Śmierć prezydenta Kennedy’ego – fakty, domysły, legendy. Co wiadomo o jednym z najsłynniejszych zamachów w historii USA?

Opublikowano: 19.11.2024Autor: Ludwika WykurzDrukujUdostępnij

Strzały w Dallas

22 listopada 1963 około godziny 12:30 limuzyna prezydencka w obstawie przejeżdżała obok potężnego budynku magazynu książek w Dallas w Teksasie. Do pozdrawiającego tłum Kennedy’ego zostały oddane strzały, drugi ostatecznie śmiertelny. Ranny został również siedzący przed nim gubernator Teksasu – John Connally. W ciągu godziny zidentyfikowano jako podejrzanego Lee Harveya Oswalda. Większość wersji jest zgodnych, że rzeczywiście to on oddał śmiertelne strzały, chociaż sam nigdy się do tego nie przyznał. 24 listopada, kiedy miał być oficjalnie przewieziony do aresztu powiatowego, z tłumu relacjonujących wydarzenie dziennikarzy wyskoczył człowiek i z rewolweru Colt 38 strzelił Oswaldowi w brzuch. Postrzelonego zabrano do tego samego szpitala, w którym zmarł Kennedy, ale również nie dało się go uratować. Zabójca został natychmiast aresztowany. (O’Reilly B., 2013:285-289) Strzelającym był członek lokalnej mafii, właściciel klubów nocnych, znany dallaskiej policji jako Jack Ruby. Został aresztowany i skazany na śmierć. Nie doczekał kary – zmarł w więzieniu na zator płucny, będący konsekwencją rozległego nowotworu.

Każdego roku odkrywane są nowe poszlaki. Dodawane są nowe wersje wydarzeń prezentowane w mediach publicznych i powstają nowe teorie spiskowe. Wbrew pozorom czasami granica między nimi jest bardzo cienka.

Więcej pytań niż odpowiedzi

Komisja Warrena

Kilka dni po wydarzeniach, 29 listopada nowy prezydent Lyndon B. Johnson powołał komisję w sprawie zabójstwa Kennedy’ego. Na jej przewodniczącego wybrał liberalnego sędziego Earla Warrena. W skład komisji weszli dwaj senatorowie i dwaj członkowie Izby Reprezentantów, po jednym z każdej partii (Republikanów reprezentował m.in. Geral Ford – późniejszy prezydent). Poza tym tworzyli ją m.in. były szef CIA, zwolniony przez Kennedy’ego po nieudanej inwazji na Kubę – Allen Dulles, John Jay McCloy - powiązany szeroko z amerykańską polityką, światem Wall Street i Bankiem Światowym. Wszystkie przesłuchania poza jednym odbywały się za zamkniętymi drzwiami, ale nie były tajne. Mimo to duża część dokumentów dotyczących sprawy nie została odtajniona nawet do dziś.

Komisja prowadziła śledztwo do września 1964 roku. 24 września został ogłoszony raport. Najważniejsze stwierdzenia komisji, które na następne dziesięciolecia stały się przedmiotem kontrowersji to:

1. Strzały padły z okna szóstego piętra magazynu książek. Użyto karabinu Mannlicher Carcano Model 91/38,
2. Oddano tylko trzy strzały, z czego tylko dwa były trafione. Kula, która raniła gubernatora Connally była tą samą, która przeszyła szyję prezydenta Kennedyego,
3. Wszystkie strzały zostały oddane przez Lee Harveya Oswalda i działał on w pojedynkę,
4. Jack Ruby działał impulsywnie, nie miał żadnego planu i nie reprezentował żadnej organizacji ani osób trzecich.

Oprócz tego komisja potwierdziła, że Oswald był winny zabójstwa policjanta, dokonanego 45 minut po strzałach oddanych do prezydenta. To stwierdzenie było mniej kontrowersyjne, bo zebrano wystarczająco dużo świadków i dowodów. Chociaż znane dziś szczegóły nawet w tej sprawie nie dają jednoznacznej odpowiedzi.

