Kalendarz rewolucyjny - data powstania, przyczyny, nazwy dni i miesięcy
Można zastanawiać się jak daleko można się posunąć wprowadzając zmiany, które będą dotyczyć każdego obywatela państwa. Jak się okazuje można zmienić nawet to jak skonstruowany jest rok. Stało się tak we Francji po tym, jak wybuchła rewolucja francuska. Jednym z charakterystycznych dla tej rewolucji elementów jest francuski kalendarz rewolucyjny lub też republikański. Oryginalność opracowanych i wprowadzonych w życie rozwiązań, w tym kształtu roku, miesięcy i tego, co wchodzi w ich skład z pewnością jest warta tego, aby się z nimi zapoznać.
Jeśli szukasz więcej informacji i ciekawostek, sprawdź także zebrane w tym miejscu artykuły o wydarzeniach historycznych.
Z tego artykułu dowiesz się:
Proces przyjęcia kalendarza i jego kształt
Należy wspomnieć, że obowiązujący do momentu rewolucji francuskiej kalendarz gregoriański często poddawany był krytyce. Pierwsza propozycja jego zmiany we Francji pojawiła się jeszcze w 1788 roku. W roku tym Sylvain Maréchal w swoim Almanachu uczciwych ludzi zasugerował wprowadzenie roku składającego się z 12 równych, trwających po 30 dni miesięcy z kilkoma dniami dodatkowymi. Już w czasie trwania rewolucji francuskiej inicjatywa stworzenia nowego kalendarza została zgłoszona przez deputowanego a jednocześnie matematyka Gilberta Romme.
Zadanie stworzenia nowego kalendarza powierzone zostało przez Konwent specjalnej komisji, w której skład wszedł inny matematyk G. Monge oraz właśnie Gilbert Romme, a także astronomowie A. G. Pingré i J. L. Lagrange. Komisja przedstawiła swoje sprawozdanie Konwentowi, który w dniu 5 października 1793 roku przyjął nowy sposób mierzenia czasu we Francji. Projekt przedstawiony przez Romme'a co do kształtu roku i miesięcy opierał się na założeniach Maréchala.
Za historyczny początek obowiązywania kalendarza uznana została data 21 września 1792 roku, kiedy to proklamowana została republika. Wynikało z tego, że kolejne miesiące roku w nowym kalendarzu nie będą odpowiadały miesiącom ze starego, gregoriańskiego. Pierwszy dzień nowego roku przypadać miał na moment równonocy jesiennej. Kolejne lata według nowego kalendarza miały być liczone w czteroletnich cyklach, nazwanych francjadami, od Franciade. Miały to być 3 lata zwykłe, liczące 365 dni oraz czwarty rok przestępny, liczący jeden dzień więcej, czyli cykl, który obecnie znamy z naszej codzienności. Również długość roku miała zatem być taka sama. Dodatkowy dzień nosić miał nazwę dnia rewolucji. Również pod koniec roku dodawanych było 5 tzw. dni uzupełniających.
Francuski kalendarz rewolucyjny: nazwy dni i miesięcy, dni świąteczne
Swój udział w powstaniu nowego kalendarza miał też poeta i felietonista Fabre d’Eglantine, który opracował nazwy dla nowych miesięcy. Również na jego wniosek 24 listopada 1793 roku wprowadzono poprawki w funkcjonowaniu nowego kalendarza. Nowe nazwy miesięcy miały pochodzić od obserwowanych zjawisk przyrodniczych i gospodarczych.
Cechą charakterystyczną nowych nazw miało być to, że miesiące były pogrupowane kwartałami, po trzy i w każdym kwartale nazwy miesięcy miały takie same zakończenia.
