Przyczyny rewolucji francuskiej - wyjaśniamy, co skłoniło Francuzów do wybuchu
Wydaje się, że odpowiedź na pytanie „Dlaczego doszło do wybuchu rewolucji francuskiej?” brzmi: „Ponieważ stan trzeci domagał się zmian”. Ta najprostsza i najbardziej ogólnikowa odpowiedź nie daje pełnego obrazu Francji przedrewolucyjnej. Stwierdzenie, że w kraju funkcjonowały trzy stany – duchowieństwo, szlachta i proletariat – również jest zbyt ogólnikowe. Podział praw i obowiązków był nierówno rozłożony, dlatego żeby dokładnie zrozumieć przyczyny rewolucji francuskiej, trzeba bliżej przyjrzeć się każdemu ze stanów, a także ogólnej sytuacji w państwie.
Jeśli szukasz więcej informacji i ciekawostek historycznych, sprawdź także zebrane w tym miejscu artykuły o historii Francji.
Z tego artykułu dowiesz się:
Przyczyny rewolucji francuskiej – stany we Francji
Stan pierwszy - duchowieństwo
Najmniej liczny, ale najbardziej uprzywilejowany ze stanów we Francji. Ich liczne przywileje utrzymały się jeszcze od czasów średniowiecza. Duchowni byli posiadaczami licznych posiadłości ziemskich, nie tylko zwolnionych ze wszelkich podatków wobec państwa, ale również pobierającymi dziesięcinę (czyli dziesiątą część dochodów) od okolicznych mieszkańców na swoje utrzymanie.
Duchowieństwo, tak jak i pozostałe stany we Francji, nie było grupą jednorodną. Dzieliło się ono na duchowieństwo wyższe i niższe. Do wyższej grupy zaliczano biskupów i arcybiskupów. Ich przedstawiciele wywodzili się przede wszystkim z bogatej szlachty. Bardzo często godności biskupie były po prostu kupowane przez możnych dla swoich młodszych synów.
W skład stanu pierwszego wchodzili nie tylko wyżej wymienieni biskupi i arcybiskupi. Zdecydowanie liczniejsi byli księża z mniejszych parafii oraz członkowie zakonów i klasztorów. Przedstawiciele tej drugiej grupy wywodzili się przede wszystkim z uboższych rodzin, których nie było często stać na utrzymanie licznego potomstwa. Ci pomniejsi duchowni często żyli na poziomie takim, jak najbiedniejsi członkowie stanu trzeciego – byli niedożywieni, a niewielkie dochody z dziesięciny nie były w stanie zapewnić im wyższych dochodów.
Stan drugi – szlachta
Przedstawiciele szlachty, podobnie jak duchowieństwo, byli zwolnieni z płacenia podatków. Również i tu panowało bardzo duże zróżnicowanie, jeśli chodzi o majątek i znaczenie społeczne. Francuska szlachta stanowiła grupę otwartą, dlatego po spełnieniu odpowiednich warunków można było do niej dołączyć. Idealnym przykładem takiego awansu politycznego jest historia rodziny Buonaparte. Pochodzący z Korsyki Carlo di Buonaparte po przejęciu wyspy przez Francję, postanowił zadbać o jak najlepszy byt dla swojego licznego potomstwa. Za odpowiednią opłatą udało mu się „odnaleźć” swoich dalekich przodków wśród włoskiej szlachty. Dzięki temu zabiegowi szkoły wojskowe przyjęły jednego z jego synów – przyszłego cesarza Francuzów, Napoleona.
Tylko nieliczni spośród szlachty stanowili wąskie grono zaliczające się do najbliższego otoczenia króla Ludwika XVI. Ci szczęśliwcy utrzymywani byli z królewskiego skarbca. Bardzo często ich wydatki doprowadzały całe rodziny niemal do bankructwa, dlatego z czasem zaczęło dochodzić między nimi do małżeństw z córkami bogatych mieszczan.
Pozostali przedstawiciele szlachty stanowili grupę wyższych urzędników, których funkcje były sprzedawane i dziedziczne. Jej członkowie mieli duże możliwości bogacenia się. Poza tym również w tym stanie istniała grupa faktycznie do niej należąca, ale żyjąca na bardzo niskim poziomie.
