Wielka smuta – daty, definicje, okres, przyczyny, znaczenie
Wielka smuta to czas bodajże największego kryzysu w Rosji. Kolejni carowie, wojny, klęski żywiołowe – to obraz Rosji przełomu XVI i XVII wieku. W sprawy wewnętrzne Rosji zaczęły się mieszać Szwecja i Polska. Dwóch Godunowów, trzech Dymitrów Samozwańców, Wasyl Szujski – ostatni Rurykowicz na carskim tronie – i królewicz Władysław Waza – oni wszyscy zamierzali rządzić Rosją. Nigdy wcześniej ani później w Rosji nie panowała takich rozmiarów wojna domowa. Dopiero rok 1613 przyniósł spokój i zapoczątkował rządy kolejnej dynastii, władającej Rosją kolejne 300 lat – Romanowów.
Jeśli szukasz więcej informacji i ciekawostek historycznych, sprawdź także zebrane w tym miejscu artykuły o rosyjskich postaciach historycznych.
Z tego artykułu dowiesz się:
Wielka Smuta – daty i definicje
Wielka smuta – definicje
Polityka, a co za tym idzie, przyszłe dzieje każdego kraju kreowane są przez władzę zwierzchnią. Dlatego tak ważna jest jej ciągłość. Nieprzerywalność sprawowania władzy gwarantuje państwu i jego mieszkańcom poczucie stabilizacji i bezpieczeństwa. Jest ono zawsze silniejsze w kraju, w którym panuje ustrój monarchistyczny. Jednocześnie jednak każdorazowo śmierć władcy bez pozostawienia po sobie następcy może powodować głęboki kryzys społeczny, polityczny i ekonomiczny.
Taki kryzys miał miejsce w Rosji na przełomie XVI i XVII stulecia. Po ponad 600 latach ciągłości monarchii, w końcu XVI wieku zmarł bezpotomnie car Fiodor Iwanowicz – ostatni przedstawiciel moskiewskiej linii dynastii Rurykowiczów. To wydarzenie zapoczątkowało w kraju okres Wielkiej Smuty.
Wilka smuta (z j. ros. Smutnoje wriemia) oznaczna „burzliwy czas”, „czas zamętu”. W przeciągu piętnastu lat na carskim zasiadało sześć osób, jeszcze więcej zgłaszało swoje prawa do niego. W kraju oddziaływały klęski żywiołowe, za nimi szedł głód. Rosję dotknęła także wówczas wojna ze Szwecją i Polską. Burzliwe dzieje zakończyły się po objęciu tronu przez Michała I Fiodorowicza z dynastii Romanowów w 1613 r.
Wielka smuta – daty
W historii różnie określa się czas trwania wielkiej smuty. Część datuje jej początek na moment śmierci Fiodora Iwanowicza – 7 stycznia (17 stycznia w kalendarzu gregoriańskim) 1598 r. Car zmarł bezpotomnie, wcześniej zmarli jego bracia: Iwan w 1581 r. (zabity przez ojca) i Dymitr w 1591r. (podejrzewano spisek Borysa Godunowa). W wyniku braku naturalnych spadkobierców tronu Sobór Ziemski obrał carem Borysa Godunowa – szwagra zmarłego władcy, który swoją karierę polityczną rozwijał jeszcze za życia Iwana IV.
Takie przyjęcie początku wielkiej smuty oznacza, że okres ten trwał 15 lat – do 1613 r., kiedy Michał I Fiodorowicz zapoczątkował rządy dynastii Romanowów. Niektórzy jednak uznają, że o dziejach smuty mówi się dopiero od momentu śmierci Borysa Godunowa – 13 kwietnia (23 kwietnia) 1605 r. Dzieje się tak dlatego, że siedem lat rządów Godunowa, w porównaniu do kolejnych paru władców, było jeszcze czasem w miarę stabilnych rządów.
W rosyjskim czasie zamętu władzę sprawowali następujący carowie:
- Borys Godunow (1598 – 1605);
- Fiodor II Godunow (1605);
- Dymitr Samozwaniec I (1605 – 1606);
- Wasyl IV Szujski (1606 – 1610);
- Dymitr Samozwaniec II (1607 – 1610);
- Władysław Waza (1610 – 1613).