Komisja Śledcza Izby Reprezentantów do Spraw Zabójstw

Konkluzje komisji Warrena od początku budziły wątpliwości. Krytykowali ją nie tylko dziennikarze śledczy, ale prawnicy i akademicy. Zarzucano komisji niedokładność, wyciąganie wniosków na podstawie niewystarczających dowodów, a nawet nadinterpretację czy niewłaściwą interpretację wydarzeń. Przykładem może być twierdzenie, że kula przeszyła szyję prezydenta i raniła gubernatora Conally. Sam Connally wyraźnie zeznał, że między jednym i drugim strzałem było trochę czasu (zdążył się odwrócić na dźwięk strzału zanim poczuł, że sam jest trafiony). Poza tym koszula prezydenta ma wyraźny ślad po kuli poniżej szyi. (por. wykład historyczny dr. Kurtza: https://www.youtube.com/watch?v=tBL-akiS1x8). Wątpliwości miał nawet sam prezydent Johnson i brat zabitej głowy państwa – Robert F. Kennedy.

Prawdziwą burzę rozpętała emisja filmu, wykonanego przez amatora Abrahama Zaprudera. Film Zaprudera był przedmiotem sporów o prawa autorskie i dopiero w 1975 roku telewizja ABC wyemitowała go w ogólnokrajowym programie ABC „Good Night America”. Był to ten sam rok, w którym śledztwo dotyczące nadużyć w CIA i innych organizacjach prowadziła słynna komisja Churcha. Lawinę zapoczątkowały kontrowersje związane z aferą Watergate. Zaufanie do instytucji państwowych podkopała też wojna w Wietnamie. Komisja Churcha odkryła o wiele więcej – m.in. działalność CIA w niesławnej operacji MKUltra. Sprawozdania w mediach brzmiały jak jedna wielka teoria spiskowa, a większość odkryć była oficjalnie potwierdzona. Trudno się dziwić, że na nowo rozgorzała też dyskusja wokół sprawy Kennedy’ego (tym bardziej, że Robert Kennedy również zginął z ręki zamachowca w 1968 roku).

Komisja Izby Reprezentantów podważyła pewne wcześniejsze konkluzje. Przede wszystkim uznano, że strzelało dwóch strzelców, w tym Oswald. Przesłuchiwany George Sergius de Mohrenschildt, który znał osobiście Oswalda, wyrażał wątpliwości czy ten w ogóle jest winny. Rok później popełnił samobójstwo przed udzieleniem wywiadu (por. O’Reilly B.: 342). Komisja doszła też do wniosku, że zabójstwo było wynikiem trudnego do identyfikacji spisku, wykluczony został jednak udział CIA, FBI i Secret Service, rządu kubańskiego oraz radzieckiego. Nie potwierdzono też jakoby w zamach były zamieszane grupy kubańskich imigrantów, ani grupy przestępcze. W sumie te niesatysfakcjonujące konkluzje tylko otworzyły drogę dla dalszych spekulacji.

Szereg dziwnych wypadków

Przyglądając się szczegółowo odtworzonym wydarzeniom trudno nie zauważyć, że nagromadziło się tu dużo dziwnych zbiegów okoliczności:

• ochrona prezydenta od początku nie działała tak jak powinna. W momencie wystrzału nikt z obstawy prezydenta nie reaguje. To był najpoważniejszy niemy zarzut filmu Zaprudera.
• druga rzecz jaką da się zaobserwować na filmie, to potwierdzenie zeznań gubernatora – istnieje kilka sekund przerwy między pierwszym strzałem, na który reaguje Kennedy, a strzałem na który reaguje Connally (rzekomo obu miała przeszyć ta sama kula).
• po zatrzymaniu konwoju nie zostaje zachowana procedura zabezpieczenia miejsca zdarzenia i dowodów.
• w ciągu dwóch dni od zamachu ginie jedyny oskarżony.
• istnieją wątpliwości co do miejsca, z którego oddano strzały, a nawet co do broni – czy karabin Oswalda na może ranić dwie osoby jednym strzałem albo spowodować eksplodowanie czaszki?
• z niezrozumiałych względów rana po tracheotomii w czasie ostatnich prób ratowania prezydenta, zostaje potraktowana jako rana po kuli. Mimo istniejącej koszuli z wyraźną dziurą po kuli na poziomie pleców, komisja Warrena upierała się że pierwszy strzał trafił prezydenta w szyję.

Specjaliści niezadowoleni z oficjalnego śledztwa zebrali dużo więcej dowodów. Wiele z nich można uznać za przesadzone, wynikające ze stronniczości badacza. Niektóre jednak ewidentnie wskazują na nieprawidłowości w procedurze.

