Droga do władzy Napoleona Bonapartego - geneza, daty, fakty
Droga do władzy Napoleona Bonapartego bywała wyboista, ale przyszły cesarz Francji konsekwentnie dążył do osiągnięcia założonych celów. Dał się poznać jako znakomity strateg. Szczególnie sławę przyniosły mu kampanie i wojny prowadzone na Półwyspie Apenińskim, gdzie dowodzone przez niego wojska wygrały liczne ważne bitwy. Hojnie przyznawał przy tym odznaczenia, a już jako cesarz ustanawiał nowe. Przyszły władca Francji miał również na swoim koncie osiągnięcia polityczne. Coraz większa władza we Francji i jej ostateczne zdobycie można powiedzieć, że było kwestią czasu.
Jeśli szukasz więcej informacji i ciekawostek historycznych, sprawdź także zebrane w tym miejscu artykuły o Napoleonie Bonaparte.
Z tego artykułu dowiesz się:
Napoleon Bonaparte: strateg, dowódca, pierwsze osiągnięcia
Napoleon Bonaparte: pochodzenie, wczesna działalność, osiągnięcia
Urodzony 15 sierpnia 1769 roku w Ajaccio na Korsyce Napoleon Bonaparte, syn prawnika Carla Buonaparte i Letycji Ramolino miał zostać cesarzem Francji. Edukację zdobywał we francuskich szkołach wojskowych, co było możliwe dzięki protekcji Marbeufa, gubernatora Korsyki. Od roku 1779 uczył się w Brienne, zaś w latach 1784-1786 w szkole wojskowej w Paryżu. Ukończył ją jako podporucznik, zaś 1 czerwca, już po rozpoczęciu służby wojskowej, uzyskał awans na porucznika.
Napoleon Bonaparte od początku popierał Rewolucję Francuską. W jej czasie był związany z obozem jakobinów. Był nawet powiązany z Augustynem, bratem słynnego Robespierre’a. W randze kapitana wyróżnił się w bitwie, której rezultatem było zdobycie 19 grudnia 1793 roku Tulonu, w którym przy wsparciu Anglików bronili się rojaliści. Został za to nagrodzony 6 lutego 1794 awansem na generała brygady. W międzyczasie upadła jednak władza jakobinów, co sprawiło, że Napoleon został tymczasowo uwięziony.
Ponownie miał okazję się wykazać przy okazji powstania rojalistów, które wybuchło w Paryżu 5 października 1795 roku. Wtedy to dzięki Barrasowi objął dowodzenie nad wojskami mającymi obronić Dyrektoriat. Powstanie zostało przez Napoleona stanowczymi działaniami stłumione. Posunął się nawet do wykorzystania artylerii w walkach ulicznych. Został później mianowany dowódcą wojsk wewnętrznych oraz awansowany na generała dywizji.
Napoleon jako strateg: pierwsze wojny, kampanie we Włoszech i Egipcie, najważniejsze bitwy
Wsławił się również zwycięstwami w trakcie kampanii włoskiej z lat 1796-1797. Kiedy obejmował dowództwo nad Armią Italii, uważano ją „za jedną z najgorszych”. Przeprowadził gruntowną jej reorganizację. 10 maja miała miejsce zwycięska bitwa pod Lodi, co umożliwiło zajęcie Mediolanu. Później miało miejsce zdobycie m.in. Bolonii i Werony. Trzeba podkreślić, że w tym czasie Napoleon Bonaparte podejmował dość samodzielne decyzje, co działo się za przyzwoleniem Dyrektoriatu, któremu posyłał liczne prezenty.
Podjął decyzje o utworzeniu Republiki Lombardzkiej i Republiki Cyspadańskiej (później zostały połączone w Republikę Cysalpińską). W trakcie kampanii odparł kontrataki austriackie: podległe mu wojska wygrały bitwy pod Castiglione (5 sierpnia), pod Arcole (15-17 listopada) i pod Rivoli (15-16 stycznia). Po tym, jak wojska Napoleona znalazły się pod Sammeringiem niedaleko Wiednia Austria zgodziła się zawrzeć w dniu 18 kwietnia zawieszenie broni. Podpisane zostały tzw. preliminaria z Leoben. Ważna kwestia: warunki zostały podyktowane przez samego Napoleona, a Dyrektoriat jedynie zaakceptował je post factum. Ostateczny pokój zawarty został w Campo Formio 17 października 1797 roku.