Stan trzeci
Członkowie stanu trzeciego stanowili 96% społeczeństwa francuskiego. Składał się z chłopów i mieszczaństwa, obciążonych podatkami na rzecz króla i kościoła, a w majątkach ziemskich także i pana. Jednak podczas stanów generalnych nie mieli praw, które pozwoliłyby im przegłosować decyzje szlachty i duchowieństwa. Dlaczego? Każdy stan miał po jednym głosie, a stan trzeci nie uzyskiwał u pozostałych wsparcia w swoich sprawach.
Chłopi byli najliczniejszą grupą mieszkańców Francji. Jednocześnie byli najbardziej zależni: od swoich panów, od sytuacji gospodarczej, od kryzysów nieurodzaju. To na ich pracy opierała się gospodarka kraju, ale oni sami nie otrzymywali należytego wynagrodzenia za swoją pracę.
W miastach zróżnicowanie wśród członków stanu trzeciego było znacznie bardziej widoczne. Składał się on z biedoty, służby, rzemieślników, ale i oświeconych myślicieli, coraz częściej zauważających i głoszących potrzebę przeprowadzenia reform. Część stanu trzeciego stanowiła bogata burżuazja, której majątek potrafił przewyższać zasoby finansowe szlachty. To właśnie stan trzeci stał się siłą decydującą o wybuchu rewolucji. Sprawdź także ten artykuł na temat skutków rewolucji francuskiej.
Przyczyny rewolucji francuskiej – pozostałe przyczyny
Przyczyny rewolucji francuskiej – monarcha i jego dwór
Przed wybuchem rewolucji francuskiej krajem rządził Ludwik XVI z dynastii Burbonów. Król był prawnukiem Ludwika XIV, króla-słońce stanowiącego o sile francuskiego absolutyzmu. Od 1614 r. nie zwołano stanów generalnych – wspólnego posiedzenia przedstawicieli wszystkich stanów we Francji z udziałem króla, co umacniało pozycję panującego. Obecny monarcha nie miał jednak charyzmy swojego przodka i kraj pod jego rządami przechodził coraz głębszy kryzys.
Wydatki dworu stale rosły. Publiczne pieniądze utrzymywały nie tylko władcę i jego rodzinę, ale także grono osób stale przebywających w ich towarzystwie. Szczególnie znienawidzą przez Francuzów osobą była królowa Maria Antonina. Monarchini zarzucano wyjątkową rozrzutność, a wplątanie jej w tzw. aferę naszyjnikową dodatkowo pogorszyło opinię o władczyni.
Słaby, niezdecydowany monarcha i jego dwór na stałe rezydowali w Wersalu pod Paryżem. Mieszkańcy Francji nie widywali swojego władcy. Sprawujący władzę absolutną Ludwik XVI stawał się coraz większym „wrogiem narodu”.
Przyczyny rewolucji francuskiej – sytuacja gospodarcza
Również sytuacja gospodarcza kraju w okresie poprzedzającym rewolucję stawała się coraz trudniejsza. Udział Francji w wojnie o niepodległość Stanów Zjednoczonych znacząco osłabił budżet państwa.
Z powodu stale rosnących podatków, którymi planowano wkrótce obłożyć także szlachtę i duchowieństwo, wzrastały koszty towarów. Coraz większej liczby ludzi nie było stać na podstawowe produkty żywnościowe. Dodatkowo klęska nieurodzaju doprowadziła do niepokojów i wystąpień ludności przeciwko władzy.
Przyczyny wybuchu rewolucji francuskiej są zagadnieniem złożonym. Do wydarzeń, które w efekcie obaliły monarchię absolutną we Francji, doszło w wyniku głębokiego niezadowolenia zdecydowanej większości społeczeństwa z panującej w kraju sytuacji. Jednak należy przyznać, że decydującą rolę w tym procesie odegrał stan trzeci, który formalnie przestał istnieć w 1791 r., po ogłoszeniu pierwszej konstytucji francuskiej.
Autor: Aleksandra Drążek-Szychta
Bibliografia:
- Baszkiewicz J., Historia Francji, Ossolineum, Wrocław 1994
- Gaxotte P., Rewolucja francuska, Arche, Sopot 2001
- Szczaniecki M., Powszechna historia państwa i prawa, LexisNexis Warszawa 2003