Część dziwnych działań można tłumaczyć szokiem i postawą rodziny. Nie da się też wykluczyć, że służby chroniące konwój były zwyczajnie źle przygotowane. Pośpiech w badaniu, szybkie zabranie ciała, a później wykradnięcie mózgu prezydenta można powiązać z obawą rodziny o odkrycie sekretu nie związanego z żadnym spiskiem. Kennedy wyglądał na zdrowego, młodego mężczyznę. W rzeczywistości był bardzo chory, zażywał ogromne ilości leków – od przeciwbólowych i przeciwzapalnych, po stymulanty i nawet okazjonalnie leki psychotropowe. Rodzina uważała, że ta tajemnica nie może wyjść na jaw. Poza tym Jackie Kennedy, która ciągle była w szoku, nie chciała, żeby ktokolwiek oficjalnie widział ciało jej męża w takim stanie. Oczywiście to tylko jedna warstwa tajemnic. Z prezydentem mocarstwa, zwłaszcza w okresie nasilenia zimnej wojny, wiązały się sekrety państwowe i wojskowe. Zamach otworzył więcej niż jedną ranę – dosłownie i w przenośni.

W samym środku zimnej wojny

Berlin i Kuba – dwa główne punkty zapalne

W latach prezydentury Johna Kennedy’ego narastało napięcie zimnowojenne. Z jednej strony Kennedy próbował uniknąć wojny, z drugiej starał się adekwatnie odpowiedzieć na próbę sił, inicjowaną głównie przez Chruszczowa. Istniały szczególnie dwa punkty zapalne: Berlin i Kuba. Po II wojnie światowej dawna stolica III Rzeszy została podzielona na strefy wpływów. Wschodnia część stanowiła radziecki klin w zachodniej Europie. Chruszczow próbował tę strefę poszerzyć przez zmuszenie zachodu do neutralizacji drugiej części miasta.

Konflikt na morzu karaibskim i spór o Kubę był drugą stroną tej samej rywalizacji mocarstw. Stany Zjednoczone prowadziły politykę imperialną w Ameryce Środkowej i na Karaibach już od XIX wieku. Po zwycięstwie kubańskiej rewolucji (1955 r.) straciły ważny przyczółek w tej części świata. W dodatku straciły go potencjalnie na korzyść ZSRR. W 1961 roku próbowano go odzyskać, ale organizowana przez CIA akcja, z udziałem kubańskich przeciwników Fidela Castro zakończyła się całkowitym niepowodzeniem. Tymczasem wykryto na Kubie budowę radzieckich silosów dla rakiet z ładunkiem nuklearnym. To wywołało kryzys w zatoce świń. (por. Marples D.R., 2006: 244-247)

Trzeba jeszcze dodać, że CIA od dłuższego czasu podejmowała próby potajemnego zabicia Castro. Współpracowano w tej sprawie m.in. z bossami amerykańskiej mafii.

Powiązania Oswalda ze Związkiem Radzieckim i Kubą

Zachował się film, nakręcony przez lokalną telewizję z Luizjany w sierpniu 1963 roku, na którym Lee Harvey Oswald rozdaje ulotki w Nowym Orleanie. (zob. https://www.youtube.com/watch?v=tInqL3g6vJw) W krótkim wywiadzie, stanowiącym dalszą część materiału, Oswald przyznaje, że jest marksistą, ale nie komunistą. Pozostaje pytanie co Oswald – oficjalnie zamieszkały w Dallas – robi w Nowym Orleanie, zaledwie cztery miesiące przed zabójstwem Kennedy’ego?

Było to miasto jego urodzenia, gdzie (przynajmniej oficjalnie) udał się po zasiłek. Jako działacz Komitetu „Fair Play” dla Kuby mógł podjąć się przy okazji rozdawania ulotek i najwyraźniej wystąpił w tej sprawie w telewizji. Ta konkretna sytuacja nie byłaby niczym dziwnym. Ma jednak poważne konsekwencje ze względu na szersze okoliczności działalności Oswalda i oczywiście powiązanie z zabójstwem Kennedy’ego.