Kolejna jednak wyprawa wojenna Napoleona Bonapartego, tym razem do Egiptu, nie miała się zakończyć jego sukcesem, chociaż była to również jego inicjatywa. Pomimo kilku ważnych zwycięstw, m.in. nad wspieraną przez Wielką Brytanię armią turecką tej wojny nie udało mu się wygrać. Opuścił zresztą Egipt, dowiedziawszy się o problemach Francji na północy Włoch. Pozostawione przez niego wojska zostały później zmuszone do kapitulacji i ewakuacji. We Francji czekała zresztą na Napoleona nowa rola.
Droga do władzy Napoleona Bonapartego: jej zdobycie, Napoleon jako cesarz
Napoleon – strateg polityczny, kolejne osiągnięcia, zdobycie coraz większej władzy
W roku 1799 Napoleon Bonaparte znalazł się na liście życzeń Sieyèsa, który poszukiwał współpracowników i szukał, jak się wyrażał, „dobrej szpady”, czyli kogoś z wojskowych. Co ciekawe, to nie Napoleon pierwotnie miał być tą szpadą, a Joubert, który jednak zginął w bitwie pod Novi. Następnie Sieyès chciał postawić na Moreau, jednakże ten przedstawił mu właśnie Napoleona Bonaparte, mówiąc o nim „oto jest pański człowiek” (Baszkiewicz, s. 373).
Należy podkreślić, że wśród spiskowców, którzy de facto doprowadzili wtedy do znacznego wzmocnienia pozycji Napoleona, były tak znane osoby, jak Talleyrand oraz brat Napoleona Lucjan, który przewodniczył w tym czasie Radzie Pięciuset. Zamach stanu został przeprowadzony pod pretekstem spisku terrorystów, a Napoleon w dniu 9 listopada 1799 roku został mianowany dowódcą wojskowym Paryża. Zlikwidowano Dyrektoriat, konstytucja miała zostać zrewidowana.
Jan Baszkiewicz wspomina jednak, że Napoleon nie prezentował się wtedy korzystnie. Nie potrafił przemawiać, z posiedzenia Rady Pięciuset musieli go nawet wyprowadzić grenadierzy. Lucjan musiał uciec się do fortelu i wmówić wojskowym, że Napoleona próbowano zamordować. Dopiero 10 listopada władza we Francji została oddana w ręce trzech konsulów, czyli Sieyèsa, Napoleona Bonapartego oraz Rogera Ducosa. Jednakże Napoleon nie miał się okazać tylko szpadą, przydatną dla Sieyèsa, zamierzał bowiem prowadzić własną politykę. Dano mu zresztą do tego legitymację prawną: na mocy nowej konstytucji z 1799 roku został bowiem Pierwszym Konsulem. Funkcję tę, praktycznie już jako władca Francji, miał pełnić przez 10 lat. Jesli szukasz więcej informacji, sprawdź także ten artykuł o wojnach napoleońskich.
Napoleon jako Pierwszy Konsul – władza i jej wykorzystanie
Napoleon Bonaparte sprzeciwiał się demokratyzacji w stylu rewolucyjnym, odchodząc od swoich „korzeni”. Źle znosił jakąkolwiek opozycję wobec siebie, przez co mówiono o nim jako o despocie. W swoim otoczeniu ulokował ludzi fachowych, ale i lojalnych wobec siebie, np. ministrem spraw wewnętrznych został jego brat Lucjan Bonaparte.
Oddając jednak głos Janowi Baszkiewiczowi, w kontekście funkcjonowania państwa w tym czasie należy stwierdzić, że „Urzędnicy rządowi na prowincji stali się kompetentnym i energicznym ramieniem napoleońskiej dyktatury. Nigdy jeszcze administracja nie pracowała tak wydajnie, popędzana przez niestrudzonego szefa państwa” (Baszkiewicz, s. 381). Z drugiej jednak strony stosowano pozasądowe represje, co można było nazwać ograniczonym terrorem.
