Kolonie francuskie - spis kolonii, daty, informacje, ciekawostki

Opublikowano: 01.12.2023Autor: Herbert GnaśDrukujUdostępnij

Kolonie francuskie na trzech kontynentach, wojny kolonialne

Kolonie francuskie w Ameryce Północnej i jej tamtejsze kompanie

W Ameryce Północnej Francja prowadziła liczne ekspedycje za czasów Henryka IV. Szczególnie zapisał się tutaj Samuel Champlain, który wykazując się zręcznością w manewrowaniu pomiędzy zwaśnionymi plemionami indiańskimi dotarł do Wielkich Jezior i rozwinął kolonizację francuską na tym obszarze. Za jego ekspedycji rozwinął się także handel z Indianami, dzięki prowadzeniu wobec nich raczej przyjaznej polityki. To również Champlain był założycielem miasta Quebec. W późniejszym czasie do rozwoju francuskiego kolonializmu w Ameryce przyczyniła się polityka kardynała Richelieu. W roku 1628 utworzona została Kompania Stu Wspólników, celem tego działania była dalsza ekspansja w Kanadzie. Ważną rolę w kontekście Ameryki odgrywały Antyle, gdzie działała powstała w 1635 roku Kompania Wysp Ameryki. Również w tamtym okresie Francja opanowała Martynikę i Gwadelupę. Kompania Stu Wspólników została rozwiązana już za rządów Colberta, w 1663 roku. Powstała Nowa Francja jako prowincja królewska.

W 1682 roku Francuzi po raz pierwszy, co prawda w teorii, ale objęli nadzór nad Luizjaną, jednakże osadnictwo francuskie rozwinęło się tam dopiero w XVIII wieku. Rozwijały się także Antyle, gdzie sprowadzano biedotę i czarnoskórych niewolników. Na początku XVIII wieku stan posiadania Francji w Ameryce miał się zmniejszyć, a to na skutek wojny sukcesyjnej hiszpańskiej, jaka miała wtedy miejsce, zakończonej traktatami w Utrechcie i Rastadt. Francja straciła wtedy na rzecz Wielkiej Brytanii Nową Szkocję i Nową Fundlandię. W XVIII wieku jednak w rękach Francji pozostawała większość Kanady oraz Luizjana. Tereny te były większe, niż brytyjskie, ale słabsze ekonomicznie.

Francja zresztą dość długo na tym kontynencie rywalizowała z Wielką Brytanią. I to właśnie ta rywalizacja a konkretnie wojna siedmioletnia miała stać się gwoździem do trumny francuskiego panowania kolonialnego w Ameryce. W wyniku tej wojny w roku 1758 Brytyjczycy zdobyli fortecę Louisbourg. Natomiast w wyniku brytyjskiej blokady morskiej Francja nie miała możliwości dostarczyć do Kanady zaopatrzenia. Rok 1759 to kapitulacja Quebecu, zaś rok później całą Kanadę poddał jej gubernator, markiz de Vaudrevil. Nawiasem mówiąc w tamtym czasie Francuzi ponosili także porażki w walce z Brytyjczykami na Antylach, w Indiach a nawet w Afryce. Na mocy jednak pokoju po wojnie siedmioletniej (1763) Kanada została przez Francję utracona na rzecz Wielkiej Brytanii, natomiast Luizjanę otrzymała Hiszpania. Francja odzyskała ją później zaledwie na 20 dni, by tym razem ją odsprzedać Stanom Zjednoczonym.

Francuskie kolonie w Afryce i w Azji: daty podboju, powierzchnia

W XX wieku Francja posiadała kolonie w Afryce, Azji i Ameryce, których łączna powierzchnia wynosiła 10,6 mln km². Ich mieszkańcy również byli liczni, zamieszkiwało je 55,5 miliona ludzi. Grupy kolonii tego państwa na różnych kontynentach miały swoje specyficzne nazwy. Kolonie Francji w Azji nosiły nazwę Indochin Francuskich. Z Wybrzeża Kości Słoniowej, Senegambii, Gwinei, Nigru i Mauretanii w roku 1895 powstała Francuska Afryka Zachodnia. Już w wieku XX, w roku 1910, Czad, Kongo Francuskie i Ubangi-Szari zostały połączone we Francuską Afrykę Równikową.

Część kolonii Francja zyskała lub utraciła w wyniku takich wydarzeń, jak wojny kolonialne lub też w wyniku postanowień ówczesnej społeczności międzynarodowej. W roku 1912 po starciach z Niemcami Francja uzyskała zwierzchność nad Marokiem tracąc jednocześnie część Konga Francuskiego. Decyzją Ligi Narodów po zakończeniu pierwszej wojny światowej Francja objęła protektorat nad Libanem, Syrią a także częścią Togo oraz Kamerunu. Kolonie te uzyskała kosztem Niemiec oraz Turcji.

