Młodość Ludwika XIII, niepełnoletni król Francji, jego rodzina i śmierć

Ludwik XIII został kolejnym królem Francji w sposób dość niespodziewany. Jego ojciec bowiem, Henryk IV, zginął w przeprowadzonym przez Ravaillaca zamachu. Stało się to 14 maja 1610 roku. Ludwik miał wtedy zaledwie 9 lat, zaś urodził się dokładnie 27 września 1601 roku. Regencję w jego imieniu objęła zatem jego matka, Maria Medycejska (Medici). Ludwik XIII nie był jednak jej ulubionym dzieckiem. Zdecydowanie bardziej wolała młodszego brata Ludwika, Gastona, który zresztą dzięki temu był lepiej wykształcony i wychowany. Sam Ludwik nie był zbyt szanowany przez matkę, nawet jako małoletni już król. Można odnaleźć informacje o tym, że nawet karała go wtedy biciem po twarzy.

Ludwik XIII został ożeniony z córką króla Hiszpanii Anną Austriaczką. Był to element planu jego matki, która dodatkowo wydała swoją córkę, Elżbietę za infanta Don Filipa. Małżeństwo Ludwika XIII nie układało się jednak z początku zbyt dobrze. Mówi się, że z powodu postawy króla para nie współżyła ze sobą przez cztery lata od momentu ślubu. To, że między małżonkami prawdopodobnie się nie układało, najlepiej chyba potwierdza fakt, że dopiero w roku 1638 urodził się im syn. Sama Anna co prawda nie w takim stopniu, jak matka Ludwika XIII, ale też niekoniecznie zawsze była przychylna mężowi i nawet znalazła się w „strefie wpływów” tzw. stronnictwa dewotów.

Za władcę pełnoletniego Ludwik XIII został uznany w wieku 14 lat. W dalszym jednak ciągu nie był szanowany na dworze, zarówno przez matkę, jak i przez kardynała Richelieu, który pojawił się już na francuskiej scenie politycznej. Sam król nie ułatwiał tutaj zresztą swojemu otoczeniu zadania. Przykładowo w źródłach pojawiają się informacje o tym, że listy pisane przez Ludwika XIII uwidaczniały trudności w poprawnym posługiwaniu się przez niego językiem francuskim, zaś sporą trudność sprawiały mu zasady ortografii. W wieku 17 lat młody król postanowił jednak, co prawda za namową swojego ulubieńca, Alberta de Luynesa, wiejskiego szlachcica, ale zaznaczyć swoją obecność zlecając zabójstwo Concino Conciniego, który będąc w łaskach Marii Medici rządził wtedy we Francji. Został on na rozkaz Ludwika XIII zabity, kiedy wchodził do Luwru przez kapitana gwardii. Był znienawidzony przez ludność, toteż kiedy jego zwłoki wyrzucono na ulicę, został przez lud wręcz rozszarpany. Ludwik XIII nie zadowolił się tym jednak. Wygnał matkę, a Richelieu został pozbawiony urzędu.

Nie lepiej układały się i późniejsze relacje Ludwika XIII z matką. Wykorzystując chorobę króla chciała go przekonać do odwołania Richelieu, jednakże król wyzdrowiał i kazał matce wyjechać z Francji. Stało się to 11 listopada 1630 roku. Datę tę nazwano „Dniem oszukanych”. Maria Medycejska wyjechała do Brukseli, a następnie do Kolonii, gdzie zmarła 12 lat później. Sam Ludwik XIII zmarł w roku 1643. W swoim testamencie miał, jak to jest czasem określane, dać swojej żonie wyraz pogardy, albowiem pozbawiał ją w nim regencji po nim, zaś regentem został miał kardynał Juliusz Mazarin. Śmierć kardynała Richelieu rok przed królem uniemożliwiała dokonanie tego oczywistego wyboru. Parlament francuski sprzeciwił się jednak woli króla i 18 maja 1643 roku przywrócił regencję Annie Austriaczce.

Polityka Francji za panowania Ludwika XIII, jego pierwszy minister

Ludwik XIII i kardynał Richelieu

Wracając do momentu pozbawienia kardynała urzędu: Richelieu za radą de Luynesa, wykorzystał później sytuację, aby pod pretekstem negocjacji między królem a jego matką zbliżyć się do króla. Sam zaś Luynes zmarł na czerwonkę w okresie walk z hugenotami, którymi zresztą kierował nieudolnie. Pierwotnie Ludwik XIII nie ufał kardynałowi, uważając go za człowieka Conciniego, którym w pewnym sensie swego czasu był. Niektórzy podają, że król wręcz bał się kardynała, ale zdawał sobie sprawę z jego zdolności. Mianował go później swoim pierwszym ministrem, aczkolwiek po części uważał go za poplecznika swojej matki.