Siły opozycyjne starał się jakoś obłaskawić: wprowadzono amnestię dla imigrantów, a w 1801 roku z Piusem VII zawarty został konkordat. Jego politykę popierał sektor ekonomiczny. Rojalistów zwodził aż do momentu, kiedy zrozumieli, że nie zamierza im pomóc w tym, aby na tronie Francji ponownie zasiadł król. Zbrojne ramię rojalistów, tzw. szuani, zorganizowali zatem na Napoleona zamach, który został przeprowadzony 24 grudnia 1800 roku, kiedy zmierzał do Opery Paryskiej. Chociaż kilkadziesiąt osób ucierpiało, Napoleonowi nic się nie stało, a rebelia do maja 1801 roku została stłumiona.
Kolejne wojny, kampanie we Włoszech/Austrii, główne bitwy
W roku 1800 Napoleon Bonaparte musiał ponownie zmierzyć się z Austrią. Napoleon wsławił się w kampanii przeciwko temu państwu przejściem przez Przełęcz Św. Bernarda. Szczęśliwe zwycięstwa pod Marengo, po którym z rąk Napoleona odznaczenia otrzymało 50 żołnierzy różnych formacji, a następnie pod Hochstâdt dały Francji przewagę, zaś po zwycięstwie pod Hohelinden możliwy stał się marsz na Wiedeń. W dniu 9 II 1801 w Lunéville zawarty został pokój.
Odtworzona została Republika Cysalpińska, która później miała stać się Republiką Włoską z Napoleonem Bonaparte jako jej prezydentem. 25 marca 1802 roku z kolei zawarty został pokój z Wielką Brytanią, jednakże na jego mocy Francja zrezygnowała z Egiptu, gdzie i tak wcześniej francuskie wojsko musiało skapitulować.
Sukcesy wzmocniły pozycję Napoleona, czego nie omieszkał wykorzystać. W roku 1802 dokonana została rewizja przyjętej zaledwie 3 lata wcześniej konstytucji. Tym razem postanowiono, że władza Napoleona jako Pierwszego Konsula miała być dożywotnia, na co zgodę wyrazili w plebiscycie Francuzi. Co więcej: nadano mu nawet uprawnienie do wyznaczenia swojego następcy.
Cesarz Bonaparte – cała władza w rękach Napoleona
Niedługo jednak napięcie w relacjach międzynarodowych miało ponownie wzrosnąć, szczególnie w relacjach z Wielką Brytanią oraz Rosją. W efekcie we Francji mobilizować się zaczęli – i spiskować – przeciwnicy Bonapartego, w tym generałowie, przedstawiciele „starej gwardii”. Przeprowadzono liczne zamachy na jego życie, ten jednak zawsze wychodził z nich cało. Ze spiskowcami rozprawiano się bezlitośnie: „Cadoudal został aresztowany i stracony, Moreau wygnany, Pichegru uduszony w więzieniu. W marcu 1804 r. z neutralnego terytorium Badenii porwany został książę d’Enghien (…) i rozstrzelany pod zarzutem (nieudowodnionym) udziału w spisku Cadoudala” (Baszkiewicz, s. 386-387).
Punktem kulminacyjnym w drodze do władzy Napoleona Bonapartego był rok 1804. Na mocy ustawy z 18 maja 1804 roku postanowiono, że republika we Francji zostanie powierzona Napoleonowi Bonapartemu, lecz nie miał on panować jako król, ale jako cesarz. Jego władza miała zresztą mieć charakter dziedziczny.
Przypieczętowaniem nowej roli była ceremonia koronacji, która miała miejsce w katedrze paryskiej 2 grudnia 1804 roku. Jednakże obecny na ceremonii Pius VII miał tylko pobłogosławić nowego cesarza, bowiem Napoleon Bonaparte sam miał włożyć koronę zarówno na swoją głowę, jak i na głowę swojej żony Józefiny. Z samym rokiem 1804 wiąże się też sprawa ustanowienia przez Napoleona (o czym zadecydował już jako władca) nowego odznaczenia, jakim była Legia Honorowa, sam Napoleon został zaś wielkim mistrzem tego orderu.
Autor: Herbert Gnaś
Bibliografia:
- J. Baszkiewicz, Historia Francji, Ossolineum, Warszawa 1999.
- R. Bielecki, Encyklopedia Wojen Napoleońskich, Wydawnictwo Trio, Warszawa 2001.
- A. Roberts, Napoleon Wielki, Wydawnictwo Magnum Ltd., Warszawa 2015.