Mieszkańcy kolonii a niepodległość, obecne terytoria zależne Francji

Po drugiej wojnie światowej nieuchronnie kolejne kolonie francuskie zaczęły wyrażać wolę wybicia się na niepodległość. Pewną próbą utrzymania kolonii przez Francję było ustanowienie Unii Francuskiej, ustanawiającej nowe zasady współistnienia Francji i jej kolonii oraz powstałych z nich państw. Utworzono ją na podstawie konstytucji z 1946 roku. W jej skład miały wejść trzy rodzaje terytoriów. Były to: terytoria bezpośrednio należących do Francji, czyli departamenty zamorskie:

(Gwadelupa, Gujana, Martynika, Reunion, Algieria i Sahara) oraz terytoria zamorskie (Francuska Afryka Zachodnia i Równikowa, Komory, Madagaskar, Nowa Kaledonia, Polinezja Francuska, Saint Pierre i Miquelon, Somali Francuskie); państwa stowarzyszone (Kambodża, Laos, Wietnam, Maroko, Tunezja) i terytoria stowarzyszone (Kamerun, Togo). Na specjalnych zasadach do Unii przystąpiły w 1949 roku Kambodża, Wietnam i Laos. Unia została zlikwidowana po zmianie konstytucji w 1958 roku, zamiast niej powstała Wspólnota Francuska, w ramach której miały funkcjonować cztery rodzaje podmiotów: departamenty zamorskie, terytoria zamorskie, terytoria powiernicze oraz autonomiczne republiki:wymieniona w tabeli poniżej grupa państw, które w wyniku referendum z 1958 roku w roku 1960 uzyskały niepodległość. Trzeba jednak podkreślić, że w rzeczywistości zasady tej Wspólnoty nie weszły w życie, a zatem wszelka współpraca (w tym już wtedy w istocie handel międzynarodowy z byłymi już koloniami) opierała się tylko i wyłącznie na umowach bilateralnych.

W międzyczasie rozpoczęła się dekolonizacja, od Francji odrywały się kolejne jej posiadłości. Część kolonii uzyskiwała niepodległość w pokojowy sposób, inne musiały o swoją niezależność walczyć. Taką wojnę z Francją stoczyły Wietnam, Laos i Kambodża. Tzw. wojna indochińska trwała aż 8 lat. Podobnie w przypadku Algierii trzeba było trwającego również 8 lat powstania, aby państwo to uzyskało niepodległość. Sytuacja akurat w kontekście tego państwa nie powinna dziwić, jeżeli przypomnimy historię jego podboju przez Francję w XIX wieku. W roku 1830 zdobyto Algier, jednakże Francja kontynuowała ekspansję. W roku 1834 postanowiono, że Algierię trzeba utrzymać. Zaczęto sprowadzać osadników, pojawił się gubernator. Rozwinął się handel. Jednakże podbój Algierii nie został zakończony, bowiem działał nadal na jej terenie emir Abd el-Kader. W roku 1836 doszło do wojny z jego siłami i Francja poniosła porażkę. Również w wojnie z 1839 roku Francja poniosła ciężkie straty. W roku 1840 zadanie ostatecznego rozprawienia się z siłami Abd el-Kadera otrzymał generał Bugeaud, znany później i z innych wydarzeń historycznych, tym razem w samej Francji. W latach 1841-1843 toczono ciężkie boje z wojskami emira. W pewnym momencie uciekł on przed Francuzami do Maroka, gdzie również zapuściły się za nim wojska francuskie. Zdołał powrócić do Algierii w latach 1845-1846. Dopiero w roku 1847 siłom francuskim udało się odnieść ostateczne zwycięstwo, pojmano również i samego emira. Nie oznaczało to jednak, że w Algierii przestały istnieć jakiekolwiek punkty oporu przeciwko okupacji francuskiej.

W latach 90. XX wieku Francja posiadała już tylko terytoria o całkowitej powierzchni 157 100 km². Są to w większości departamenty zamorskie, z których największa jest Gujana Francuska (91 000 km²). Inne departamenty zamorskie to Gwadelupa, Martynika i Reunion, natomiast obecne terytoria zamorskie Francji to Nowa Kaledonia, Polinezja Francuska, Wallis i Futuna. Francja posiada też tzw. zbiorowości terytorialne: St. Pierre i Miquelon i Majottę, zaś odrębny status mają Francuskie Ziemie Polarne.

Autor: Herbert Gnaś

Bibliografia:

1. B. Bankowicz, M. Bankowicz, A. Dudek, Leksykon historii XX wieku, Kraków 2001.
2. J. Baszkiewicz, Historia Francji, Ossolineum, Warszawa 1999.
3. A. Chwalba, Historia powszechna. Wiek XIX, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008.