Najcenniejsze rośliny starożytnego świata

Opublikowano: 01.12.2023DrukujUdostępnij

Dary Nilu – popularna roślinność starożytnego Egiptu

Wody Nilu użyźniały jałową egipską ziemię. Dzięki corocznym wylewom rzeki, Egipt korzystał z gleby żyznej, bogatej w minerały. Rolnicy siali zboża – jęczmień (it), pszenicę –płoskurkę (bedet) oraz pszenicę (swt), z których wyrabiano mąkę. Bogate zbiory oznaczały dobrobyt, jednak słabe lub zbyt obfite wylewy Nilu, oznaczały mniej zboża i głód. Wśród atrybutów Ozyrysa, władcy świata podziemnego, znajdują się snopki zboża, ustawione jeden za drugim. Egipcjanie wierzyli, że to Ozyrys nauczył ludzi wypieku chleba.

Z jęczmienia, pszenicy lub z daktyli powstawało piwo, powszechnie pite w całym kraju, jako dodatek do posiłków. W diecie starożytnych Egipcjan nie brakowało warzyw (renpwt). Od najdawniejszych czasów uprawiane były cebule (hedżw), pory (iaket) oraz czosnek (chisen). Popularną jarzyną była sałata, roślina boga płodności Mina, którego posągi wznoszono w pobliżu grządek sałaty. Zielone soczyste liście spożywano w dużych ilościach, przypisując im wzmocnienie męskiego libido i płodność kobiet. Oprócz warzyw uprawiano winną latorośl. Winnice znajdowały się głównie we wschodniej części Delty. Wino, cenione za słodycz, przeznaczone było do spożycia oraz na handel. Do cenionych owoców należały daktyle, figi sykomorowe, jabłka, winogrona, a także orzechy kokosowe – uprawiane w ogrodach bogatych Egipcjan.

W delcie Nilu, w płytkiej bagnistej wodzie, pozostałej po wylewach rzeki, rosła cibora papirusowa (Cyperus papyrus), roślina znana jako papirus. Egipcjanie produkowali z niej materiał piśmienniczy – ścięte łodygi, bez skórki, krojono na wąskie paski i układano w dwie, krzyżujące się warstwy. Papirus, poddany uklepywaniu, co uwalniało sok, zawierający skrobię, zamieniał się w 40-cm płaty. Wysuszone i wygładzone arkusze łączono w zwoje, o długości 3 – 6 m. Z cibory wytwarzano także maty, powrozy, kosze, a nawet łodzie. Wśród skarbów, odkrytych w grobowcu króla z XVIII dynastii - Tutanchamona, znajdowały się pięknie zdobione sandały, wykonane właśnie z cibory. Papirus jest rośliną jadalną. Egipcjanie żuli miąższ surowych lub gotowanych łodyg papirusów. Jednoroczne rośliny, po odcięciu górnej części, spożywano po upieczeniu.

Roślinność starożytnej Palestyny – najciekawsze gatunki opisane w Biblii

Drzewo oliwne, oliwka europejska (Olea europaea) – jest wiecznie zielonym drzewem, które wśród biblijnych roślin zajmuje najważniejsze miejsce. Drzewo dorasta do około 12 m wysokości – rosnące pojedynczo sękate okazy są charakterystyczne dla Palestyny. Owoce, mniejsze lub większe, mogą przybierać barwę zieloną, białą, fioletową lub czarną. Z mniejszych oliwek produkuje się oliwę, natomiast większe oliwki stołowe wyróżniają się mięsistym miąższem i mniejszą zawartością oliwy. W starożytnym świecie roślina miała znaczenie symboliczne. Oliwa płonęła w lampkach, którymi oświetlano świątynie i domy, stanowiła składnik pachnideł i była dodawana do pożywienia. Gałązkę drzewka oliwnego przyniosła w dziobie gołębica, dając znak Noemu, że opadły wody po potopie. Jezus modlił się i spotykał ze swoimi uczniami na Górze Oliwnej.

Aloes zwyczajny (Aloe vera) – sukulent tworzy okazałą rozetę, która może dorastać do 1 m średnicy. Od stycznia do kwietnia pojawiają się groniaste kwiatostany, o wysokości 1 m. Mięsiste niebieskozielone liście na brzegach tworzą zielone, 2 mm kolce. W starożytności aloes ceniony był za swoje właściwości lecznicze. Sokiem leczono rannych żołnierzy Aleksandra Wielkiego, podawano go na dolegliwości trawienne oraz na ból głowy i próchnicę zębów. Roślinę wykorzystywano również do balsamowania zwłok. Ciało Jezusa namaszczono aloesem, zmieszanym z mirrą, o czym dowiadujemy się z Ewangelii św. Jana.

