XVI wiek - Złoty Wiek polski - polityka zagraniczna, polityka wewnętrzna, gospodarka
XVI wiek - Złoty Wiek polski - polityka zagraniczna, polityka wewnętrzna, gospodarka
Zakres czasowy polskiego Złotego Wieku datuje się od czasów panowania Jana Olbrachta do końca XVI wieku. Dla Polski są to czasy dobrobytu, wzrostu gospodarki oraz wzrostu znaczenia szlachty, która zdobywa coraz większe przywileje. Panują wówczas ostatni władcy z dynastii Jagiellonów, zaś po jej wygaśnięciu królowie elekcyjni.
Złoty Wiek Polski - zakres czasowy i najważniejsze wydarzenia
Epoka polskiego złotego wieku obejmuje daty od pierwszego sejmu walnego w roku 1493 do daty unii brzeskiej w roku 1596. W okresie tym panują ostatni królowie z dynastii Jagiellonów i pierwsi władcy elekcyjni. Powstaje i kształtuje demokracja szlachecka, kiedy to królowie starają się pozyskać poparcie szlachty dając im kolejne przywileje i osłabiając swoją władzę. XVI wiek to także epoka, kiedy zacieśnia się połączenie Polski z Księstwem Litewskim i powstaje Rzeczpospolita Obojga Narodów.
Królowie Polski:
- Jan Olbracht - 1492-1501,
- Aleksander Jagiellończyk - 1501-1506,
- Zygmunt I Stary - 1506-1548,
- Zygmunt II August - 1530-1572,
- Henryk Walezy - 1574-1575 - pierwszy król elekcyjny,
- Stefan Batory - 1576-1586.
Najważniejsze wydarzenia:
- 1507 - 1514 - wojna litewsko-rosyjska, zakończona hołdem pruskim w 1525,
- 1529 - włączenie Mazowsza do Korony,
- 1561 - sekularyzacja zakonu inflanckiego i przekazanie Inflant Polsce i Litwie,
- 1558 - 1564 - wojna litewsko-rosyjska,
- 1568 - król przenosi się do Warszawy,
- 1569 - Prusy Królewskie włączone do Korony,
- 1569 - unia lubelska, powstała Rzeczpospolita Obojga Narodów,
- 1577 - 1582 - wojna polsko-rosyjska zakończony pokojem w Jamie Zapolskim,
- 1596 - unia brzeska mająca na celu połączenie prawosławia i kościołem łacińskim.
XVI wiek - najważniejsze wojny
W okresie tym Polska toczy wojny z sukcesami. Długoletnie wojny z Zakonem Krzyżackim, kończą się podpisaniem w 1525 roku traktatu krakowskiego. Następuje sekularyzacja zakonu, jego władcy zostają lennikami Polski, zaś Prusy Zakonne stają się Prusami Książęcymi. Po wojnie trzynastoletniej w 1466 roku, Polska odzyskała tzw. Prusy Królewskie obejmujące Pomorze Gdańskie, ziemię chełmińską i Warmię. Ziemie te zostały włączone do Polski w 1569 roku.
W Moskwie Iwan Srogi, po uniezależnieniu się Rosji od Tatarów, rozpoczyna ekspansję i toczy wojny z Litwą. Panowanie Zygmunta Augusta zbiega się w czasie z początkiem mocarstwowej polityki carów Rosyjskich. Iwan Groźny rozpoczyna wieloletnie walki o hegemonię na Bałtyku, które w ostateczności zakończą się klęską Rzeczpospolitej. W XVI wieku sukcesy w wojnach z Rosją odnosi Stefan Batory, który odzyskuje całe Inflanty i Połock. Kolejny król Zygmunt III Waza jeszcze bardziej wciągnął Polskę w, zakończone niepowodzeniem, wojny północne, najpierw w walki o tron szwedzki, a następnie o tron moskiewski.
Jak kształtowała się demokracja szlachecka - najważniejsze daty i wydarzenia
Sytuacja gospodarcza szlachty i chłopów
I Rzeczpospolita w tym okresie ma ogromne terytorium, na którym rozwija się rolnictwo. Bogacące się polskie rody szlacheckie i magnackie, coraz częściej żądają od władcy przywilejów. Polski Złoty Wiek to przede wszystkim epoka dobrobytu, kiedy to rozwija się demokracja szlachecka.