| Nazwa miesiąca | Trwał od – do | Znaczenie nazwy |
|---|---|---|
| Vendémiaire | 22 września – 21 października | vendange – winobranie |
| Brumaire | 22 października – 20 listopada | brume – gęsta mgła |
| Frimaire | 21 listopada – 20 grudnia | frimas – mróz |
| Nivôse | 21 grudnia – 19 stycznia | nivosus – śnieżny |
| Pluviôse | 20 stycznia – 18 lutego | pluvieux – deszczowy |
| Ventôse | 19 lutego – 20 marca | venteux – wietrzny |
| Germinal | 21 marca – 19 kwietnia | germen – kiełek |
| Floréal | 20 kwietnia – 19 maja | fleur – kwiat |
| Prairial | 20 maja – 18 czerwca | prairie – łąka |
| Messidor | 19 czerwca – 18 lipca | messis – żniwa |
| Thermidor | 19 lipca – 17 sierpnia | thermos – gorący |
| Fructidor | 18 sierpnia – 16 września | fructus – owoc |
Ważniejszą jednak wprowadzoną zmianą miała być likwidacja tygodni. Zostały one zastąpione dekadami, w których każdy dzień miał mieć swoją nazwę wynikającą z liczb porządkowych. Każdy miesiąc zawierać miał trzy dekady. Zarówno ostatni dzień dekady, jak i wszystkie dni uzupełniające miały być dniami świątecznymi. Te ostatnie nazwane zostały Dniami Sankiulotów. Były one wolne od pracy i skupiano się w ich trakcie na świętowaniu wydarzeń rewolucyjnych.
| Dzień w miesiącu | Nazwy dni |
|---|---|
| 1, 11, 21 | primidi |
| 2, 12, 22 | duodi |
| 3, 13, 23 | tridi |
| 4, 14, 24 | quartidi |
| 5, 15, 25 | quintidi |
| 6,16, 26 | sextidi |
| 7,17, 27 | septidi |
| 8,18,28 | octidi |
| 9,19, 29 | nonidi |
| 10,20,30 | decadi |
| Dni uzupełniające – święta narodowe | Data według obecnego kalendarza |
|---|---|
| Święto Cnoty (La Fete de la Vertu) | 17 września |
| Święto Talentu (La Fete du Genie) | 18 września |
| Święto Pracy (La Fete du Travail) | 19 września |
| Święto Opinii (La Fete de l’Opinion) | 20 września |
| Święto Nagród (La Fete des Recompenses) | 21 września |
Mankamenty kalendarza rewolucyjnego i jego likwidacja
Prawdziwą rewolucją, jaką planowano przeprowadzić przy okazji wprowadzania kalendarza rewolucyjnego miał być zaproponowany nowy system mierzenia doby. Według kalendarza rewolucyjnego miała ona liczyć nie 24, a 10 godzin. Co więcej, wszystkie nowe elementy mierzenia czasu miały zostać oparte o system dziesiętny. I tak każda godzina miała dzielić się na 100 nowych minut, a minuta na 100 nowych sekund. System ten pozostał jednak rozwiązaniem czysto teoretycznym bowiem nigdy realnie nie został wprowadzony w życie.
Również dekady, na które miał dzielić się miesiąc nie wytrzymały próby czasu. Zostały one zniesione dość szybko, w 1802 roku. Krytykowane były również dni uzupełniające i ich negatywny wpływ na rytm roku. Ponadto środowiska kontrrewolucyjne próbowały w dalszym ciągu określać daty według starego systemu. Nigdy nie udało się też wprowadzić kalendarza na terytoriach podbitych przez Francję.
Sam zaś kalendarz rewolucyjny zakończył swoje istnienie 1 stycznia 1806 roku, czyli według niego samego 11 Nivôse XIV roku. W dniu 9 września 1805 roku Napoleon wydał bowiem dekret, na mocy którego we Francji od stycznia kolejnego roku przywrócony został kalendarz gregoriański. Paradoks polegał na tym, że część ludności przez kilkanaście lat na tyle przywykła do nowego kalendarza, że jeszcze przez pewien czas w dalszym ciągu ustalała daty na jego podstawie.
Autor: Herbert Gnaś
Bibliografia:
- E. Belfort Bax, Historja Rewolucji Francuskiej, Skład Główny w Księgarni Powszechnej, Warszawa 1906.
- H. Nowak, Francuski kalendarz rewolucyjny, https://veritasdehistoria.wordpress.com/2017/07/06/francuski-kalendarz-rewolucyjny/, dostęp: 26.11.2020.
- B. Włodarski (red.), Chronologia Polska, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007.
- L. Zajdler, Dzieje zegara, Wiedza Powszechna, Warszawa 1977