Lee Harvey Oswald już we wczesnej młodości zainteresował się marksizmem. W 1959 roku pojechał do ZSRR, gdzie został skierowany do pracy w fabryce w Mińsku. Tutaj poznał swoją późniejszą żonę Marinę, studentkę farmacji. Szybko go znudziły i rozczarowały warunki życia w ojczyźnie wcielonego komunizmu i razem z żoną i dzieckiem wrócił do USA w 1962 roku. Zaczął się natomiast interesować sytuacją na Kubie. Dziwne decyzje życiowe Oswalda nie uszły uwadze służb obu mocarstw. Interesowała się nim KGB, CIA i FBI. Sam Komitet „Fair Play” mógł mieć powiązania z tą ostatnią organizacją. Jesienią 1963 roku Oswald lub osoba, która się za niego podawała, kontaktował się z ambasadą radziecką w Meksyku, starając się o wizę na wyjazd do ZSRR, planował też emigrację na Kubę i tam czekanie na wizę do ZSRR.

Tak jest z większością kontaktów i działań Oswalda. Trudno stwierdzić czy jest zwykłym marksistowskim działaczem czy stoją za nim jakieś potężne organizacje.

Oswald z pewnością nie wahał się przed zabójstwem politycznym. Po powrocie z Rosji próbował zastrzelić jednego ze skrajnie prawicowych polityków teksańskich – Edwarda Walkera. Jak sam miał potem powiedzieć swojej żonie „co by było gdyby ktoś odpowiednio wcześnie zabił Hitlera?”. Jednak Kennedy nie był dla niego typowym celem – prędzej nadawał się na cel teksańskiej prawicy (i to też jedna z grup podejrzanych).

Jack Ruby – spontaniczny strzał czy uciszenie świadka?

Oficjalnie Ruby działał impulsywnie. W późniejszych badaniach psychiatra potwierdził, że jest on zdolny do takich spontanicznych wybuchów i zaakceptowano wersję komisji Warrena. Nie złagodzono jednak z tego powodu wyroku.

Ruby nie był zwykłym gościem, który nosił pistolet w kieszeni i akurat znalazł się w tłumie. Od wczesnej młodości działał w mafii. Początkowo w Chicago, po wojnie przeniósł się do Dallas i tutaj uczestniczył w zorganizowanej przestępczości. Miał jednocześnie znajomości wśród miejscowej policji. Klub nocny, który prowadził pełnił różne role w pośrednictwie między światem przestępczym i policjantami. Ruby nie był anonimowy. Wiadomo, że kręcił się od początku w miejscach pobytu prezydenta, potem tam gdzie przebywał Oswald. Gdyby nie ustalenie, że działał w pojedynkę, oznaczałoby to, że musi o tym wiedzieć albo powiązana rodzina mafijna i miejscowy boss albo jakaś inna grupa interesu – FBI? CIA?

W czasie kolejnych śledztw wyłaniały się nowe nazwiska i nazwy organizacji. Nie da się jednak podtrzymać żadnej konkretnej teorii na temat śmierci Kennedy’ego. Niektóre brzmią ewidentnie śmieszne (jak ta o odwróceniu uwagi publicznej od problemu UFO), inne są oparte na sensownych poszlakach i najczęściej kontynuują jedną z oficjalnych hipotez roboczych. Niestety cały czas brakuje dowodów, a wiele jest wewnętrznie sprzecznych. Jedno jest pewne – pierwsza wersja, opublikowana przez komisję Warrena nie wyczerpywała tematu. Z tego powodu do dziś jeden z najbardziej tragicznych zamachów w historii USA budzi tyle sporów i kontrowersji.

Bibliografia:

1. David R. Marples, Historia ZSRR. Od rewolucji do rozpadu, Wrocław 2006
2. Bill O’Reilly, Martin Dugard, Zabić Kennedy’ego. Koniec Camelotu, Warszawa 2013
3. Tim Weiner, Dziedzictwo popiołów. Historia CIA, Rebis 2007

Źródła multimedialne:

1. Scena zabójstwa Lee Harvey Oswalda, CNN, 13 listopada 2013, https://www.youtube.com/watch?v=r6PcVCqg3tg&rco=1, dostęp 29.10.2024
2. Film Zaprudera, (drastyczne sceny!), Aaron Paterson,2 sierpnia 2022 https://www.youtube.com/watch?v=_0-yOa5sSg0&rco=1, dostęp 29.10.2024
3. Oswald rozdaje ulotki w Nowym Orleanie, WSDU News, 22 listopada 2013 https://www.youtube.com/watch?v=tInqL3g6vJw, dostęp 29.10.2024
4. JFK Assassination with Dr. Michael Kurtz and Southeastern Louisiana University, (drastyczne obrazy!)
5. Professor Simon's History Classroom, 20 listopada 2023, https://www.youtube.com/watch?v=tBL-akiS1x8, dostęp 29.10.2024