10 najbardziej przełomowych dat w historii świata. Co wpłynęło na losy ludzkości?

Opublikowano: 01.12.2023Autor: Ludwika WykurzDrukujUdostępnij

Znaczenie dat w historii

Ważne wydarzenia czy ważne daty?

Wybranie najważniejszych dat wcale nie jest proste. Niektóre wydarzenia historyczne jak wybuch II wojny światowej czy atak na World Trade Center nie pozostawiają wątpliwości kiedy nastąpił przełom. Zdarzyły się konkretnego dnia i świat nigdy już nie był taki jak przedtem. Jednak czasami w historii następuje przełom z powodu wprowadzenia nowego wynalazku lub nowej idei. Nie wiemy do końca z jaką datą się wiąże, ale wiemy, że bez niego nie byłoby późniejszych zmian. Dlatego czasem daty są umowne. Wynalezienie tranzystora nie doprowadziło do natychmiastowej komputeryzacji, jednak data jego skonstruowania jest istotna dla rozwoju elektroniki i społeczeństwa opartego na użyciu sprzętów elektronicznych.

Ważne wydarzenia czasami ciągną się przez wiele lat, zwłaszcza wojny, zarazy, ale też okresy panowania pewnych władców czy dynastii. Kiedy chcemy uznać takie wydarzenie za przełomowe, to musimy podać datę początkową.

Przełomowe daty – jak je wybrać?

Według jakiego klucza dobierać ważne daty historyczne? Każdy ma swoją metodę. W poniższym tekście skupiłam się na wynalazkach i przełomowych odkryciach oraz na przewrotach w kulturze. Postanowiłam też ograniczyć się do ostatnich kilkuset lat w historii ludzkości.

Myślę, że szczególnie ciekawe jest śledzenie jak pojawianie się nowych wynalazków wpływa na zmianę myślenia. To natomiast ma znaczenie dla funkcjonowania społeczeństwa. Elektryczność i samochody zmieniły nasz sposób ubierania się, a wynalezienie tranzystora zmieniło muzykę jakiej słuchamy. Razem zmieniły to jak poruszamy się w świecie i jak o nim myślimy.

Warto jeszcze zaznaczyć, że z konieczności większość dat będzie dotyczyła Europy i kultury zachodniej. To nie znaczy, że wynalazki dokonane w Chinach czy Indiach miały mniejsze znaczenie dla ludzkości. Po prostu nie sposób zmieścić w rankingu wszystkiego co działo się na całym świecie przez tysiące lat. Ponieważ jesteśmy w Europie, to interesuje nas przede wszystkim co działo się w najbliższej okolicy i co miało wpływ na nasz rozwój.

Jakie były przełomowe daty w dziejach ludzkości?

Poniżej znajdziecie wybrane przełomowe daty w porządku chronologicznym. Każda data jest tylko punktem w historii, od którego odchodzą różne ścieżki. Jeden wynalazek może dać początek technologiom wojennym i pokojowym. Jedno panowanie może przynieść bogactwo jednemu narodowi, a klęskę innemu. Oto moja propozycja kluczowych wydarzeń:

