Egzekucja Ludwika XVI - data, przyczyny, przebieg, testament, ostatnie słowa

Opublikowano: 01.12.2023Autor: Herbert GnaśDrukujUdostępnij

Przebieg procesu Ludwika XVI

Status króla w procesie, przyczyna aresztowania; przygotowania do procesu

13 sierpnia 1792 roku rodzina królewska z częścią służby została umieszczona w Temple, która, zbudowana w 1212 roku przez templariuszy, była odpowiednikiem londyńskiej Tower. W trakcie pobytu w Temple Ludwik XVI stracił swój tytuł, bowiem 22 września proklamowana została republika. W konsekwencji zaczęto nazywać go Ludwikiem Kapetem. Miało to również swoje konsekwencje prawne. 16 października zaczęły się obrady Komisji Prawodawczej Konwentu, mające na celu ustalenie statusu byłego króla. Jean-Baptiste Mailhé w imieniu Konwentu stwierdził, że wobec byłego króla nie ma zastosowania zasada nietykalności, ponieważ dopuścił się on naruszenia konstytucji z 1791 roku a ponadto w chwili proklamowania republiki konstytucja ta przestała mieć znaczenie. Tutaj rewolucja francuska miała swój bezpośredni skutek prawny.

3 grudnia ustalono, że Ludwik będzie sądzony, zaś uprawniona do tego będzie Konwencja Narodowa. 6 grudnia powołano komisję, która 10 grudnia miała przedstawić akt oskarżenia. W dniu tym przedstawiono listę zarzutów, zawierającą 33 punkty dotyczące między innymi wysłania wojska dla rozpędzenia Konstytuanty, odmowa przyjęcia Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela, która miała ogromne znaczenie dla rewolucji francuskiej, czy spiskowanie z pruskim królem. Podczas przesłuchania 11 grudnia Ludwik zachowywał się spokojnie, na pytania odpowiadał krótko. Niektórym kwestiom zaprzeczał, w przypadku innych zasłaniał się niepamięcią, co do jeszcze innych sugerował odpowiedzialność ministrów. W niektórych przypadkach kwestionował przedstawiane mu dokumenty oraz swój podpis na nich.

W trakcie trwania procesu znaleziono tajną skrytkę. O jej istnieniu poinformował ślusarz Gamain, który wykonał ją dla króla i umieścił ją w ścianie pałacu. Znajdowały się w niej dowody na to, że wojna z Austrią wywołano dla oszukania narodu. Prócz tego w dokumentach znajdowały się informacje o działaniach korupcyjnych podejmowanych wobec rewolucjonistów.

Przebieg posiedzenia Konwentu dotyczącego osądzenia Ludwika XVI

Po odczytaniu aktu oskarżenia odroczono rozprawę. Uwzględniono ponadto wniosek byłego króla o uzyskanie wsparcia ze strony obrońców. Wobec istniejącego materiału dowodowego zespół jego adwokatów skupił się na podważeniu legalności samego procesu. Jednocześnie sam Ludwik zeznaniami nie ułatwiał swoim obrońcom pracy, mówiąc czasami rzeczy, które były niezgodne z prawdą.

Drugiego dnia Świąt Bożego Narodzenia wygłoszone zostały mowy obrończe. Podkreślano czyste sumienie króla, zrzucano winę na jego ministrów oraz powoływano się na historyczny i międzynarodowy interes Francji. Mowy te były jednak mało przekonujące.

Proces Ludwika XVI sam w sobie był nie tyle kwestią prawną, ile polityczną. Różne stronnictwa miały różne nastawienia do całej sprawy. Chcący ocalić życie Ludwika żyrondyści opowiadali się bowiem za wygnaniem całej rodziny królewskiej. 16 grudnia został nawet złożony wniosek w tej sprawie. Obawiali się bowiem o pozycję międzynarodową Francji w przypadku ścięcia Ludwika. Z kolei radykalniejsi Montaniardzi, stronnictwo Robespierre'a, mając mniej głosów w Konwencie starali się pozyskać wsparcie ratusza Paryża. Równolegle z obu stron trwały zabiegi propagandowe mające przekonać do określonych racji ulicę.

