Szacuje się, że w sumie zginęło w tej wojnie 2 mln cywilów.
5. Konflikt izraelsko-arabski (1945 do dziś)  14 maja 1948 roku oficjalnie ogłoszono powstanie niepodległego państwa Izrael. Został uznany przez wiele państw, ale nie przez okoliczne państwa arabskie. Te wypowiedziały Izraelowi wojnę, która skończyła się po roku zawieszeniem broni i ustaleniem „zielonej granicy”. Jordania zajęła Zachodni Brzeg Jordanu oraz Wschodnią Jerozolimę. Egiptowi przypadła Strefa Gazy. Spośród Palestyńczyków z zajętych terenów wyemigrowało 80%. Wielu wylądowało na całe dziesięciolecia w obozach dla uchodźców. Inni rozproszyli się po świecie. W obozach dla uchodźców mieszkało też wielu Żydów, którzy uciekli przed holocaustem lub prześladowaniami w sąsiednich krajach arabskich. W toku konfliktu izraelsko-arabskiego dochodziło kilka razy do zaognień. Najważniejsze to wojna sześciodniowa i wojna Jom Kippur.  W czasie pierwszej wojska izraelskie zajęły Zachodni Brzeg Jordanu, Strefę Gazy, Półwysep Synaj, Wzgórza Golan. Jerozolima Wschodnia została włączona do Izraela, ale stolicą pozostał Tel Aviv. Wojna sześciodniowa odbiła się największym echem w zimnowojennym świecie. W październiku 1973 roku wybuchła kolejna wojna, zwana Jom Kippur (od nazwy żydowskiego święta). Wojska syryjskie i egipskie zaatakowały wojsko izraelskie na terenach okupowanych. Jednak zostały odparte w ciągu 20 dni. Historia państwa Izrael od powstania do dziś jest historią konfliktu. Nie sposób wyróżnić wszystkich starć. Podejmowano kilka razy próby pojednania, niestety nie przyniosły oczekiwanych rezultatów. Nadal jest to jeden z najgorętszych punktów zapalnych na mapie świata.
6. Wojna w Algierii (1954-1962) znana też jako wojna o niepodległość Algierii. Algier od 1830 roku był kolonią francuską. 1 listopada 1954 roku wybuchło powstanie, które po latach krwawych walk doprowadzi do utworzenia niezależnego państwa algierskiego w marcu 1962 roku. Jednym z przełomowych wydarzeń tej wojny była masakra protestujących w Paryżu zwolenników algierskiego Frontu Wyzwolenia Narodowego. Zginąć mogło nawet do 200 protestujących. W czasie trwania wojny śmierć poniosło prawie milion osób. Konflikt był tak wstydliwy dla Francji, że do 1999 roku pozostawał właściwie tematem tabu.
7. Wojna w Afganistanie (grudzień 1979-luty 1989) wsparcie ZSRR dla rządu afgańskiego atakowanego przez mudżahedinów, których wspierały Stany Zjednoczone. Z wojny, która miała poszerzyć wpływy sowieckie rozwinął się konflikt, który był gwoździem do trumny ZSRR. Szacuje się, że zginęło około 1,5 miliona ludzi, w tym głównie cywilów. Wojna o Afganistan była nazywana „radzieckim Wietnamem”, chociaż konsekwencje dla podupadającego państwa sowieckiego były dużo poważniejsze.
8. Wojna iracko-irańska (1980-1988) rozpoczęła się atakiem Iraku u ujścia Tygrysu i Eufratu. Irackie wojska zostały wyparte i reszta działań miała charakter wojny pozycyjnej. Mimo to konflikt przyniósł ogromne straty. Irak poniósł głównie straty finansowe. Stracił też poparcie ze strony Stanów Zjednoczonych, a po ataku na Kuwejt dwa lata później sam stanie się celem wojny.
9. Wojna domowa w Gwatemali (1960-1996) długotrwały konflikt między lewicowymi partyzantami, a proamerykańskim rządem Gwatemali, wspieranym przez CIA. Dla USA główną motywacją wsparcia dla reakcyjnych rządów była obrona interesów United Fruit Company – amerykańskiej korporacji, która miała monopol na uprawę bananów w tym regionie. Kolejne rządy miały charakter wojskowy (junta). Prowadziły politykę antyreformistyczną. Głównymi ofiarami konfliktu byli rdzenni mieszkańcy, których uznawano za obywateli gorszej kategorii. W obronie biedniejszej części populacji i Indian występowały oddziały partyzanckie. Po stronie rządowej szczególnie zbrodniczymi działaniami odznaczały się tzw. szwadrony śmierci. Konflikt pochłonął 140-200 tysięcy ofiar i osób zaginionych. Aż 93% przypadków pogwałcenia praw człowieka przypadało po stronie rządowej.
10.  Wojny indyjsko-pakistańskie (1947-1971) – Wyzwolenie kolonii i powstanie suwerennych państw, Indii i Pakistanu, przyniosło konflikty o tereny sporne. Przede wszystkim o księstwo Dżammu i Kaszmiru. W latach 1947-48 oraz w 1965 roku miały miejsce dwie wojny o Kaszmir. Trzecia wojna (1971) dotyczyła wspierania przez Indie wojny o niepodległość Bangladeszu. Od 1971 roku nie toczyły się poważniejsze wojny. Ponieważ oba kraje dysponują bronią nuklearną, to każdy konflikt zbrojny jest śledzony ze szczególnym niepokojem przez społeczność międzynarodową.

Jak wydarzenia tamtych lat wpłynęły na współczesność?

Zimna wojna zmieniła świat pod względem politycznym i społecznym. Przyniosła nie mniej ofiar niż gorące wojny. Mimo to dla wielu obszarów świata była nie tylko „zamrożonym” konfliktem. Najbardziej krwawe wojny toczyły się na terenach byłych kolonii, szczególnie w byłych Indochinach i Afryce.

Oprócz wydarzeń takich jak gorące konflikty trzeba przypomnieć o wyścigu kosmicznym i technologicznym, walce o prawa obywatelskie i przemianach obyczajowych. Częścią polityki mocarstw zimnowojennych była rywalizacja na polu technologicznym. Efektem zaś pierwsze loty w kosmos, lądowanie człowieka na księżycu oraz.. internet. Skutki tej rywalizacji są ciągle obecne i wpływają na naszą codzienność.

Ogromnego znaczenia w czasie zimnej wojny nabrała kultura popularna. Była nie tylko wyrazem zainteresowań i gustów mas. Znani artyści angażowali się w działania społeczne i polityczne. Gwiazdy takie jak John Lennon, Jane Fonda czy Bono komentowali polityczną sytuację swoich czasów. 

Autor: Ludwika Wykurz

Bibliografia:

1. Krzysztof Michałek, Amerykańskie Stulecie. Historia Stanów Zjednoczonych Ameryki 1900-2001, Mada 2004
2. David R. Marples, Historia ZSRR, Ossolineum 2006
3. Edward Czapiewski, Jakub Tyszkiewicz, Historia Powszechna. Wiek XX, PWN 2010