1. 1455 r. - Biblia Gutenberga jest pierwszą masowo powielaną książką w historii ludzkości. Wynalazek Gutenberga sprawił, że mieszkańcy Europy mieli łatwiejszy dostęp do słowa pisanego. Popularyzacja Biblii i innych tekstów (nie tylko religijnych) przyczyniła się do rozwoju reformacji, a później do rozwoju nauki. Dzięki dostępności książek pojawiła się potrzeba upowszechnienia umiejętności czytania i pisania, zrealizowana w pełni dopiero w XX wieku. Można uznać, że druk jest jednym z 10 najważniejszych wynalazków w historii ludzkości.
2. 1543 r. - powstaje „O obrotach ciał niebieskich” Mikołaja Kopernika. Dzieło początkowo odrzucane przez Kościół i część uczonych stanie się podstawą do rewizji wyobrażeń o miejscu Ziemi i człowieka w kosmosie. Miało to nie tylko wpływ na astronomię, ale na filozofię i nauki przyrodnicze. Do dziś potocznie o zmianach sposobu myślenia w różnych dziedzinach mówi się „przewrót kopernikański”.
3. 1765 r. - James Watt buduje silnik parowy. Jego wynalazek da początek rewolucji przemysłowej i zmianie sposobu myślenia o energii. Rewolucja przemysłowa i zmniejszenie dystansu między miastami i krajami przyczyniły się do powstania nowoczesnego społeczeństwa zachodniego.
4. 1789 – wybuch rewolucji francuskiej i wejście w życie amerykańskiej konstytucji. Oba wydarzenia miały ogromny wpływ na kształtowanie się nowego społeczeństwa w Starym i Nowym Świecie. Nowe mocarstwo USA w ciągu następnych dwóch stuleci wyrośnie na sojusznika, ale i rywala Europy. Ideały rewolucji francuskiej i amerykańskiej zmienią sposób patrzenia na społeczeństwo i politykę.
5. 1832 – wynalezienie telegrafu. Po raz pierwszy w historii ludzkości możliwa staje się precyzyjna komunikacja na odległość (do tej pory używano znaków dymnych lub proporców do przekazywania prostych komunikatów). Położenie kabla na dnie Oceanu Atlantyckiego skróciło prędkość przekazu informacji między Ameryką i Europą z kilku tygodni do kilku minut.
6. 1848 – Karol Marks i Fryderyk Engels publikują „Manifest Komunistyczny”. Radykalizacja poglądów była reakcją na rozwój drapieżnego XIX-wiecznego kapitalizmu w krajach Europy oraz szybkie przemiany społeczne. Przestały obowiązywać dawne stosunki feudalne, ale nie oznaczało to wyzwolenia najbiedniejszych przedstawicieli społeczeństwa. Komunizm, radykalna forma socjalizmu, w ciągu następnych 100 lat stanie się jedną z najważniejszych ideologii politycznych, które będą miały wpływ na losy świata.
7. 17 grudnia 1903 – bracia Wright odbywają pierwszy lot maszyną cięższą od powietrza. W ciągu następnych 30 lat samoloty staną się jednym z ważnych środków transportu. Posłużą też jako technologia wojskowa, po raz pierwszy w czasie I wojny światowej. Telegraf, radio i samolot zmieniły na zawsze prędkość komunikacji międzykontynentalnej.
8. 28 czerwca 1914 – zabójstwo księcia Ferdynanda w Sarajewie rozpoczyna ciąg wydarzeń, które doprowadzą do wybuchu I wojny światowej. Wojna przyniosła Europie ogromne straty w ludziach, a ci, którzy ją przetrwali często cierpieli z powodu urazów psychicznych i fizycznych. XIX-wieczne imperia europejskie przestały istnieć. Upadło m.in.: Cesarstwo Rosyjskie. Zamiast niego powstał Związek Radziecki – dla jednych spełnienie marzeń o ludowym mocarstwie, dla innych nowy potężny wróg polityczny i ideologiczny. Jednak Wielka Wojna przyniosła też wiele pozytywnych zmian. Państwa pozostające pod zaborami wielkich mocarstw, takie jak Polska czy Czechosłowacja uzyskały niepodległość. Przyspieszył proces równouprawnienia kobiet. Skokowy rozwój nastąpił w dziedzinie chirurgii, technologii rolniczych i transportu.
9. 16 lipca 1945 – pierwszy test bomby atomowej, przeprowadzony pod kryptonimem Trinity. Powstanie broni masowego rażenia postawiło ludzkość w całkiem nowej sytuacji. Człowiek po raz pierwszy jest zdolny zniszczyć całą cywilizację i ziemski ekosystem w ciągu kilku minut. Od pierwszej detonacji w 1945 do rozpadu ZSRR 1990 roku świat żył w cieniu zimnej wojny i groźby rychłej zagłady. Odkrycie przyczyniło się też do rozwoju energetyki nuklearnej. Chociaż wzbudza ona różne kontrowersje, to zapewnia ludzkości źródło energii o niespotykanej dotąd sile.
10. 1959 – powstaje pierwszy tranzystor krzemowy. Programowane maszyny analityczne, przodkowie dzisiejszych komputerów, pojawiały się już w XIX wieku. Jednak dopiero tranzystor krzemowy umożliwił upowszechnienie komputerów i innych programowalnych sprzętów elektronicznych. Większość technologii, które kształtują nasze codzienne życie, od inteligentnych odkurzaczy do smartfonów, zawdzięcza swoje istnienie temu wynalazkowi.