Przebieg głosowań nad wyrokiem: skazanie króla na śmierć

W dniu 15 stycznia Konwent zajął się głosowaniem, w którym deputowani mieli publicznie, na mównicy odpowiedzieć na dwa pytania. Pierwsze z nich dotyczyło tego, czy król był winny spiskowania przeciwko wolności a także działaniu na szkodę bezpieczeństwa państwa, zdecydowana większość odpowiedziała „tak”. Następnie głosujący mieli stwierdzić czy wyrok powinien zostać zweryfikowany w ludowym głosowaniu, tutaj około 2/3 deputowanych uznało, że nie. Najważniejsze było jednak głosowanie trzecie, które dotyczyło tego, jaką karę należy wymierzyć Ludwikowi XVI?

18 stycznia przeprowadzona została weryfikacja głosowania, której wynik był następujący: 387 głosów oddano za karą śmierci, zaś za banicją i więzieniem 334. Następnego zaś dnia miało miejsce głosowanie w kwestii zawieszenia kary śmierci. Za zawieszeniem jej wykonania głosowało 310 osób, natomiast przeciwko 380.

Król usłyszał wyrok w Temple, odczytała mu go Rada Wykonawcza. Nie została przez Konwent uwzględniona jego prośba o odroczenie egzekucji o 3 dni oraz jak się miało później okazać o zatroszczenie się o jego rodzinę oraz przyjaciół. Jedyne ustępstwa, na jakie się zgodzono to umożliwienie Ludwikowi pożegnania się z rodziną bez świadków oraz wyznaczenie księdza, który nie złożył przysięgi na wierność Konstytucji Cywilnej Kleru. Spowiedź króla trwała kilka godzin. Przekazał on też księdzu, Henry'emu Edgeworth de Firmont, swoją obrączkę, którą ten miał oddać królowej. Pieczątka z godłem miała zaś trafić w ręce syna króla.

Egzekucja Ludwika XVI - następstwa dla rodziny królewskiej

Data egzekucji ustalona została na 21 stycznia 1793 roku. Ludwik XVI został o 8:30 przewieziony na Plac Rewolucji w eskorcie 1200 gwardzistów. Na miejsce dotarł około 10:50. Wyszedł zdjąwszy frak, krawat i z częściowo rozpiętą koszulą. Jego ręce zostały związane, choć na początku się przed tym opierał. Miał go do tego przekonać ksiądz Firmont argumentując, że upodobniłby się w ten sposób do Chrystusa, ponieważ wypiłby do końca przeznaczony dla niego kielich i przyczynił się do odkupienia grzechów Francuzów. Pomocnik kata obciął jego włosy. Na Ludwika czekała już gilotyna. W swoich ostatnich słowach Ludwik XVI rzekł: „Życzę, aby śmierć moja naród uszczęśliwiła, daruję moim nieprzyjaciołom i umieram niewinnie”. Resztę jego słów miały zagłuszyć bębny.

Po ścięciu króla rozległy się okrzyki tłumu: „Niech żyje naród!” i „Niech żyje Rzeczpospolita!”. Ciało króla złożono bez uroczystości pogrzebowych na cmentarzu św. Magdaleny. Grób został posypany wapnem niegaszonym, pilnowali go później strażnicy, aby uniemożliwić wykopanie ciała. W późniejszym czasie zadbano również o to, by o egzekucji króla zapomniano, wszelkie zaś osoby opowiadające się publicznie po jego stronie miały zostać aresztowane.

Tragiczny los spotkał także członków rodziny królewskiej. Maria Antonina została ścięta 16 października 1793 roku. Została oskarżona nie tylko o współdziałanie z Austrią oraz innymi wrogami Francji, ale też o złe prowadzenie się. Wyrok został wydany jednomyślnie. 10 maja następnego roku odbyła się egzekucja siostry Ludwika Elżbiety; podkreśla się jej niewinność w kontekście całej sprawy. Po śmierci ojca Ludwik Karol został oddzielony od matki i resztę życia spędził w La Temple. 8 czerwca 1795 zmarł na gruźlicę. Rewolucja francuska nie miała na sumieniu jedynie Marii Teresy, która pod koniec 1795 roku została przekazana Austrii.

Autor: Herbert Gnaś

Bibliografia:

1. E. Belfort Bax, Historja Rewolucji Francuskiej, Skład Główny w Księgarni Powszechnej, Warszawa 1906.
2. M. Karkocha, Proces i stracenie Ludwika XVI w świetle prasy warszawskiej z lat 1792-1793, „Acta Universitatis Lodziensis Folia Historica”, nr 85/2010.
3. E. Stawicka, Proces Ludwika XVI, „Palestra” nr 41/1997.