Wielka smuta – przyczyny i znaczenie
Wielka smuta – przyczyny
W pewnym stopniu winę za spowodowanie wielkiej smuty ponosi car Iwan IV Groźny. W 1581 r. w napadzie szału zamordował swojego syna Iwana, który stanął w obronie zaatakowanej przez ojca żony. Car uderzył następcę tronu swoją ciężką laską w ucho, a wywołane w ten sposób obrażenia spowodowały śmierć carewicza w przeciągu kilku dni. Ciężarna żona Iwana urodziła wkrótce martwego syna i została odesłana do klasztoru.
W 1584 r., po śmierci cara, pozostało przy życiu dwoje synów Iwana IV – Fiodor i Dymitr. Młodszy z nich miał dopiero dwa lata, starszy raczej nie nadawał się do rządzenia krajem. Ich śmierci w latach 1591 i 1598 zostawiły Rosję w całkowicie nowej sytuacji – cara należało wybrać samodzielnie. Ostatecznie władzę przekazano bratu żony Iwana – Borysowi Godunowowi.
Wybór ten nie spodobał się większości bojarów, dlatego wkrótce rozpoczęły się pierwsze działania spiskowe przeciwko władcy. Podejrzewano go o zamordowanie carewicza Dymitra, czego jednak nie udało mu się udowodnić. Za to później, w latach 1605 – 1613 pojawiło się aż trzech mężczyzn podających się za cudownie ocalałego księcia – Dymitr Samozwaniec I z pomocą Polaków zajął nawet Moskwę i przejął tron.
Za rządów Godunowa doszło do największej katastrofy żywiołowej, która spowodowała ponad dwuletnią klęskę głodu w kraju. Co ciekawe, przypuszcza się, że odpowiedzialność za ten kryzys ponosi wybuch wulkanu w Peru, w wyniku którego ogromna ilość pyłu, która znalazła się w atmosferze, spowodowała tymczasowe ochłodzenie klimatu, a co za tym idzie – nieurodzaj i głód. A może zainteresuje cię także ten artykuł o ataku oraz zdobyciu Moskwy?
Wielka smuta – znaczenie
Dwukrotnie w trakcie wielkiej smuty Polacy pojawili się w Moskwie. Za pierwszym razem na carskim tronie posadzili Dymitra Samozwańca I w 1605 r. Rok później bojarzy zawiązali spisek, w wyniku którego car i większość Polaków zostali zamordowani. Nowym władcą został Wasyl IV Szujski, pochodzący z dynastii Rurykowiczów.
Kolejna wojna Polski z Rosją rozpoczęła się w 1609 r. We wrześniu 1610 r. Moskwa została zajęta przez wojska Rzeczpospolitej, a carem ogłoszono syna Zygmunta II Wazy – Władysława. Książę tytułu carskiego używał do 1634 r., mimo że już w 1612 r. pospolite ruszenie wyparło wojska polskie z Kremla.
Dopiero wówczas kolejny Sobór Ziemski dokonał wyboru nowego cara. Został nim Michał I Fiodorowicz, który po długich namowach zgodził się przyjąć tron i zapoczątkował w ten sposób rządy dynastii Romanowów. Już sam fakt, że mógł zebrać się Sobór Ziemski, był znamienny – władcę wybrał lud, nie doszło do kolejnego zagarnięcia tronu.
Wielka smuta wyniszczyła kraj. Wojny zawsze sieją spustoszenie w państwowym skarbcu, zagrażają suwerenności narodu. Dodatkowo klęska głodu i pogarszająca się sytuacja społeczna zmuszała władców (tu akurat Godunowa) do regulowania praw chłopów i obowiązków szlachty. Rosja wyniszczona walkami wewnętrznymi i zewnętrznymi odbudowywała swoją potęgę przez kolejne kilkadziesiąt lat.
Autor: Aleksandra Drążek-Szychta
Bibliografia:
- Bazylow L., Wieczorkiewicz P., Historia Rosji, Ossolineum, Wrocław 2010
- Wisner H., Król i car. Rzeczpospolita i Moskwa w XVI i XVII wieku, Książka i Wiedza, Warszawa 1995