Znaczenie kluczowych wydarzeń w dziejach świata

Przełomowe daty a życie codzienne

Zwykle dopiero z perspektywy czasu możemy powiedzieć, że przełomowe daty były ważne. Kiedy bracia Wright po raz pierwszy wznieśli się samolotem w powietrze wiedzieli, że to epokowa chwila. Większość ludzi nawet w najbardziej rozwiniętych krajach żyła jednak tak jak dotychczas. Podróżowało się pociągiem lub bryczką. To samo można powiedzieć o innych wydarzeniach w historii. Daleko nie szukając, na początku marca 2020 informacje o epidemii w chińskiej prowincji Wuhan nie zapowiadały światowej pandemii. Mimo, że żyjemy w erze internetu i błyskawicznego przepływu informacji, to pewne daty postrzegamy jako przełomowe dopiero z perspektywy czasu.

Niektóre wydarzenia postrzegamy jako przełomowe, ponieważ są w ten sposób przedstawione przez media lub podręczniki. Inne przechodzą bez echa i dopiero historycy odnajdują je po latach w zapisach archiwalnych. Ostatecznie przełomowe daty odgrywają jednak ogromną rolę w naszym życiu. Właśnie dlatego są wyróżniane spośród wielu innych dat historycznych.

Historyczne przełomy – co znaczą dziś?

W powyższym zestawieniu starałam się wybrać przełomowe daty, które do dziś mają wpływ na nasze życie. Maszyna drukarska Gutenberga już dawno wyszła z powszechnego użycia. Jednak do dziś używamy określenia „czcionki” na różne wykroje liter dostępnych w programach do edycji tekstu. Żyjemy w epoce łatwo dostępnych, masowych druków. Za niewielką opłatą każdy może wydać swoją książkę lub niszową gazetkę.

Przyjrzyjmy się innym wynalazkom z perspektywy ich wpływu na współczesność. Telegraf był dziadkiem internetu. Nie tylko umożliwił komunikację na odległości dużo większe niż zasięg wzroku. Po raz pierwszy przekazywano też informacje z zakodowanej formie. Oprócz alfabetu Morse'a stosowano różnego rodzaju szyfry. Zwłaszcza w czasie wojny. Dziś informacje przekazywane przez internet również są szyfrowane. Zamiast urzędnika znającego alfabet Morse'a program rozkodowuje je dla nas.

Nikomu nie trzeba chyba przypominać jakie znaczenie dla nowoczesnego świata miał wynalazek braci Wright. Nie tylko pozwolił coraz szybciej przemieszczać się nad oceanami, ale umożliwił w dalszej perspektywie loty w kosmos. Spośród wymienionych wynalazków chyba najbardziej znaczący dla współczesnego człowieka jest tranzystor. Jako pierwszy umożliwił znaczącą miniaturyzację urządzeń elektrycznych. Nie zamieściłam tutaj innych przełomowych dat, które złożyły się na rewolucję komputerową w drugiej połowie XX wieku. Trzeba by wymienić maszynę liczącą Babbage'a, karty perforowane Jacquarta (umożliwiające programowanie maszyn), a przede wszystkim pierwsze komputery t.j. Colossus czy ENIAC. Komputery nie byłyby tym czym są dziś gdyby nie pokolenia programistów. Przyglądając się tym wszystkim wynalazkom widzimy, że każda współczesna technologia ma tak naprawdę wielu ojców i wiele matek, czasem zupełnie przypadkowych.

Historię pisali nie tylko władcy i wynalazcy. Niewiele o tym wspomniałam, ale w historii wielokrotnie rolę odegrali zwykli ludzie. Rzadko ich działanie było spektakularne. Zwykle zmieniali świat powoli. Jednak bez ich pracy i poświęcenia nie mielibyśmy wielu współczesnych zdobyczy. To sufrażystki, abolicjoniści, powstańcy, rewolucjoniści, pionierzy nowych metod leczenia, nauczyciele-wolontariusze. To również pracujące dzieci, niewolnicy, chłopi, robotnicy i chałupniczki, którzy dzień po dniu budowali współczesny świat. Każdy i każda z nich ma swój udział w budowaniu historii ludzkości.

Autor: Ludwika Wykurz

Bibliografia:

1. Norman Davies, Europa. Rozprawa historyka z historią, Znak 2002
2. Bolesław Orłowski, Najkrótsza historia wynalazków, PZSWiR 1993
3. Peter Rietbergen, Europa. Dzieje kultury, Książka i Wiedza 2001