Produkcja rolna była bardzo opłacalna, szczególnie że odzyskanie Pomorza Gdańskiego w 1466 roku ułatwiało transport. Z powodu spadku cen złota, szlachta zmienia czynsz na pańszczyznę i uzyskuje prawa umożliwiające coraz większe uzależnienie chłopów i przywiązanie ich do ziemi. Był to okres dobrobytu, gdzie, mimo pańszczyznay i poddaństwa, chłopom wiodło się bardzo dobrze, tak, że na ich stołach pojawiało się mięso i ryby.
W 1496 szlachta uzyskała przywilej piotrkowski przywiązujący chłopów do ziemi. W 1520 roku ustalono minimum pańszczyzny. Zygmunt Stary zniósł prawo odwołania się chłopów do sądu królewskiego, wskutek czego chłopi byli zdani na sąd pana.
Demokracja szlachecka
Zakres czasowy panowania w Polsce demokracji szlacheckiej określa się od 1454 roku do rozbiorów. Przywilej nieszawski z 1454 roku nadał szlachcie szerokie uprawnienia.
Najważniejsze daty:
- 1501 - przywilej mielnicki ograniczający rolę króla na rzecz senatu,
- 1505 - konstytucja Nihil Novi zabrania królowi wydawania ustaw bez uzyskania zgody szlachty,
- 1573 - konfederacja warszawska ustanowiła tolerancję religijną.
Demokracja szlachecka cieszy się złą sławą, gdyż obwinia się ją o osłabienie kraju i przyszłe rozbiory. Tymczasem, na tamte czasy ustrój ten oznaczał wolność obywatelską, niespotykaną na świecie. Polskie rody szlacheckie posiadały nietykalność osobistą, nietykalność mienia i wolność wyznania, podczas gdy w innych państwach rósł absolutyzm i toczyły się wojny religijne, zaś władca mógł uwięzić lub stracić szlachcica bez sądu.
Demokracja szlachecka wpływała na rozwój gospodarki, kultury i ówczesnej nowoczesności. Mało kto zna takie ciekawostki, jak księga Liber Chamorum. Była to księga piętnująca fałszywą szlachtę, świadcząca jak łatwo było chłopom przeskoczyć do stanu szlacheckiego. Obecnie historycy upatrują przyczyn upadku Polski, nie w demokracji szlacheckiej, lecz oligarchii jaka rozwinęła się wskutek zubożenia szlachty w kolejnych wiekach. Wolne elekcje królów przyczyniły się jednak do wyboru obcych władców, z których nie wszyscy dbali o interesy Polski.
Złoty Wiek Polski - charakterystyka epoki, gospodarka, ciekawostki i zabytki z tego okresu
Zmiany klimatyczne uważa się czasem za mało znaczące ciekawostki. Tymczasem klimat ma ogromny wpływ na gospodarkę. Od około roku 1300 klimat w Europie się ochładza i zmierza ku małej epoce lodowcowej, której apogeum nastąpi w XVII wieku. Temperatura rozkłada się różnie. Na początku XVI wieku następuje krótkie ocieplenie, zaś od połowy wieku temperatury spadają, szczególnie w Europie Zachodniej. W Polsce jest jeszcze ciepło, o czym świadczą takie ciekawostki jak “włoszczyna”, czyli włoska moda na jedzenie warzyw, którą przywiozła Bona Sforza. Z powodu łagodnego klimatu uprawy te przyjęły się w Polsce.
Spadek produkcji rolnej i głód w Europie Zachodniej zwiększa popyt na żywność. Wzrost cen żywności na zachodzie, w Polsce zwiększa dochody szlachty, która prowadziła różnorodne uprawy w swoich folwarkach i eksportuje zboże. Prócz zboża na zachód eksportowano woły, konie, owczą wełnę oraz pierze i puch gęsi.
XVI wiek stanowi w sztuce okres renesansu. W Polsce zaznaczyły się silne wpływy włoskie. Zygmunt Stary sprowadził z Włoch artystów i rzemieślników, zaś wpływy kultury włoskie zwiększyły się po jego ślubie z Boną Sforza w 1518 roku. Wskutek pożaru zamku na Wawelu siedziba królewska została przebudowana w stylu renesansowym. Powstają wówczas takie zabytki architektury, jak renesansowa katedra w Płocku i Kaplica Zygmuntowska na Wawelu. Sztuka renesansu upowszechnia się w drugiej połowie XVI wieku, kiedy to przybywają twórcy z Niderlandów. Bogate polskie rody szlacheckie i mieszczaństwo wznoszą budowle renesansowe, jak spichlerze, miejskie ratusze i zamki. Z tego okresu pochodzą takie zabytki, jak: przebudowane po pożarze Sukiennice w Krakowie, zamek w Krasiczynie, czy też zamek w Baranowie Sandomierskim.