Szarańczyn strąkowy (Ceratonia siliqua) – uprawiany był już 4000 tysiące lat temu, dla pożywnych owoców oraz drewna. Zimozielone drzewa znane były, np. w starożytnym Egipcie, w Grecji i w Babilonii. W średniowiecznej Europie roślinę, zawierającą słodkawy sok, potocznienazywano chlebem świętojańskim, dla przypomnienia, iż szarańczyn stanowił pożywienie św. Jana. Owocami szarańczynu są jadalne wygięte strąki, osiągające do 20 cm długości. Spożywano je w czasach niedostatku pożywienia. Nasiona – wysuszone i wyprażone – parzono, otrzymując napój przypominający kawę, owoce stanowiły paszę dla zwierząt, przerabiano je także na mąkę. O wielkim znaczeniu rośliny dowiadujemy się z Księgi Powtórzonego Prawa, gdzie czytamy o zakazie wycinania drzew, nawet w czasach wojennych, bowiem „będziesz spożywał z nich owoce. Dlatego ich nie zniszczysz.”

Tamaryszek (Tamarix) – występuje na stepach i pustyniach,zdobiąc je różowymi wiechowatymi kwiatostanami. W cieniu zimozielonych drzew odpoczywali podróżni, a miękkie gałązki stanowiły pokarm hodowlanych zwierząt. Znanych jest około osiemdziesięciu gatunków roślin z rodziny tamaryszkowatych. W Izraelu spotyka się tamaryszek bezlistny (Tamarix aphylla), dorastający do 12 m wysokości, oraz niższy tamaryszek nilowy (Tamarix nilotica), o niebieskawych liściach i białych lub różowych kwiatach, ujętych w grona. Izraelici, po opuszczeniu Egiptu, otrzymali od Boga pokarm – mannę, która leżała na ziemi, pod rosą. Opisana w Biblii cudowna manna z nieba to, zdaniem niektórych naukowców, wydzielina tamaryszku nilowego. Żerujące na roślinie czerwce nakłuwają ją, co powoduje wydzielanie się słodkawej manny. Sprawdź także zebrane w tym miejscu artykuły o starożytności.

Uprawa i pielęgnacja najpiękniejszych roślin starożytnego świata

Rośliny są ważną częścią naszego życia. Lubimy przebywać wśród drzew, zachwycamy się urodą krzewów i bylin, podobnie, jak czyniono to w starożytności. Pasjonaci historii oraz ogrodnicy, zafascynowani możliwością uprawy dawnych gatunków, ozdabiają atrakcyjnymi roślinami swoje domy, tarasy i ogrody. Często, ze względu na warunki klimatyczne, uprawa roślin możliwa jest w donicach. Latem rośliny mogą ozdabiać balkon lub ogród, jednak na zimę donice przenosimy do pomieszczenia. Niektóre gatunki, np. drzewka oliwne, nadają się na bonsai.

Oryginalną rośliną, nadającą się do uprawy w pojemnikach, jest szarańczyn strąkowy, znany jako chleb świętojański. Gęste ciemnozielone ulistnienie oraz atrakcyjny pokrój sprawiają, że ta dekoracyjna roślina jest wspaniałą ozdobą tarasów lub zimowych ogrodów. Szarańczyn najlepiej rośnie na słonecznym stanowisku, w lekko kwaśnej ziemi. Na zimę przenosimy roślinę do jasnego pomieszczenia, o temperaturze około 10 stopni Celsjusza. Podlewamy ją oszczędnie. Zasilanie chleba świętojańskiego rozpoczynamy w marcu i kończymy we wrześniu.

Tamaryszek, opisany w Biblii, nie jest dostępny w sklepach ogrodniczych. Warto jednak sięgnąć po atrakcyjny tamaryszek drobnokwiatowy (Tamarix parviflora). Krzew wyróżnia się urodą – na wiosnę tworzy jasnoróżowe kwiaty, ujęte w grona. Przyciąga uwagę użytkowników ogrodu wspaniałym ulistnieniem i zwisającym pokrojem czerwonobrązowych pędów. Wymaga stanowiska nasłonecznionego oraz nasadzenia na glebach lekkich i piaszczystych. Może dorastać do 4 m wysokości. Pięknie prezentuje się w grupach, na tle iglaków. Innym ciekawym gatunkiem jest przepiękny tamaryszek pięciopręcikowy (Tamarix pentandra). Przenaczony jest do sadzenia pojedynczo, na trawniku. Może dorastać do 5 m wysokości. Ozdobą rośliny są purpurowoczerwone zwisające pędy oraz niebieskawozielone liście. Od czerwca do sierpnia roślina kwitnie, tworząc delikatne ciemnoróżowe kwiaty. Warto również sięgnąć po odmianę ‘Rubra’, o intensywnie czerwonych kwiatach.

Bibliografia:

1. J. Tyldesley, Prywatne życie faraonów, Bellona, Warszawa 2007.
2. P. Montet, Życie codzienne w Egipcie w epoce Ramessydów XIII – XII w. p.n.e.,PIW, Warszawa 1964.
3. W. Kawollek i H. Falk, Podróż po biblijnych ogrodach. Informacje o roślinach oraz wskazówki dotyczące ich uprawy, Elipsa, Warszawa 1998.
4. D. Remesova i Z. Osvald, Leksykon krzewów liściastych, Klub dla Ciebie, Warszawa 2004.