Z jednego jednak powodu Richelieu mu pasował: kardynał był jednym z głównych twórców absolutyzmu francuskiego, co u Ludwika XIII trafiło na podatny grunt, ponieważ wierzył on w swoje dziejowe posłannictwo a jednocześnie narzędzie Boga. Richelieu zaś obiecał mu podniesienie majestatu jego władzy królewskiej. Ich relacje były jednak różnie przedstawiane. Z jednej strony pokazywano kardynała jako osobę, która sterroryzowała króla swoją osobą, z drugiej zaś to król miał być tym, który pozostawił w swojej gestii jedynie władzę leczenia skrofułów. Prawda zapewne leżała gdzieś pośrodku.

Ludwik XIII, a także jego dzieje krok po kroku, objęcie tronu, życiorys, znaczenie w historii Francji oraz polityk zagraniczna i wewnętrzna króla
Pomnik Ludwika XIII, króla Francji

Uważa się, że Richelieu szanował władzę królewską, dlatego pozostawiał w gestii Ludwika XIII podejmowanie decyzji, zaś jeżeli zachodziła potrzeba przekonania go do czegoś, miał szukać sposobów wpłynięcia na osąd króla. Część źródeł z kolei podaje, że Ludwik XIII w dużej mierze zdawał się na osoby, którym powierzał bieżące zarządzanie państwem, sam zaś preferował życie bardziej rozrywkowe, lub też różnego typu zajęcia hobbystyczne. I tak król ten lubił polowania, pisał poezję, komponował utwory muzyczne. Miał też lubić gotować. Przykładowo lubił przygotowywać konfitury, z drugiej zaś strony potrawy mięsne. A może zainteresuje cię także ten artykuł na temat absolutyzmu we Francji?

Rządy absolutne Ludwika XIII (i kardynała Richelieu), intrygi przeciw królowi

Ludwik XIII obejmował władzę w wyjątkowo złym momencie dla Francji, Armia była zdezorganizowana, gospodarka kulała, a zasoby skarbca zostały wcześniej roztrwonione przez jego matkę. Sytuację powoli zaczął opanowywać kardynał Richelieu, jednakże wspólne dążenia jego oraz w pewnym stopniu także Ludwika XIII do ustanowienia monarchii absolutnej we Francji musiały kosztować. Zwiększyły się obciążenia podatkowe nakładane na biedniejszą część społeczeństwa, w tym na chłopów, którzy zaczęli zauważać, że polityka państwa doskwiera im nawet bardziej, niż wyzysk stosowany przez szlachtę. Dlatego też w latach panowania Ludwika XIII często dochodziło we Francji do wystąpień i rewolt. W latach 1623-1632 istniało we Francji ponad 50 centrów miejskich rebelii, zaś od roku 1632 coraz częstsze stawały się także rewolty ze strony chłopów. Przystąpienie Francji do wojny trzydziestoletniej tylko pogorszyło sytuację.

Rewolty miały stać się powszechne i utrzymywać się już praktycznie aż do końca życia zarówno Richelieu, jak i Ludwika XIII.

Również za czasów Ludwika XIII, ale głównie pod wodzą Richelieu, Francja wzięła udział we wspomnianej wojnie trzydziestoletniej, w której przede wszystkim sprzymierzyła się ze Szwecją Gustawa Adolfa przeciwko Prusom. Innymi sprzymierzeńcami Francji byli wtedy Duńczycy, Portugalczycy i Sabaudia. Zanim jednak Francja mogła wziąć aktywny udział w wojnie, w większości „walczyła” w niej rękami sojuszników, których subsydiowała. Polityka zagraniczna Francji miała się zatem wtedy dość dobrze, jednakże nie było to zasługą króla.

Za Ludwika XIII miało też we Francji miejsce powstanie hugenotów, które pod wodzą kardynała Richelieu zostało stłumione. Również Richelieu niweczył intrygi szlacheckie oraz hiszpańskie wymierzone przeciwko niemu oraz królowi. Parokrotnie w spiskach tych brał nawet udział wspomniany już brat króla, Gaston, który najpierw próbował się potem ukorzyć przed królem a później zwyczajnie uciekał za granicę. W przypadku władców niestety czasem rodzina stanowi największe zagrożenie. Inni spiskowcy zazwyczaj kończyli na gilotynie. Ostatnim takim spiskiem był układ Gastona z Cinq-Marsem, którzy zaplanowali zabicie Richelieu i obalenie Ludwika XIII. Został on jednak przez kardynała wykryty, a Cinq-Mars oczywiście został ścięty. 

Autor: Herbert Gnaś

Bibliografia:

  1. J. Baszkiewicz, Historia Francji, Ossolineum, Warszawa 1999.
  2. W. Filar, Kardynał Richelieu i jego dzieło, Wydawnictwo Księgarni St. Malinowskiego, Lwów 1938.
  3. E. Magne, Życie francuskie wieku XVII na podstawie nowych badań, „Przegląd Historyczny”, nr 15/1912.
  4. E. Perroy, R. Doucet, A. Latreille, Historia Francji. Tom I, Od początku dziejów do roku 1774, Książka i Wiedza, Warszawa 1969.
ikona podziel się Przekaż dalej